Đặc trưng của cá niên
 |
Ở Quảng Ngãi có một loại cá được ví như "lộc trời ban" sống ở các khe sông, khe suối, đó là con cá niên. Những món ăn từ cá niên trong những bữa cơm đạm bạc với cách chế biến dân dã tạo nên phong vị ẩm thực rất riêng; nếu có dịp về xứ Quảng, đến thăm các xóm nhà của đồng bào Cơ tu, Xê đăng, Ca dong vào mùa hè, nhất định bạn sẽ được thết đãi các món ngon từ cá niên.
Theo tìm hiểu, cá niên thường có tại Sơn Hà, Trà Bồng, Tây Trà,… Loại cá này thuộc họ cá chép, có thân dẹt, thoạt nhìn qua sẽ có nhiều nét giống cá chép. Tuy nhiên con lớn nhất của cá niên cũng chỉ dài chừng 30cm. Quanh miệng sẽ mọc vi đỏ, thân cá có màu trắng bạc, phần lưng trên sẽ có màu đỏ. Đặc sản Quảng Ngãi này còn có giá trị kinh tế khá cao mang lại thu nhập cho người dân xứ Quảng.
Cá Niên thường sinh sống ở suối, thác nước chảy xiết nên chúng thường thích nghi và có thể bơi ngược dòng. Nước suối sạch, cá chỉ ăn rong rêu và con hà bám trên đá, vào tháng giêng, tháng hai còn ăn thêm trùn nước. Chính những đặc điểm này đã tạo nên thịt cá niên có độ chắc, thơm ngon, không tanh và nhiều chất dinh dưỡng.
 |
Đầu mùa xuân, cá mẹ vượt thác đẻ trứng vào những hòn đá nhám, trứng dính vào đấy nở ra cá con, chúng theo dòng nước trôi xuống thác rồi sống tại đó. Vào mùa xuân và hè cá niên được phát triển rất mạnh. Người khai khác thường dùng lưới vây kín mặt suối để bắt cá niên. Việc khai thác cá niên cũng khá khó khăn, cá ngon và hoàn toàn từ thiên nhiên nên giá thành cao cũng là chuyện đương nhiên.
Những nơi bọt tung trắng xóa, thác nước chảy xiết là môi trường sống của cá niên. Cá mẹ sẽ vượt thác và đẻ trứng bám vào các hòn đá nhám. Khi trứng nở, cá con sẽ theo dòng nước xuôi về cuối chân thác để tiếp tục phát triển.
Do cá niên thường sống ở chân thác, nơi có vùng nước chảy xiết nên việc khai thác gặp nhiều khó khăn. Để bắt được cá niên, người ta phải dùng lưới giăng ngang thác rồi chèo thuyền ngược lên dùng gậy đập vào mạn thuyền hay đập xuống nước khiến cho cá hoảng sợ chạy tán loạn mà mắc vào lưới.
 |
Loại cá này có thể đánh bắt được quanh năm, nhưng nhiều nhất vào mùa hè khi dòng nước ở các con sông suối cạn và trong. Để đánh bắt thì có nhiều hình thức khác, thế nhưng phổ biến nhất là quăng chài, thả lưới hoặc đoọc để đâm. Bởi loài cá này rất tinh ranh và khôn khéo vào ban ngày nhưng ban đêm lại di chuyển chậm hơn nên người dân ở địa phương thường chọn ban đêm để "săn".
Nếu như trước đây, cá niên gắn với những bữa cơm bình dị, dân dã của người dân Quảng Ngãi, thì gần đây, chúng trở thành một trong những đặc sản đắt tiền được nhiều người biết tới hơn. Trên thị trường, cá niên có giá khoảng 300.000 đồng/kg. Người Quảng Ngãi đi xa dù ở nơi nào cũng đau đáu nhớ quê, nhớ món cá niêng, rau dớn đã thấm vào máu thịt họ từ thuở ấu thơ: “Đi xa anh nhớ quê mình/ Cá niêng, rau dớn đậm tình núi non”.
Các món ngon từ cá Niên xứ Quảng
Cá niên ngon và sạch, dai và béo, hương thơm đặc trưng. Cá Niên ngon từ phần thịt cho đến phần ruột cá. Ruột cá có hương thơm đặc biệt khác hoàn toàn với các ruột của những loại cá khác nên giá cá Niên tương đối cao. Người dân xứ Quảng chế biến cá Niên đa dạng với nhiều cách khác nhau:
Cá niên nướng
 |
Cá niên nướng than củi tự nhiên. Than được thu hoạch từ việc đốt củi tự nhiên nên cá khi nướng lên cũng có vị thơm lừng. Cá niên có thể nướng tươi hoặc ướp với một số gia vị. Sau khi nướng chín, dậy mùi thơm thì ăn kèm với nước mắm tỏi ớt và một số loại rau mùi.
Nước mắm nguyên chất với tỏi Lý Sơn và thêm vào một vài gia vị theo định lượng của người địa phương nên nước chấm cũng đặc trưng. Hai hương vị thịt cá và nước chấm như hòa quyện vào nhau làm bùng vị giác của người thưởng thức.
Cá niên muối
Cá niên muối được gia công và chế biến tương tự như cá nục, cá mòi. Vào mùa cao điểm của cá Niên người xứ Quảng thường thu hoạch được nhiều nên sẽ muối cá Niên để có thể giữ được lâu.
Cá niên sau khi muối sẽ có đặc trưng vị thơm độc đáo của cá niên. Cá niên muối cất giữ được lâu, phù hợp với khẩu vị của người Việt và ăn rất tốn cơm. Chỉ cần chưng cá niên muối lên là đã có món ngon. Hoặc có thể kho cá niên muối với đường, ớt để tăng độ ngon cá niên muối.
Mắm cá Niên
 |
Với những chú cá niên nhỏ sau khi khai thác sẽ được chế biến thành món mắm cá niên. Chúng cũng tương tự như mắm cá cơm và một số loại cá khác. mắm cá niên có thể dùng trong các món bún, làm nước chấm hoặc ăn kèm với thịt luộc,… Mắm cá niên là loại đặc sản Quảng Ngãi được mua về làm quà nhiều nhất hiện nay.
Cá Niên nấu canh chua
 |
Mùa xuân và mùa hè tiết trời đẹp, măng non cũng mọc nhiều. Người xứ Quảng thường thu hoạch măng non muối chua sau đó đánh bắt cá niên và mang về nấu canh. Canh măng chua cá niên vừa thơm ngon lại kích thích vị giác tốt. Tại các nhà hàng hoặc quán ăn của Quảng Ngãi về mùa xuân và hè đều có món canh chua cá Niên.
Cá Niên nấu rau răm
 |
Ngoài món don xào ăn kèm với rau răm thì người xứ Quảng còn có món cá niên nấu rau răm. Món ăn này thường làm dậy hương thơm của vị cá tốt hơn. Rau răm cũng được dùng để ăn kèm với canh măng chua cá niên và cá niên nướng muối ớt.
Đến Quảng Ngãi nên tìm các nhà hàng hoặc quán ăn có bán cá niên để trải nghiệm. Ngoài ra, nên mua cá niên về làm quà cho người thân và bạn bè. Hiện cá niên không chỉ được bán ở dạng tươi mà còn chế biến và đóng gói với nhiều hình thức để du khách tiện cho việc mua về làm quà.
Xem thêm
