 |
| Quả mắc ca tại vùng nguyên liệu của nông dân địa phương |
Khai thác lợi thế tự nhiên để phát triển cây trồng tiềm năng
Nằm trên cao nguyên Kon Hà Nừng, xã Kbang (tỉnh Gia Lai) có khí hậu mát mẻ, đất đỏ bazan màu mỡ, rất phù hợp để phát triển cây mắc ca – loại cây mang giá trị dinh dưỡng cao và đang trở thành hướng đi mới trong cơ cấu nông nghiệp của địa phương.
 |
| Hạt mắc ca được hong khô trước khi đưa vào chế biến |
So với nhiều loại cây trồng khác, mắc ca được đánh giá là dễ chăm sóc, chi phí đầu tư hợp lý. Người trồng chỉ cần bón phân 2–3 lần mỗi tháng, kết hợp tưới nước đều đặn để cây phát triển ổn định. Sau khoảng 5 năm, cây bắt đầu cho thu hoạch và năng suất tăng dần qua từng mùa vụ. Với vòng đời trên 50 năm, mắc ca được xem là cây trồng lâu dài, tạo sự yên tâm cho nông dân khi đầu tư gắn bó.
Hiện sở hữu hơn 10 ha mắc ca, chị Đậu Thị Huệ áp dụng phương pháp canh tác bền vững, ưu tiên sử dụng phân bón hữu cơ nhằm giữ độ màu mỡ của đất, hạn chế sâu bệnh và giúp cây sinh trưởng ổn định. Nhờ đó, vườn cây cho năng suất đều, chi phí chăm sóc hợp lý, mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt.
Để bảo đảm đầu ra ổn định, chị Huệ không chỉ trồng một dòng mắc ca mà kết hợp bốn dòng gồm 816, 800, QN và QC nhằm tăng khả năng thích nghi, đồng thời đầu tư xưởng chế biến với các sản phẩm đa dạng như hạt rang sấy, sữa hạt và nhân mắc ca cao cấp. Việc đa dạng hóa giống vừa giúp vườn cây thích ứng tốt với điều kiện khí hậu, vừa cung cấp nguồn nguyên liệu phong phú phục vụ chế biến và thị trường tiêu dùng.
“Năm nay, sản lượng mắc ca của gia đình tôi đã tăng lên 20 tấn. Cây mắc ca càng về sau càng cho năng suất ổn định. Dự kiến vài năm tới, khi bước vào giai đoạn thu hoạch chính, sản lượng sẽ còn cao hơn nữa. Nhờ vậy, gia đình tôi yên tâm gắn bó lâu dài, vừa có nguồn thu ổn định, vừa tận dụng được vỏ hạt để ủ làm phân hữu cơ cho chính vườn cây.” Chị Huệ chia sẻ.
Chính quyền – doanh nghiệp đồng hành nâng tầm thương hiệu
Một trong những thách thức lớn hiện nay là mắc ca chủ yếu được tiêu thụ dưới dạng thô, giá trị chưa cao. Điều này khiến việc xây dựng chuỗi liên kết từ trồng trọt, thu mua đến chế biến sâu và thương mại hóa trở thành yêu cầu cấp thiết.
Năm 2019, ông Dương Đình Kiệt thành lập Công ty Cổ phần Mắc ca Tây Nguyên tại xã Kbang, mở ra hướng phát triển mới cho cây mắc ca địa phương. Doanh nghiệp vừa trực tiếp canh tác, vừa liên kết với nông dân hình thành vùng nguyên liệu hơn 27 ha. Trung bình mỗi năm, công ty thu mua và chế biến 50–100 tấn hạt, vận hành dây chuyền sấy công suất 600 kg/mẻ cùng hệ thống đóng gói, hút chân không, giúp sản phẩm giữ trọn hương vị và giá trị dinh dưỡng.
 |
| Công nhân vận hành máy sấy đa năng để xử lý hạt mắc ca sau thu hoạch |
Ông Dương Đình Kiệt, Giám đốc Công ty Cổ phần Mắc ca Tây Nguyên, cho biết: “Chế biến kịp thời và đúng quy trình giúp hạt mắc ca giữ nguyên dinh dưỡng, kéo dài thời gian bảo quản và nâng cao giá trị gấp nhiều lần. Đây là yếu tố quan trọng để sản phẩm tạo được chỗ đứng trên thị trường và mang lại thu nhập ổn định cho bà con. Đối với sản phẩm hạt mắc ca Hạnh Phúc của công ty, hiện đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao và được công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh năm 2024.”
Năm 2024, nhãn hiệu “Mắc ca Kbang – Gia Lai” được Sở Khoa học và Công nghệ Gia Lai phối hợp với Cục Sở hữu trí tuệ cấp văn bằng bảo hộ. Đây là bước ngoặt quan trọng, không chỉ khẳng định chất lượng sản phẩm mà còn tạo hành lang pháp lý để phát triển thương hiệu mắc ca địa phương.
 |
| Nhân viên vận hành máy tách vỏ hạt mắc ca phục vụ quá trình chế biến |
Hướng tới phát triển mắc ca bền vững
Hiện xã Kbang có khoảng 281 ha mắc ca, sản lượng gần 200 tấn/năm với hơn 240 hộ tham gia, chiếm khoảng 7% số hộ nông nghiệp của địa phương. Những con số này cho thấy mắc ca đã bước đầu khẳng định vai trò trong sản xuất nông nghiệp. Từ nền tảng này, tỉnh Gia Lai định hướng mở rộng diện tích lên hơn 4.000 ha vào năm 2030 và duy trì ổn định trên 6.600 ha vào năm 2050, từng bước đưa mắc ca trở thành một trong những cây trồng chủ lực.
Để hiện thực hóa mục tiêu này, chính quyền địa phương cùng doanh nghiệp và nông dân đang đẩy mạnh nhiều giải pháp, từ nâng cao chất lượng, mở rộng chứng nhận OCOP đến xúc tiến thương mại và quảng bá thương hiệu. Bà Nguyễn Thị Thu Nhi, Phó Chủ tịch UBND xã Kbang, cho biết: “Xã tập trung vào hai giải pháp chính. Thứ nhất là hỗ trợ nông dân nâng cao chất lượng sản phẩm thông qua các lớp tập huấn kỹ thuật, mở rộng chứng nhận OCOP. Thứ hai là đẩy mạnh quảng bá thương hiệu, xúc tiến thương mại, đồng thời áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để nâng cao giá trị hạt mắc ca.”
Không chỉ dừng ở khai thác phần nhân hạt, địa phương còn khuyến khích tận dụng phụ phẩm như vỏ và lớp lụa để sản xuất phân hữu cơ, tinh dầu, than sinh học. Đây là hướng đi phù hợp với xu thế nông nghiệp tuần hoàn, vừa gia tăng giá trị kinh tế, vừa giảm thiểu tác động môi trường, đồng thời mở ra cơ hội liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ và phát triển bền vững cho cây mắc ca trong tương lai.
