Nơi lưu giữ “quốc bảo” giữa đại ngàn: Thiên tai không làm nản lòng người

Đổi đời từ trồng sâm Ngọc Linh bảo vệ rừng

Xã Măng Ri từng được coi là ốc đảo của tỉnh Quảng Ngãi (tỉnh Kon Tum trước khi sáp nhập) khi nằm trên độ cao khoảng 2.000 mét so với mực nước biển, xung quanh được bảo phủ bởi đồi núi.

Vì địa hình đồi núi nên người dân bản địa chủ yếu sống dựa vào những cánh ruộng bậc thang. Cuộc sống kinh tế của bà con cũng bấp bệnh, gặp nhiều khó khăn. Nơi đây quanh năm sương mù bao phủ, những người lên được đỉnh núi chỉ đếm trên đầu ngón tay. Nhưng giữa đại ngàn ấy từ lâu lại lưu giữ một loại dược liệu quý mang tên sâm Ngọc Linh.

Cây sâm Ngọc Linh được xem là thần dược giúp người ốm nhanh khỏe, chữa sốt rét, đau bụng... Cây thuốc quý ấy đã giúp người dân vượt qua cái rét thấu xương ở nơi rừng thiêng, nước độc.

Theo người dân bản địa, cây sâm Ngọc Linh được xem là thần dược giúp người ốm nhanh khỏe, chữa sốt rét, đau bụng... Cây thuốc quý ấy đã giúp người dân vượt qua cái rét thấu xương ở nơi rừng thiêng, nước độc. Trải qua thời gian, nhiều người biết đến công dụng hiếm có mà sâm Ngọc Linh đem lại mà không tiếc tiền, bỏ ra hàng trăm triệu đồng mong sở hữu được “quốc bảo” nơi núi rừng để cải thiện sức khoẻ. Chính vì thế mà trải qua thời gian, hiện nay cây sâm Ngọc Linh tự nhiên đang dần vơi cạn.

Xác định được giá trị của sâm Ngọc Linh, ngay từ những năm đầu thế kỷ XX, chính quyền địa phương đã xác định đây là cây "xóa đói giảm nghèo" chủ lực nên vận động, cho người dân vay vốn trồng sâm Ngọc Linh, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp trong và ngoài nước tới canh tác, phát triển loại cây dược liệu quý giá này trên địa bàn. Trải quả thời gian, đến nay nhiều người dân xã Măng Ri đã sở hữu những vườn sâm Ngọc Linh tiền tỷ. Người ít thì khoảng vài trăm cây, người nhiều lên đến hàng nghìn cây.

Ông Hà Văn Trịnh – chủ vườn sâm Hà Trịnh, xã Măng Ri cho biết: “Giá sâm Ngọc Linh tươi hiện tại rất ổn định. Sâm từ 5-7 năm tuổi có giá phổ biến trung bình từ 80 - 120 triệu đồng/kg (tùy chất lượng và thời điểm). Chủ yếu là thị trường nội địa, khách hàng cá nhân có nhu cầu bồi bổ sức khỏe (mua trực tiếp hoặc qua mạng lưới phân phối uy tín) và các công ty dược lớn mua để chế biến thành các sản phẩm sâu như cao sâm, viên nang, rượu sâm”.

Ông Hà Văn Trịnh – chủ vườn sâm Hà Trịnh, xã Măng Ri cho biết: “Giá sâm Ngọc Linh tươi hiện tại rất ổn định. Sâm từ 5-7 năm tuổi có giá phổ biến trung bình từ 80 - 120 triệu đồng/kg (tùy chất lượng và thời điểm).

Anh A Chung ở xã Măng Ri mới bán 200 cây giống với giá thành 300.000 đồng/cây, thu về 60 triệu đồng. Chỉ tính riêng việc bán lá và cây giống sâm Ngọc Linh, mỗi năm gia đình anh A Chung đã thu về hàng trăm triệu đồng.

Gia đình anh A Chen (37 tuổi, xã Măng Ri) trươc đây đều làm lúa. Khi doanh nghiệp tìm đến địa phương trồng sâm Ngọc Linh, anh A Chen vào làm thuê và được hỗ trợ mỗi năm 100 cây giống trồng cho riêng mình. Nhận thấy được giá trị kinh tế cao từ loài cây này mang lại, gia đình anh mạnh dạn đầu tư trồng thêm 500 cây. Từ cây mẹ nhân giống ra cây con, đến nay gia đình anh A Chen đã sở hữu khoảng 1.000 cây sâm Ngọc Linh. Mỗi mùa anh đều thu lá để dự trữ và hạt để ươm rồi trồng nhằm phát triển thêm diện tích cây.

Mỗi cây sâm là tình yêu dành cho núi rừng

Ông Hà Văn Trịnh cho biết, không nơi nào có khí hậu và thổ nhưỡng tốt nhất cho cây sâm Ngọc Linh như ở Măng Ri. “Nơi đây hội tụ đủ ba yếu tố: vị trí địa lý, thổ nhưỡng và sinh thái rừng nguyên sinh độc đáo. Đây là một trong những vùng lõi có chỉ dẫn địa lý của Sâm Ngọc Linh, đảm bảo chất lượng và dược tính vượt trội.

"Tôi tin rằng, việc phát triển sâm phải tuân thủ nghiêm ngặt điều kiện tự nhiên, và Măng Ri là nơi lý tưởng nhất bởi có khí hậu lạnh, ôn hòa quanh năm, độ ẩm cao. Quan trọng nhất là biên độ nhiệt ngày đêm lớn ở độ cao trên 1.200m. Sự chênh lệch nhiệt độ này là “chìa khóa” giúp cây sâm tích lũy hàm lượng saponin và các hoạt chất quý hiếm đạt mức tối đa. Thổ nhưỡng giàu mùn, vi lượng của vùng núi Ngọc Linh cũng là yếu tố không thể thiếu”, ông Trịnh chia sẻ.

Ông Hà Văn Trịnh (áo đen) chia sẻ quá trình gây dựng lên sản phẩm sâm Ngọc Linh với phóng viên.

Theo ông Trịnh, người trồng sâm Ngọc Linh ở xã Măng Ri nếu vội vàng, nhanh chán nản thì không thể gắn bó được với loại cây này. Bởi đây là loại cây đòi hỏi công sức trồng, chăm sóc tỉ mỉ. Đồng thời người trồng còn phải đối mặt những nguy cơ mà thiên tai mang lại. Để có được những sản phẩm sâm Ngọc Linh với chất lượng cao nhất, người trồng phải tuân thủ nghiêm ngặt mô hình trồng dưới tán rừng tự nhiên. Từ khâu làm đất chỉ dọn thực bì thô, giữ nguyên lớp mùn hữu cơ. Luống được đắp cao, thoát nước tốt, không dùng cuốc xới sâu; Đến khi trồng phải duy trì độ che phủ tán rừng khoảng 70-80%, tránh ánh nắng trực tiếp; Quá trình chăm sóc, phòng bệnh chỉ được sử dụng các biện pháp sinh học, vôi bột và đặc biệt là sự tỉ mỉ, kiểm tra hàng ngày. Tuyệt đối không sử dụng bất kỳ hóa chất nông nghiệp nào để đảm bảo sâm sạch và giữ nguyên dược tính.

Lợi thế thiên nhiên là thế nhưng xã Măng Ri cũng thường xuyên hứng chịu thiên tai, gây ra không ít khó khăn cho người dân trong việc trồng và chăm sóc sâm Ngọc Linh. Mới đây nhất trong cơn bão số 3 hồi cuối tháng 7/2025 đã khiến gần 26.500 gốc sâm Ngọc Linh ở xã Măng Ri bị ảnh hưởng.

Để có được những sản phẩm sâm Ngọc Linh với chất lượng cao nhất, người trồng phải tuân thủ nghiêm ngặt mô hình trồng dưới tán rừng tự nhiên. Từ khâu làm đất chỉ dọn thực bì thô, giữ nguyên lớp mùn hữu cơ.

Nói về những khó khăn mà thiên nhiên mang lại, ông Trịnh nhớ lại: “Năm đầu tiên trồng sâm Ngọc Linh, sau bao ngày chăm sóc, lứa sâm non bé xíu đang phát triển thì gặp một trận mưa đá bất chợt. Mưa tuy không lớn nhưng đã làm rách giàn che và dập nát khá nhiều cây sâm. Cảm giác lúc đó như mất đi một tài sản quý. Tuy nhiên, sau đó, tôi thấy những cây còn sót lại vẫn cố gắng vươn lên. Kỷ niệm đó nhắc nhở tôi về sức sống mãnh liệt của cây sâm và sự kiên trì cần có của người trồng sâm”.

Không nản lòng, ông Trịnh tiếp tục đầu tư canh tác. Bên cạnh đó, ông còn trồng xen kẽ với cây Lan Kim Tuyến dưới tán sâm. Đây là một loại dược liệu quý khác, rất phù hợp với môi trường sống của sâm Ngọc Linh (ưa bóng râm, ẩm ướt). Việc này giúp tôi có nguồn thu nhập sớm từ Lan Kim Tuyến, bù đắp một phần chi phí và góp phần giữ ẩm và cải tạo đất rừng. Đến nay, vườn sâm Hà Trịnh đang tạo công ăn việc làm thường xuyên cho từ 5 – 7 nhân công là bà con dân tộc thiểu số trong vùng, chủ yếu làm các khâu làm đất, chăm sóc và bảo vệ. “Sự phát triển của vườn sâm không chỉ mang lại thu nhập cho riêng tôi mà còn góp phần cải thiện đời sống, nâng cao ý thức kinh tế cho bà con Măng Ri, ông Trịnh hồ hởi nói.

Quá trình chăm sóc, phòng bệnh chỉ được sử dụng các biện pháp sinh học, vôi bột và đặc biệt là sự tỉ mỉ, kiểm tra hàng ngày.

Đánh giá về mô hình trồng sâm của ông Trịnh, Chủ tịch UBND xã Măng Ri Phạm Xuân Quang cho hay: “Đây là minh chứng rõ nét trong việc phát triển đúng hướng cây sâm Ngọc Linh ở xã Măng Ri. Mô hình vườn sâm Hà Trịnh là điển hình tiêu biểu trong phát triển kinh tế xanh gắn với bảo tồn rừng tại xã Măng Ri. Mô hình này không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao cho chủ hộ và người lao động địa phương, mà còn tạo sinh kế bền vững, khơi dậy ý thức giữ rừng, trồng rừng trong cộng đồng. Việc trồng sâm dưới tán rừng vừa giúp tăng độ che phủ, bảo vệ hệ sinh thái, vừa tạo nên hình ảnh Măng Ri năng động, sáng tạo trong khai thác tiềm năng sâm Ngọc Linh. Chính quyền xã đánh giá cao mô hình này và đang vận động nhân rộng để trở thành hướng phát triển chủ đạo, góp phần đưa Măng Ri trở thành vùng du lịch – dược liệu xanh tiêu biểu của tỉnh Quảng Ngãi”.

Chủ tịch UBND xã Măng Ri Phạm Xuân Quang cho hay: “Đây là minh chứng rõ nét trong việc phát triển đúng hướng cây sâm Ngọc Linh ở xã Măng Ri.

Chủ tịch UBND xã Răng Ri cho biết thêm: Chính quyền địa phương luôn khuyến khích người dân và chào đón các tổ chức, doanh nghiệp đến tìm hiểu, hợp tác và cùng chung tay phát triển vùng dược liệu – du lịch sinh thái theo hướng bền vững, hài hòa với thiên nhiên và văn hóa bản địa. Măng Ri cam kết đồng hành, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các dự án đầu tư xanh; đồng thời mong muốn du khách khi đến đây không chỉ khám phá vẻ đẹp của núi rừng Ngọc Linh, mà còn cảm nhận được tinh thần hiếu khách, chân thành của người dân địa phương.

“Chúng tôi tin rằng, với sự chung sức của cộng đồng, Măng Ri sẽ trở thành điểm đến xanh, an lành và đáng tự hào của Tây Nguyên - nơi hội tụ thiên nhiên, văn hóa và tinh hoa sâm Ngọc Linh”, ông Phạm Xuân Quang bày tỏ.

Nơi lưu giữ “quốc bảo” giữa đại ngàn: “Rừng nuôi sâm, sâm giữ rừng”

Dược liệu quý vùng dân tộc thiểu số: Tiềm năng và cơ hội kinh tế

Xã Vạn Lộc (Thanh Hoá) phát động ủng hộ đồng bào vùng bão lũ: Lan tỏa tinh thần “Tương thân tương ái”

Nâng tầm sản phẩm OCOP Quảng Ngãi

Cá bống sông Trà - món quà quý giá từ thiên nhiên