| Ngành rau quả có nhiều triển vọng tăng trưởng trong thời gian tới Ngành rau quả trên hành trình chinh phục mục tiêu 8 tỷ USD Ngành rau quả “lao đao” đầu năm 2025, vải thiều trở thành điểm tựa |
Thị trường biến động, xuất khẩu giảm sút
 |
| Hoạt động xuất khẩu nông sản gặp gián đoạn do tăng cường kiểm tra chất lượng tại cửa khẩu. |
Sầu riêng – từng được xem là “đầu tàu” của ngành rau quả – đã góp phần đưa kim ngạch xuất khẩu năm 2024 lập kỷ lục với hơn 5,6 tỷ USD, riêng mặt hàng này chiếm gần 2,3 tỷ USD. Trên đà tăng trưởng đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đặt kỳ vọng kim ngạch xuất khẩu rau quả năm 2025 có thể đạt mốc 8 tỷ USD.
Tuy nhiên, thực tế những tháng đầu năm 2025 lại cho thấy bức tranh không mấy khả quan. Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit), kim ngạch xuất khẩu trong tháng 5 chỉ đạt 496,5 triệu USD, giảm 5,2% so với tháng 4 và sụt tới 35,5% so với cùng kỳ năm ngoái. Tính chung 5 tháng đầu năm, xuất khẩu rau quả đạt 2,182 tỷ USD, thấp hơn gần 18% so với cùng kỳ 2024.
Nguyên nhân chính đến từ việc sầu riêng – mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn – gặp khó tại thị trường Trung Quốc, nơi từng đóng góp hơn 60% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả năm 2024. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Vinafruit, cho biết Trung Quốc đã tăng cường kiểm soát chất lượng ngay từ đầu năm 2025, đặc biệt siết chặt các chỉ tiêu về dư lượng cadmium và chất cấm auramine O. Nhiều lô hàng bị giữ lại hoặc buộc tái xuất, khiến chuỗi cung ứng bị gián đoạn, doanh nghiệp rơi vào tình cảnh khó khăn, lúng túng trong ứng phó.
Không chỉ riêng sầu riêng, các loại trái cây khác như mít, thanh long, chôm chôm… cũng liên tục vấp phải các hàng rào kỹ thuật ngày càng khắt khe. Theo ông Nguyên, Trung Quốc không còn là thị trường “dễ tính” như trước, và nếu doanh nghiệp trong nước không nhanh chóng thích nghi, nguy cơ đánh mất thị trường là điều khó tránh.
Thực trạng này phản ánh rõ tại các cửa khẩu như Tân Thanh (Lạng Sơn) hay Lào Cai, nơi vốn sầm uất nay trở nên đìu hiu do thời gian kiểm dịch kéo dài, yêu cầu kiểm tra hồ sơ, mã số vùng trồng và tiêu chuẩn chất lượng ngày càng ngặt nghèo. Đại diện Công ty TNHH Nông sản Đông Phong (Tiền Giang) cho biết đã phải thu hồi hai lô sầu riêng không đạt yêu cầu về hàm lượng cadmium, gây thiệt hại hàng trăm triệu đồng. Trong khi đó, việc chuyển hướng sang các thị trường khó tính hơn như Mỹ hay Hàn Quốc lại kéo theo hàng loạt yêu cầu phức tạp về quy trình sản xuất, hồ sơ chứng nhận, khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ “đuối sức”.
Tái thiết vùng nguyên liệu, mở rộng thị trường
 |
| Nhà máy sơ chế trái cây áp dụng công nghệ kiểm soát chất lượng đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu quốc tế. |
Dù thị trường Trung Quốc chững lại, một số tín hiệu tích cực đang xuất hiện từ các thị trường cao cấp như Mỹ, Hàn Quốc và châu Âu. Những doanh nghiệp có định hướng bài bản, chú trọng đầu tư vào chế biến sâu và kiểm soát chất lượng đang dần gặt hái thành quả. Ông Nguyễn Lâm Viên, Chủ tịch HĐQT Công ty Vinamit, cho biết doanh nghiệp tập trung phát triển các dòng sản phẩm hữu cơ như xoài sấy, mít sấy, nước ép trái cây... đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế và đã chinh phục thành công thị trường Mỹ. Theo ông Viên, minh bạch về nguồn gốc và kiểm soát chất lượng là hai yếu tố then chốt để tiếp cận các thị trường cao cấp.
Tuy vậy, quy mô các thị trường này vẫn còn hạn chế so với Trung Quốc. Mỗi quốc gia lại có những quy định riêng biệt về kiểm định, bao bì, truy xuất nguồn gốc… đòi hỏi doanh nghiệp phải có năng lực quản trị cao và nền tảng tài chính vững mạnh. Trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp nhỏ đã kiệt sức vì chi phí logistics tăng cao và sức ép từ biến động thị trường, việc mở rộng thị trường mới là bài toán không đơn giản.
Do đó, tái cơ cấu thị trường cần gắn liền với chính sách hỗ trợ hiệu quả, kịp thời. Nhiều chuyên gia đề xuất Nhà nước nên chủ động hơn trong đàm phán mở cửa thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn ưu đãi và chuyển giao công nghệ sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế. Đặc biệt, bài toán logistics – nhất là hệ thống kho lạnh và vận chuyển sau thu hoạch – cần được giải quyết một cách căn cơ. Đây là một trong những "nút thắt" lớn nhất đang kìm hãm năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam.
Về dài hạn, ông Đặng Phúc Nguyên nhận định, việc Trung Quốc siết chặt tiêu chuẩn là một hồi chuông cảnh tỉnh. “Việt Nam không thể mãi phụ thuộc vào một thị trường duy nhất hay một vài sản phẩm chủ lực như sầu riêng. An toàn thực phẩm không phải là gánh nặng, mà là điều kiện tiên quyết nếu muốn giữ vững và mở rộng thị trường. Để đạt được mục tiêu 8 tỷ USD, ngành rau quả cần có bước đột phá cả về chính sách lẫn tư duy sản xuất”, ông nhấn mạnh.
Muốn tiến xa hơn, hướng tới mục tiêu 10 tỷ USD trong vài năm tới, ngành rau quả Việt Nam cần đẩy mạnh xây dựng vùng nguyên liệu bền vững, ứng dụng công nghệ cao vào kiểm soát chất lượng, đồng thời nâng cấp hoạt động xúc tiến thương mại theo hướng chuyên nghiệp và có chiều sâu. Trong đó, sự chủ động của doanh nghiệp và sự đồng hành kịp thời từ chính sách Nhà nước sẽ là yếu tố quyết định thành công.
