Quy trình sản xuất đồ thủ công từ cỏ tế
 |
| Sự khéo léo của các nghệ nhân Phú Túc đã tạo nên hàng nghìn mẫu mã là những vật dụng như: Rổ, rá, bàn, ghế, khay, thùng đựng đồ…. |
Gần 400 năm qua, làng nghề đan lát Phú Túc, huyện Phú Xuyên, TP. Hà Nội đã trở thành nét chấm phá độc đáo giữa nhịp sống hiện đại, giữ trọn vẹn hồn quê thông qua những sản phẩm thủ công tinh xảo từ cỏ tế.
Theo sử sách và Ngọc phả của làng Lưu Thượng (xã Phú Túc, huyện Phú Xuyên, Hà Nội), nghề đan lát cỏ tế ở đây khởi nguồn từ năm 1683. Đó là thời điểm bà Nguyễn Thảo Lâm, một người phụ nữ tài giỏi và có tầm nhìn xa, mang cây cỏ tế về làng và bắt đầu nghiên cứu, tìm hiểu đặc tính của loại cây này.
Với tinh thần bền bỉ và sự sáng tạo không ngừng nghỉ, bà đã thử nghiệm nhiều phương pháp chế biến khác nhau, từ cách xử lý nguyên liệu đến các kỹ thuật đan lát. Cuối cùng, bà thành công trong việc tạo ra quy trình sản xuất đồ thủ công từ cỏ tế, không chỉ đảm bảo độ bền chắc mà còn giữ được nét đẹp tự nhiên, tinh tế của sản phẩm. Thời bấy giờ, đồ đan lát từ cỏ tế nhanh chóng trở thành vật dụng thiết yếu trong đời sống hàng ngày của người dân. Những sản phẩm như rổ, rá, thúng, mẹt... không chỉ phục vụ nhu cầu sinh hoạt mà còn mang tính thẩm mỹ cao, được ưa chuộng bởi sự bền chắc và tinh xảo.
Bà Nguyễn Thảo Lâm không chỉ đặt nền móng cho một nghề thủ công mới mà còn truyền dạy lại cho người dân trong làng, tạo cơ sở cho sự phát triển lâu dài của nghề đan lát cỏ tế. Không giống như các loại nguyên liệu khác như tre hay mây, cỏ tế sau khi được xử lý sẽ trở nên rất mềm mại, dễ tạo hình, không bị cong vênh hay giòn gãy. Sợi cỏ tế có thể được uốn lượn theo nhiều kiểu dáng khác nhau, tạo điều kiện thuận lợi cho người thợ thể hiện sự sáng tạo của mình trong từng sản phẩm.
Đặc biệt, cỏ tế còn có khả năng giữ màu sắc tự nhiên rất tốt. Khi được phơi khô và xử lý đúng cách, các sản phẩm từ cỏ tế sẽ giữ được màu sắc đẹp mắt, tươi sáng trong một thời gian dài mà không cần sử dụng đến hóa chất bảo quản. Qua nhiều thế hệ, nghề đan lát này không chỉ được duy trì mà còn phát triển mạnh mẽ, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống và văn hóa của người dân Phú Túc. Đối với họ, đây không đơn thuần là một nghề kiếm sống mà còn là niềm tự hào, là di sản quý báu được truyền từ đời này sang đời khác.
Mỗi sản phẩm đan lát không chỉ thể hiện sự khéo léo, tỉ mỉ của người thợ mà còn chứa đựng cả tâm huyết và tình yêu dành cho nghề truyền thống. Ban đầu, người dân Phú Túc giữ bí quyết nghề đan cỏ tế rất nghiêm ngặt. Nhưng theo thời gian, để đáp ứng nhu cầu phát triển, nghề này dần được truyền bá rộng rãi. Tuy nhiên, kỹ thuật chẻ cỏ tế bước quan trọng nhất để tạo nên sản phẩm bền đẹp vẫn là bí quyết được người dân thôn Lưu Thượng gìn giữ.
Chỉ những người thợ có kinh nghiệm lâu năm mới thành thạo công đoạn này. Những năm 1990, nghề đan lát cỏ tế bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ, mở rộng sản xuất và xuất khẩu. Các doanh nghiệp địa phương, như Công ty Xuất nhập khẩu Quảng Ninh và Công ty Mây tre đan Việt Nam, đã đặt hàng và giúp đưa sản phẩm Phú Túc ra thị trường quốc tế. Ban đầu, chỉ những người lớn tuổi trong làng biết nghề, nhưng với nhu cầu ngày càng tăng, nhiều lớp đào tạo được mở, thu hút cả người dân từ các huyện lân cận như Thường Tín, Thanh Oai, Ứng Hòa đến học.
Không nản lòng trước những thách thức
 |
| Các sản phẩm từ cỏ tế đa dạng chủng loại, mẫu mã. |
Giai đoạn từ năm 1995 đến 2000 đánh dấu thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của làng nghề đan cỏ tế Phú Túc. Tuy nhiên, thời kỳ hoàng kim này không kéo dài mãi. Từ năm 2009, khi suy thoái kinh tế toàn cầu xảy ra, nhu cầu tiêu dùng hàng thủ công mỹ nghệ trên thế giới giảm mạnh. Các thị trường truyền thống như Nhật Bản và Đông Âu gặp khó khăn, dẫn đến việc xuất khẩu sản phẩm của Phú Túc bị thu hẹp đáng kể.
Không nản lòng trước những thách thức, người dân Phú Túc đã nỗ lực không ngừng nghỉ để giữ gìn và khôi phục nghề truyền thống. Đến năm 2015, làng nghề bắt đầu phục hồi mạnh mẽ nhờ vào các chính sách hỗ trợ từ chính quyền địa phương và sự đổi mới trong tư duy kinh doanh của các cơ sở sản xuất. Thay vì chỉ tập trung vào các thị trường cũ, Phú Túc mở rộng xuất khẩu sang châu Âu, Trung Đông và các nước châu Á. Việc tiếp cận các thị trường mới này không chỉ giúp làng nghề phục hồi mà còn đặt nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững trong tương lai.
Hiện nay, làng nghề Phú Túc đã có trên 1.000 mẫu sản phẩm đa dạng từ cỏ tế và các nguyên liệu khác như bẹ ngô, bẹ chuối, bèo tây. Các sản phẩm không chỉ mang tính thẩm mỹ cao mà còn đáp ứng được những tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế về chất lượng và an toàn. Nghề đan cỏ tế không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn là trụ cột kinh tế của Phú Túc. Hiện tại, nghề này tạo việc làm ổn định cho hàng nghìn lao động địa phương. Cơ sở hạ tầng được đầu tư, các công trình công cộng được xây dựng, đời sống văn hóa - xã hội cũng khởi sắc.
Trong bối cảnh hiện đại hóa ngày càng phát triển, việc giữ gìn và phát huy nghề truyền thống như đan lát cỏ tế là một thách thức không nhỏ. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để Phú Túc khẳng định bản sắc và giá trị văn hóa độc đáo của mình. Để làm được điều này, cần có sự chung tay của chính quyền địa phương, cộng đồng và các doanh nghiệp. Việc đầu tư vào làng nghề không chỉ là đầu tư vào kinh tế mà còn là gìn giữ những giá trị văn hóa, lịch sử, để truyền lại cho thế hệ mai sau.
