| Món ăn từ loài cá "leo cây" độc đáo của miền Tây Canh chua cá chốt – Món ngon dân dã miền Tây níu chân thực khách Hương vị mùa hè miền Tây – Trái cây và sông nước |
![]() |
| Ba khía không chỉ là món ăn dân dã mà còn là phần ký ức văn hóa miền Tây. |
Ba khía miền Tây đầy sức hút và giá trị ẩm thực
Mỗi năm, đến tháng 7 âm lịch, rừng ngập mặn miền Tây lại rộn ràng đón mùa ba khía sinh sôi. Từ vùng Rạch Gốc – Ngọc Hiển, loài cua rừng xấu xí với đôi càng đỏ nâu, mai màu sẫm và ba vệt nổi bật chính là “vua” của rừng ngập mặn. Người dân gọi thời điểm này là “ba khía hội”, diễn ra vào trung tuần tháng 10 âm lịch, kéo dài ba ngày. Trong thời gian này, ba khía đực chiếm lĩnh các vị trí trên cây, còn ba khía cái tìm về “trẩy hội”, tạo nên khung cảnh sống động, hấp dẫn của tự nhiên. Người ta có thể nhìn thấy hàng nghìn con ba khía bò lên chang đước, lá mắm, tụ tập thành từng chùm, từng cặp để giao phối và chuẩn bị cho mùa sinh sản.
Ba khía không chỉ là món ăn dân dã mà còn là phần ký ức văn hóa miền Tây. Trong lịch sử, mỗi lần đi rừng, người dân thường mang theo ba khía muối để lót dạ cùng cơm khô. Nhờ khả năng sinh sôi nhanh, loài cua này hiện diện rộng khắp các địa phương, nhưng chỉ vùng Rạch Gốc – Ngọc Hiển mới được xem là “thủ phủ”, bởi thịt chắc, gạch son và hương vị độc đáo. Theo đại diện Bảo tàng tỉnh Cà Mau – chia sẻ: “Con ba khía ngon nhất vùng Cà Mau là con ba khía ở xứ Rạch Gốc – Ngọc Hiển. Chúng ăn cây đước, mắm, vẹt… nên thịt rất ngon, gạch rất béo.”
Từ lâu, ba khía đã trở thành món ăn cứu đói, gắn bó với đời sống gia đình miền Tây. Khi thịt cá hiếm hoi, chỉ một dĩa ba khía cũng đủ đưa cơm. Người miền Tây có cách thưởng thức độc đáo: ăn cùng khoai lang luộc, hoặc trộn gỏi cùng khóm, xoài sống, tỏi, ớt, đường, chanh, tạo nên món ăn dân dã nhưng hài hòa về màu sắc, mùi vị và kết cấu. Vị mặn mòi của ba khía muối hòa cùng vị chua ngọt của trái cây giòn tươi khiến du khách một lần thử là khó quên. Nhiều gia đình cũng chọn cách trộn đơn giản hơn, chỉ xé ba khía, thêm chút chanh và ớt, nhưng hương vị vẫn đậm đà, khiến món ăn vừa bình dân vừa đặc sắc.
Hiện tượng “ba khía hội” không chỉ hấp dẫn tự nhiên mà còn là cơ hội để người dân khai thác sản phẩm. Vào ban đêm, những chiếc xuồng ba lá nhẹ nhàng chèo vào rừng, người dân mang theo thau và nước muối đủ độ, khiến ba khía ngất ngư, thu hoạch thuận lợi mà vẫn giữ được hương vị. Kỹ thuật muối ba khía là cả một nghệ thuật: nếu muối nhạt quá, ba khía hư; muối mặn quá, rụng càng, đen da và chát thịt. Anh Châu Ngọc Sang – người chuyên đi bắt ba khía – cho biết: “Ba khía đặc biệt vì sống ngoài tự nhiên, chưa có khu vực nào nuôi. Nếu nuôi, chỉ có thể khoanh vùng thả ba khía con, chứ không nuôi theo kiểu công nghiệp được.”
Mùa hội không chỉ là thời điểm thiên nhiên thể hiện nhịp sống của loài cua mà còn là dịp người dân trải nghiệm, truyền lại kinh nghiệm cho thế hệ sau, giữ gìn giá trị văn hóa và ẩm thực miền sông nước. Hình ảnh những con ba khía đỏ rực, dẻo dai hòa cùng màu nước biển mặn mòi là ký ức khó quên của bất cứ ai từng đặt chân đến Rạch Gốc.
Giữ nghề truyền thống để ba khía luôn ngon
![]() |
| Nhờ kỹ thuật truyền thống, ba khía muối vẫn giữ trọn vị mặn mòi đặc trưng, hòa cùng hương thơm tự nhiên của rừng đước. |
Qua nhiều thế hệ, nghề muối ba khía trở thành sinh kế quan trọng của người dân Rạch Gốc và Ngọc Hiển. Kỹ thuật muối ba khía không chỉ là bảo quản mà còn là cả một nghệ thuật. Người dân truyền nhau kinh nghiệm chọn những con ba khía to, khỏe, tránh loại nhỏ vì không muối ngon, và pha chế nước muối vừa độ: nhạt quá thì ba khía hư, mặn quá thì rụng càng, đen da, thịt chát. Đại diện Bảo tàng tỉnh Cà Mau cho biết thêm: “Ngày xưa, nếu ăn tươi không được lâu, muối sẽ bảo quản lâu hơn. Muối ăn được 15 ngày. Người biết nhiều truyền lại cho người biết ít để bảo tồn nghề truyền thống muối ba khía.”
Ba khía muối được chế biến cẩn thận: rửa qua nước ấm, bỏ yếm, tách mai, bỏ phổi, bẻ ngoe, xé thân, ướp chanh, ớt, tỏi, đường; chỉ 15 phút là có món gỏi ba khía thơm béo, bùi bùi. Hiện nay, giá ba khía tươi khoảng 80.000 đồng/kg, ba khía muối trộn sẵn 120 – 130 ngàn đồng/kg, được tiêu thụ mạnh vào các dịp Lễ, Tết. Sản phẩm không chỉ hút khách trong nước mà còn xuất khẩu sang Campuchia, Thái Lan. Tuy nhiên, sản lượng giảm do rừng thu hẹp, áp lực săn bắt và thời tiết thất thường, khiến mùa ba khía hội náo nhiệt dần trở thành hoài niệm.
Ngày 20/12/2019, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ký Quyết định đưa nghề muối ba khía tại Ngọc Hiển vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là động lực để người dân tiếp tục gìn giữ nghề, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường. Ông La Quốc Khánh – người có nhiều năm gắn bó với công tác Hội nông dân tại vùng Ngọc Hiển – nhấn mạnh: “Con ba khía tự nhiên, lớn lên rồi người dân bắt chế biến ba khía muối, cảm thấy ngon. Các cơ sở cần xây dựng thương hiệu, có giấy tờ chứng nhận để ký hợp đồng, mở rộng thị trường.”
Hiện nay, Cà Mau có hơn 400 hộ dân với trên 1.200 lao động trực tiếp tham gia sản xuất ba khía muối, tập trung ở vùng Năm Căn và Ngọc Hiển. Theo quy hoạch, trong những năm tới sẽ có khoảng 1.000 hộ làm nghề, cung cấp khoảng 10 tấn/năm, thu hút hàng vạn lao động. Nhờ kỹ thuật truyền thống, ba khía muối vẫn giữ trọn vị mặn mòi đặc trưng, hòa cùng hương thơm tự nhiên của rừng đước. Đặc sản không chỉ ngon mà còn mang giá trị văn hóa và kinh tế bền vững, góp phần phát triển ẩm thực miền Tây và quảng bá thương hiệu vùng đất Cà Mau ra quốc tế. Với việc gìn giữ kỹ thuật truyền thống, lựa chọn ba khía chất lượng và chăm chút từng công đoạn, món ba khía muối không chỉ giữ hương vị đậm đà mà còn trở thành biểu tượng văn hóa, đưa ký ức miền sông nước Nam Bộ đến gần hơn với du khách hiện đại. Mùa ba khía hội có thể ngày càng hiếm, nhưng giá trị ẩm thực, di sản và tinh thần gìn giữ nghề truyền thống sẽ luôn còn mãi trong lòng cộng đồng và thực khách.











