 |
| Rêu đá mọc trên các mỏm đá |
Nhắc đến ẩm thực Tây Bắc, người ta thường nghĩ tới các món ăn nổi tiếng như thịt gác bếp, cơm lam, măng rừng, lợn cắp nách,… Thế nhưng, ở vùng đất này còn xuất hiện một món ăn đặc biệt được ví như đặc sản "trời ban" mà ít người biết tới, đó chính là rêu suối.
Rêu suối là món ăn quen thuộc trong bữa cơm hàng ngày hay xuất hiện trong những dịp lễ, Tết của đồng bào dân tộc Thái, Tày ở các tỉnh như Sơn La, Yên Bái, Hà Giang,... Ở mỗi nơi, rêu đá lại có hương vị và cách chế biến riêng nhưng vẫn là "thức quà" từ nhiên nhiên không chỉ bà con vùng Tây Bắc yêu thích mà còn "được lòng" cả thực khách gần xa.
Rêu đá mọc trên các mỏm đá, bám vào gờ đá nơi lòng suối, chúng chỉ sống ở những vùng nước sạch. Người dân địa phương cho biết rêu đá có quanh năm nhưng mùa xuân là mùa rêu ngon nhất. Và khi đi khai thác rêu, nên tìm những bãi rêu lớn, vì ở đó rêu vừa nhiều, vừa ngon.
 |
| Rêu đá - Đặc sản "lạ tai, lạ mắt" chỉ khách quý mới được ăn |
Với nhiều người, rêu chỉ là loài thủy sinh sống bám ở những nơi ẩm ướt, còn với người dân Tây Bắc, rêu đá lại trở thành nguyên liệu “độc – lạ” để chế biến thành các món ăn rất thú vị. Người miền xuôi lên đây phải được đồng bào quý lắm mới thiết đãi món này. Đồng thời, món rêu đá cũng xuất hiện trong những dịp đặc biệt quan trọng với người dân tộc như mâm rượu hứa hôn đôi trai gái.
Theo tìm hiểu, rêu đá có thể chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn khác nhau như: Rêu hấp, canh rêu, rêu xào, nộm rêu, rêu nướng… tùy theo sở thích của mỗi người. Trên thị trường, rêu đá được bán theo nắm, khoảng 20.000 đồng/nắm, còn bán theo cân thì có giá 55.000 đồng/kg. Ngoài rêu đá tươi, bà con còn làm cả rêu đá khô để bán.
 |
| Rêu đá được bà con bày bán tại các khu chợ cóc ven đường |
Việc hái rêu và sơ chế rêu mất khá nhiều thời gian và đòi hỏi sự kỳ công, tỉ mỉ. Chị Oanh Nhàn (một người dân ở huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái) cho biết vài năm trở lại đây rêu đá trở thành nguồn thu nhập của bà con nhưng việc hái rêu đá cũng khá vất vả có có những rủi ro vì di chuyển qua các tảng đá trơn trượt.
"Rêu chỉ sống khoảng một tuần, tức là đến mùa rêu mọc được 3-4 ngày thì phải ra vớt ngay. Khi ấy rêu mọc tốt nhất và non. Nếu thu hoạch chậm thì rêu sẽ chuyển sang màu trắng và không dùng làm thức ăn được nữa. Thông thường, người dân sẽ hái rêu từ cuối dòng suối ngược trở lên để rêu không bị bám bụi bẩn, đất cát.
Sau khi hái, rêu được nhặt sạch rồi dùng rổ đãi hết đất cát sau đó dùng tay vò qua lại giống động tác giặt quần áo để giũ sạch những chất bẩn, nhớt còn sót lại bám trên rêu. Sau khi đã đươc làm sạch, rêu được vắt ráo, nắm lại thành từng nắm chặt để ráo nước rồi mới chế biến thành món ăn.
Rêu là nguyên liệu làm nên nhiều món ăn ngon như rêu nướng, canh rêu, rêu xào tỏi, nộm rêu... Mỗi món lại có cách chế biến khác nhau, mang đến những hương vị đặc trưng riêng.
 |
| Món rêu đá xào |
Với món canh rêu, rêu sau khi sơ chế sạch sẽ được cắt thành từng đoạn nhỏ, thả vào nước luộc gà hoặc xương hầm. Lúc chín tới, mùi rêu kết hợp với nước hầm tạo nên hương thơm hấp dẫn. Được thưởng thức bát canh rêu đá nóng hổi trong tiết trời se lạnh, thực khách mới cảm nhận được cái thú ẩm thực độc đáo nơi vùng cao Tây Bắc.
Với những mẻ rêu non, bà con dân tộc thường dùng để làm nộm. Rêu được làm sạch, cho vào chõ đồ cho chín tới rồi trộn cùng các gia vị như gừng, mùi, mắc khén, muối, mì chính. Người thích ăn cay có thể cho thêm ớt nướng giã nhỏ. Trộn đều tất cả là đã có ngay món nộm rêu thơm ngon, hấp dẫn.
Rêu được chế biến thành nhiều món nhưng ngon nhất, đặc trưng nhất có lẽ vẫn là rêu nướng (hay còn gọi là rêu pho). Rêu được nêm nếm với các loại rau thơm và gia vị rồi gói vào lá chuối hoặc lá dong rồi kẹp tre, nướng trên bếp than hồng.
Khi nướng, không được để rêu quá gần ngọn lửa, tránh để rêu cháy, chảy gia vị ra ngoài hay dính tro bếp. Thỉnh thoảng phải xoay chiều gói rêu để các mặt đều được tiếp xúc đủ lửa, giúp rêu bên trong chín đều. Khi phần vỏ hơi cháy xém là rêu chín, dậy mùi thơm phức. Rêu nướng được dùng để ăn ngay khi nóng hoặc ăn kèm với cá suối nướng, thịt lợn, thịt gà,...
 |
| Món rêu đá nướng |
May mắn được thưởng thức rêu nướng ở Hà Giang 2 năm trước, chị Phạm Thu Nga (đến từ Hải Phòng) cho biết, những gói rêu nóng hổi, vừa mở ra đã nức mùi thơm từ các loại nguyên liệu hòa trộn với nhau. Vị rêu rất lạ, kèm với mùi thơm hạt dổi, chút cay cay của hạt tiêu rừng càng làm món ăn thêm đậm vị hơn.
Theo lời của bà con dân tộc vùng Tây Bắc, các món ăn từ rêu không chỉ hấp dẫn bởi hương vị đặc biệt mà còn có tác dụng chữa bệnh như giúp lưu thông khí huyết, giải độc, giải nhiệt, ổn định huyết áp và tăng cường sức đề kháng.
Còn theo kinh nghiệm dân gian, rêu có tính thanh mát nên có thể trị mụn nhọt, sốt rét, phòng hàn. Rêu chủ yếu là chất xơ, có tác dụng giảm mỡ trong máu, thích hợp cho những người muốn giảm cân.
