 |
| Ở Việt Nam có một loài cây vô cùng độc đáo được gọi tên là cây một lá. |
Đặc điểm của cây một lá
Cây một lá hay còn có tên gọi khác là thanh thiên quỳ, lan một lá, lan cờ, trâu châu, châu diệp, slam lài, bửa thoọc (Tày), bầu thoọc, kíp lầu, chân trâu diệp, kíp lầu... là một cây địa sinh, loại cỏ sống lâu, cao từ 10 – 30cm. Thân rất ngắn, củ tròn to, có thể nặng tới 1,5 – 20g. Thẳng từ củ, chỉ mọc lên có một lá riêng lẻ sau khi hoa tàn. Lá hình tim tròn, xếp theo các gân lá hình chân vịt, đường kính 10 – 25cm mép uốn lượn. Gân lá tỏa đều từ cuống lá, cuống lá dài 10 – 20cm, màu tím hồng.
Cụm hoa có cán dài 20 – 30cm. Hoa thưa 15 – 20 cái, mọc thành chùm hay bông màu trắng, đốm tím hồng hay màu vàng hơi xanh lục. Lá đài và cánh hoa giống nhau. Cánh môi 3 thuỳ, có rất nhiều gân, có lông ở quãng giữa, thuỳ bên và thuỳ tận cùng hình ba cạnh, cột dài 6mm, phồng ở đỉnh.
 |
| Hoa của loài cây này rất đẹp. |
Cây ra hoa vào tháng 3-5, cho quả nang vào các tháng 4-6. Khi hoa nở, đầu cánh hoa phía trên chụm lại làm toàn hoa giống như chiếc đèn lồng. Quả hình thoi, trên có múi trông giống như quả khế con, dài 2 – 3cm. Thông thường sau khi hoa tàn thì lá cây mới bắt đầu phát triển. Do đó, tại các thời điểm nhất định Cây một lá chỉ có thể mang hoa hoặc quả mà không có lá. Hoặc chỉ nhìn thấy lá cây mà không có hoa và quả. Cây thường chỉ phát triển một lá, nên gọi là Cây một lá.
Cây một lá ưa mọc ở kẽ núi đá, nơi thấp và ẩm ướt, dưới bóng cây to hoặc dưới đám cỏ dày đặc. Hầu như không thấy mọc ở bờ ruộng hay ở những môi trường khác. Gặp nhiều ở các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn. Ngoài các tỉnh nói trên, hiện ta đã phát hiện thanh thiên quỳ có ở nhiều vùng núi các tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Tuyên Quang, Hà Tây, Hoà Bình, Sơn La, Lai Châu…
Cây một lá thường được tìm thấy ở Trung Quốc, Thái Lan và Việt Nam. Cây thường chỉ mọc ở các khe núi, dưới tán rừng rậm, dưới bóng cây to, nơi thấp và ẩm ướt. Hầu như không thấy mọc ở bờ ruộng hay ở những môi trường khác.
Tại nước ta, cây thường được tìm thấy ở các vùng núi đá vôi và nơi ẩm ướt ở các chân núi. Cây thường mọc ở các chân núi Cao Lộc, Hữu Lũng, Trùng Kháng, Văn Uyên, Quảng Uyên,…. và các tỉnh ở Lào Cai, Hòa Bình, Ninh Bình, Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang, Tuyên Quang, Hà Tây, Sơn La, Lai Châu,…
Thu hái và cách sử dụng cây một lá
 |
| Cây một lá là loài cây hiếm thường được tìm thấy ở các vùng núi đá vôi và nơi ẩm ướt ở các chân núi. |
Thu hái
Thu hái chủ yếu là toàn cây, nhưng để bảo vệ giống, chỉ nên thu hái lá, để dành củ cho cây phát triển. Tuy nhiên qua cách sinh trưởng của cây, ta thấy hoa quả và hạt nở trước khi biết cây cho nên cần chú ý theo dõi cách vừa khai thác vừa phát triển cây này. Khi thu hái, chú ý phân biệt lá to, lá nhỏ để riêng.
Cách sử dụng
Cách thứ nhất: Hái về rửa sạch đất cát, phơi cho hơi se thì dùng tay vò vừa phơi vừa vò, lúc đầu vò từng lá một, sau vò nhiều lá một lúc cho đến khi thật khô, ngày vò 2 – 3 lần.
Cách thứ hai: Lá hái về rửa sạch đổ qua nước sôi, rồi tiếp tục làm như trên.
Tuy nhiên có nơi chỉ hái về rửa sạch phơi khô không vò cũng không đồ hay nhúng nước sôi trước khi vò và phơi. Lá nhỏ là loại tốt, có màu tro sẫm hay lục đen, lá vo tròn thành cục mùi thơm.
Công dụng chữa bệnh của cây một lá
 |
| Cận cảnh củ của cây một lá. |
Cây 1 lá có tính vị thanh thiên quỳ tính bình, bị ngọt nhạt, hơi đặc và không độc. Trong y học hiện đại, hóa chất Nervillia Fordii được điều chế từ cây có tác dụng kháng virus, chữa viêm phổi cấp, hỗ trợ điều trị rối loạn chuyển hóa và chống hình thành khối u. Cây còn được sàng lọc để úng dụng lâm sàn để trị viêm phổi bức xạ, hen suyễn, viêm họng cấp tính, mãn tính, viêm tụy cấp và phổi tắc nghẽn mạn tính.
Hiện nay, các nhà khoa học đang tiến hành nghiên cứu cây 1 lá để trị các triệu chứng ứng thư phổi và vòm họng. Trong y học cổ truyền, cây 1 lá có chức năng nhuận thuế, thanh nhiệt, giải độc, giảm ho, tán ứ và làm dịu cơn đau. Người dân thường dùng nó để trị bệnh ho lao, viêm phế quản, viêm khóe miệng và viêm họng cấp tính. Không chỉ vậy, người ta còn dùng cây một lá để hầm nấu canh cho các bé kém phát triển.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ câu một lá
 |
| Vì loài cây này có giá trị dược liệu quý nên chúng chủ yếu dùng để xuất khẩu, trong nước rất hiếm người dân bản địa có cơ hội thấy. |
Giúp giải độc: Lấy 2 – 3 lá cây một lá đem rửa sạch rồi phơi khô, cắt nhỏ, hãm với nước sôi trong khoảng vài phút sau đó gạn lấy phần nước cốt để uống, uống 3 lần mỗi ngày.
Chữa lao phổi và ho: Mỗi ngày dùng 10 – 20 lá cây một lá cho vào nồi sắc hoặc hấp đường hoặc chế biến thành cao lỏng để uống cũng có tác dụng rất tốt.
Chữa viêm nhiễm, mụn nhọt, lở loét: Dùng lá cây một lá tươi giã nát, đắp lên các chỗ đau nhức hoặc đắp mụn nhọt, các vết lở loét viêm nhiễm ngoài da rất hiệu quả.
Viêm miệng, viêm họng cấp tính: Lấy một vài lá tươi cây một lá, rửa sạch, dùng nhai kỹ.
Hỗ trợ điều trị tạng lao: Lấy khoảng 15g cây một lá đem nấu với thịt lợn, dùng ăn như canh.
Giúp trẻ dễ tiêu hóa thức ăn, suy dinh dưỡng: Lấy củ của cây một lá 5-10g nấu với thịt lợn nạc hoặc trứng gà làm thức ăn kèm với cơm.
Bồi bổ cơ thể: Dùng khoảng 1kg lá và củ khô ngâm với 5 lít rượu. Thời gian ngâm ít nhất là 30 ngày là có thể sử dụng được. Mỗi lần dùng 1 ly nhỏ, mỗi ngày một lần.
Lưu ý khi sử dụng cây một lá
 |
| Hiện các nhà nghiên cứu đang tiến hành nhân giống để bảo tồn loài cây quý hiếm này. |
Cây một lá thường dễ bị nhầm với cây bát giác liên hoặc cây mã đề. Do đó, khi có nhu cầu sử dụng cây một lá, bạn nên tìm đến những nơi cung cấp dược liệu chất lượng, uy tín để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh.
Bên cạnh đó, cây một lá có nhiều công dụng chữa bệnh, tuy nhiên bạn không nên lạm dụng thuốc. Nếu có nhu cầu sử dụng thuốc bạn nên tham khảo ý kiến từ thầy thuốc hoặc các bác sĩ có chuyên môn để được hướng dẫn cụ thể sao cho dùng thuốc đúng liều lượng và đúng cách giúp bệnh thuyên giảm.
