Tiềm năng lớn của ngành mây tre
 |
| Cả nước có khoảng trên 1.000 làng nghề mây tre đan, chiếm 24% tổng số các làng nghề trong cả nước. |
Theo Tổng cục Lâm nghiệp, mây tre đan của Việt Nam là nhóm hàng có giá trị xuất khẩu cao nhất trong nhóm lâm sản ngoài gỗ. Hàng mây, tre đan của Việt Nam chủ yếu được xuất khẩu sang các nước EU (chiếm 31% tổng kim ngạch xuất khẩu), thị trường Hoa Kỳ (chiếm 20%) và Nhật Bản (chiếm hơn 9%).
Theo đó, quy mô thị trường tre toàn cầu dự kiến sẽ đạt 82,90 tỷ USD vào năm 2028. Dự kiến sẽ mở rộng với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm là 5,7% từ năm 2021 đến năm 2028 với các xu hướng nổi bật. Trong khi đó Việt Nam sở hữu một diện tích nguyên liệu tre rất lớn, lên đến 1,5 triệu héc-ta. Cùng với đó cả nước có khoảng trên 1.000 làng nghề mây, tre đan, chiếm 24% tổng số các làng nghề trong cả nước. Đây sẽ là lợi thế để sản phẩm thủ công mây, tre, cói phát triển trên thị trường thế giới.
Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NNPTNT), Việt Nam không chỉ có ưu thế về diện tích trồng tre lớn mà còn sở hữu một số loại cây trồng kinh tế cao như luồng, lùng, trúc sào, lồ ô, bương, tầm vông, tre gai. Thực tế tại nhiều địa phương nhờ nghề thủ công mây, tre, đan, rất nhiều làng quê đã thực sự thay da đổi thịt. Hiện, nhiều làng thủ công đã áp dụng kỹ thuật mới vào sản phẩm cùng với đó là liên kết trong tiêu thụ sản phẩm. Nhờ đó, cuộc sống người dân đã được nâng cao rõ rệt.
Xã Hoằng Thịnh, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa là một ví dụ điển hình. Theo thống kê toàn xã có 1.900 hộ dân, thì có tới 520 hộ làm nghề, với khoảng 1.500 lao động tham gia. Bên cạnh việc làm mới sản phẩm truyền thống, các cơ sở sản xuất còn sáng tạo nhiều sản phẩm mới đáp ứng thị hiếu của khách hàng như tranh phong cảnh, hoành phi, rèm cửa, chao đèn… dùng để trang trí nội thất.
Nhiều sản phẩm mây, tre đan của Hoằng Thịnh đã được xuất khẩu đi các nước trên thế giới. Năm 2023, thu nhập từ sản xuất tiểu thủ công nghiệp của xã Hoằng Thịnh đạt 30 tỷ đồng, tăng hơn 10 tỷ đồng so với năm 2022. Từ phát triển nghề truyền thống, nhiều hộ gia đình đã trở nên giàu có, khá giả, thu nhập bình quân đầu người của xã đạt cao hơn mặt bằng chung của huyện.
Theo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương), sản phẩm mây, tre, cói, thảm tăng trưởng đều đặn trong đầu năm 2024.
Còn theo thống kê của Tổng cục Hải quan, trong tháng 3/2024, nhóm mặt hàng mây tre đan đạt kim ngạch xuất khẩu 85 triệu USD, tăng 79,9% so với tháng trước và tăng 35,4% so với cùng kỳ năm 2023. Tính chung quý 1/2024, xuất khẩu nhóm sản phẩm mây tre đan đạt 212,07 triệu USD, tăng 28,3% so với cùng kỳ năm 2023.
Việt Nam xuất khẩu sản phẩm này sang 59 thị trường, trong đó 4 thị trường lớn nhất là: Hoa Kỳ đạt 14,48 triệu USD, tăng 8,4%; Vương quốc Anh đạt 2,75 triệu USD, tăng 30,4%; Nhật Bản đạt 2,26 triệu USD, tăng 3,1%; Tây Ban Nha đạt 2,19 triệu USD, tăng 9,1%...
Những điểm yếu cần khắc phục
 |
| Xuất khẩu sản phẩm mây tre hiện nay vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. |
Nhận định cơ hội để ngành mây tre đan Việt Nam khẳng định thị phần trên "đường đua" xuất khẩu, ông Phạm Quốc Khánh - Trưởng Ban vận động thành lập Hiệp hội Tre Việt Nam nhận định, xuất khẩu sản phẩm mây tre hiện nay vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Trong khi tổng thương mại mây tre trên toàn cầu đạt trị giá hơn 57 tỷ USD, thì mây, tre đan Việt Nam mới chiếm khoảng 3,37% thị phần thế giới. Trong khi Trung Quốc hiện đang dẫn đầu không chỉ về sản lượng mà còn về năng lực kỹ thuật và chất lượng, chiếm 67% tổng giá trị xuất khẩu tre, nứa trên thế giới.
Chỉ ra những nguyên nhân khiến kim ngạch xuất khẩu sản phẩm mây tre của Việt Nam thấp, ông Phạm Quốc khánh cho hay lực lượng lao động tại các làng nghề ngày càng giảm, trong khi nhu cầu thị trường vẫn lớn. Liên kết giữa các hiệp hội mây, tre, lá với các doanh nghiệp khác cũng như các hiệp hội thủ công mỹ nghệ còn yếu; công tác xúc tiến thương mại đối với ngành thủ công mỹ nghệ và mây tre đan còn hạn chế, kém hiệu quả.
“Các nhà nhập khẩu quan tâm đến các sản phẩm được tiêu chuẩn hóa về chất lượng, xã hội, môi trường, an ninh… Trong khi đó, có chưa đến 20% doanh nghiệp mây tre đan của Việt Nam đáp ứng được một số tiêu chuẩn hợp quy. Điều này làm giảm cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu của các doanh nghiệp", ông Khánh nêu thực tế.
Để tạo nên những sản phẩm mây tre đan đạt chuẩn xuất khẩu, ông Khánh cho rằng cần đầu tư rất nhiều kinh nghiệm, sáng tạo và công sức. Các làng nghệ luôn phải xây dựng quy trình sản xuất rõ ràng, chi tiết, chú tâm trong việc lựa chọn từ nguyên vật liệu đầu vào tới các mẫu mã sản phẩm đến sản phẩm đầu ra.
Đầu tiên, nguyên liệu phải được lựa chọn lựa kỹ càng đủ thời gian từ những cây mây, tre đạt chuẩn không non không già, hay những cây mây ‘bánh tẻ’ phải được dốc hết gai một cách cẩn thận. Tiếp đó, chúng sẽ được trải qua quá trình sơ chế với nhiều công đoạn kỳ công như ngâm nước cho mềm, chẻ nan hay tuốt nhỏ để cho vừa kích thước, phơi sấy để đạt độ khô dẻo nhất định… Kế tiếp, nguyên liệu sẽ được luộc trong nước sôi hoặc sấy khói rơm để có màu đẹp tự nhiên, cuối cùng mới đến tay người thợ để đan thành các sản phẩm.
Từ nguyên liệu sơ chế người nghệ nhân thực hiện phải có trình độ chuyên môn, thẩm mỹ cao, kỹ thuật khéo léo, đôi bàn tay dày dặn kinh nghiệm và sự kiên nhẫn, tỉ mỉ. Mỗi thị trường nhập khẩu sẽ có một nhu cầu sử dụng và xu hướng yêu thích hình dáng và công dụng của sản phẩm khác nhau, người nghệ nhân sẽ lựa chọn chất liệu, quyết định kiểu dáng và phối hoa văn sao cho phù hợp.
“Những sản phẩm mây tre đan càng đơn giản thì càng cần nhiều sự sáng tạo của nghệ nhân, để những sản phẩm đó trở nên nghệ thuật và đặc biệt hơn. Trong số đó không ít những sản phẩm mất đến tháng trời để có thể hoàn thiện”, ông Khánh nói.
Ông Lê Bá Ngọc - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Xuất khẩu hàng Thủ công mỹ nghệ (Vietcraft), cho rằng xu hướng tiêu dùng và sử dụng sản phẩm thủ công mỹ nghệ trên thế giới đã thay đổi, đòi hỏi quy trình sản xuất phải minh bạch, rõ ràng, từ vùng nguyên liệu đến cả quá trình làm ra sản phẩm. Đồng thời, các làng nghề cần thiết kế đẹp hơn, áp dụng công nghệ thông tin giúp sản phẩm đáp ứng được các yêu cầu thị trường, cũng như có nhiều thông điệp hơn về giá trị nhân văn và giá trị văn hóa.
Sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Việt Nam đang chịu sự cạnh tranh gay gắt từ các thị trường như Ấn Độ, Mexico, Thái Lan… Do đó, Hiệp hội Xuất khẩu hàng Thủ công mỹ nghệ khuyến cáo doanh nghiệp, hợp tác xã, người sản xuất nên khai thác thêm một số thị trường như Ấn Độ, Hàn Quốc, Trung Quốc, Mexico, Chile… bên cạnh các thị trường truyền thống.
