 |
| Các chuyến tàu chở gạo của Việt Nam đang hướng đến thị trường Malaysia, châu Phi, Hàn Quốc,... trong bối cảnh thị trường xuất gạo chính của Việt Nam là Philippines đang tạm ngừng nhập khẩu gạo. |
Thị trường truyền thống đình trệ gây khó cho gạo Việt
Ngành lúa gạo Việt Nam – một trong những cường quốc xuất khẩu hàng đầu thế giới – đang đứng trước áp lực kép từ việc thị trường truyền thống thu hẹp và các vướng mắc về chính sách tài chính. Philippines, thị trường xuất khẩu quan trọng của Việt Nam, hiện đang tạm ngừng nhập khẩu, trong khi Indonesia tập trung tăng dự trữ và hướng tới tự chủ lương thực trong năm 2025. Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), từ ngày 3/9 đến 25/10/2025, 19 tàu chở gạo xuất cảng từ Việt Nam vào cảng Hồ Chí Minh với tổng khối lượng 232.700 tấn.
Trong số này, chỉ có 2 tàu hướng đến Philippines, 1 tàu sang Hàn Quốc, còn lại tập trung vào Malaysia và châu Phi, cho thấy xu hướng tìm kiếm thị trường thay thế đã trở thành cấp thiết. Tình trạng thị trường truyền thống đình trệ khiến doanh nghiệp xuất khẩu gạo gặp khó khăn lớn về đầu ra, ảnh hưởng trực tiếp đến việc thu mua lúa của nông dân. Giá lúa trong nước giảm mạnh từ mức 7.000–8.000 đồng/kg xuống chỉ còn khoảng trên 5.000 đồng/kg, khiến lợi nhuận nông dân thấp và tạo nguy cơ chuyển đổi sang các loại cây trồng khác có lợi nhuận cao hơn.
Lũ lụt gần đây cũng gây thiệt hại nặng cho nhiều vùng lúa non, làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu hụt sản phẩm, gián đoạn chuỗi cung ứng và gia tăng rủi ro tài chính cho nông dân. Không chỉ thị trường, các vướng mắc về chính sách tài chính cũng đang tạo gánh nặng lớn. Doanh nghiệp chưa được hoàn thuế VAT từ tháng 7/2025, dẫn đến dòng vốn bị “kẹt” hàng trăm tỷ đồng, làm chậm việc mua tạm trữ lúa. Chủ tịch VFA, ông Đỗ Hà Nam, cho biết cả doanh nghiệp gạo và cà phê đều đang gặp khó khăn nghiêm trọng vì vốn bị “om”, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng quay vòng vốn và thực hiện các hợp đồng xuất khẩu.
Nguy cơ cạnh tranh dài hạn cũng hiện hữu. Campuchia và Thái Lan đang sử dụng giống lúa Việt Nam để sản xuất, tạo áp lực cạnh tranh trực tiếp trên thị trường quốc tế. Ngay cả tại Singapore, Việt Nam duy trì vị trí thứ 3 về nguồn cung gạo, nhưng thị trường bão hòa, giá xuất khẩu giảm so với năm 2024, đặc biệt ở các nhóm gạo tẻ trắng và gạo thơm, làm nổi bật nhu cầu cấp bách về việc đa dạng hóa thị trường và ổn định giá trị xuất khẩu.
Tổng hợp lại, tình hình hiện nay buộc doanh nghiệp và nông dân phải đối mặt với nhiều thách thức về đầu ra, vốn, giá cả và cạnh tranh quốc tế, đồng thời cần sự phối hợp chính sách từ cơ quan quản lý để giảm thiểu rủi ro, duy trì ổn định ngành gạo và bảo vệ người nông dân trong bối cảnh nhiều biến động khó lường. Những giải pháp cấp bách sẽ quyết định khả năng ngành gạo duy trì vị thế xuất khẩu trong năm 2025 và những năm tiếp theo.
Giải pháp chuyển hướng và bảo hộ để ổn định ngành
 |
| Chiến lược dài hạn cần tập trung vào giải pháp bảo hộ ngành gạo, giữ giá lúa ổn định và đảm bảo đời sống nông dân. |
Để ứng phó với những khó khăn hiện nay, doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp đồng bộ, triển khai cả giải pháp ngắn hạn và chiến lược dài hạn nhằm bảo vệ ngành gạo và nông dân. Về ngắn hạn, Malaysia và châu Phi trở thành thị trường thay thế trọng điểm. Trong số 19 tàu xuất khẩu gạo gần đây, 12 tàu hướng đến Malaysia và 4 tàu sang châu Phi, phản ánh xu hướng chuyển dịch thị trường. Xuất khẩu sang Malaysia trong quý 1/2025 đạt 52,7 triệu USD, còn năm 2024, lượng xuất khẩu sang Malaysia là 719.241 tấn, tăng 81,4% về lượng và 107,8% về kim ngạch so với năm trước, cho thấy tiềm năng thị trường rộng lớn, ổn định và có khả năng tăng trưởng bền vững.
Hợp tác với Singapore thông qua Bản ghi nhớ thương mại (MOC) giúp duy trì thị phần và đa dạng hóa nhóm sản phẩm xuất khẩu, từ gạo tẻ trắng, gạo thơm xay xát đến gạo nếp, góp phần ổn định vị thế cạnh tranh của gạo Việt Nam. Dù thị trường Singapore bão hòa, Việt Nam vẫn duy trì vị trí dẫn đầu trong một số nhóm gạo, giữ thị phần đáng kể trong các nhóm gạo tẻ trắng, gạo thơm xay xát và gạo nếp, bảo đảm dòng xuất khẩu được duy trì và giảm áp lực cạnh tranh từ các đối thủ lớn như Ấn Độ, Thái Lan và Nhật Bản.
Về chính sách tài chính, việc giải quyết sớm hoàn thuế VAT là yếu tố then chốt, giúp doanh nghiệp có vốn mua tạm trữ lúa, kéo giá lúa nội địa tăng lên, đồng thời đảm bảo dòng tiền vận hành doanh nghiệp. Các hợp đồng Chính phủ – Chính phủ (G2G) với Bangladesh, Sri Lanka và mở rộng sang các nước châu Phi sẽ góp phần ổn định thị trường xuất khẩu, giảm thiểu rủi ro biến động giá và bảo vệ nông dân khỏi những tác động bất lợi của thị trường quốc tế.
Chiến lược dài hạn cần tập trung vào giải pháp bảo hộ ngành gạo, giữ giá lúa ổn định và đảm bảo đời sống nông dân. Chủ tịch VFA khuyến nghị tham khảo kinh nghiệm Nhật Bản và Hàn Quốc trong việc bảo hộ nông dân và an ninh lương thực quốc gia. Đồng thời, khuyến khích nông dân tiếp tục trồng các giống lúa chất lượng cao như ST24, ST25 và các loại lúa hạt dài, nhằm nâng cao giá trị xuất khẩu, tạo mặt bằng giá mới và duy trì tính cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Sự kết hợp giữa chính sách bảo hộ, giải pháp tài chính và tìm kiếm thị trường thay thế sẽ giúp ngành gạo Việt Nam duy trì vị thế xuất khẩu, bảo vệ nông dân, tăng khả năng chống chịu trước biến động thị trường và đảm bảo phát triển bền vững trong dài hạn. Đây là cơ sở để Việt Nam tiếp tục giữ vị trí xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, đồng thời đảm bảo lợi ích của người trồng lúa và sự ổn định của ngành nông nghiệp quốc gia.
