Cũng giống như các dân tộc khác, dân tộc Dao có rất nhiều món ăn truyền thống mang tính thẩm mỹ cao. Cho đến ngày nay, dù đời sống văn hóa có nhiều đổi mới song việc làm ra các món ăn truyền thống vẫn được người Dao duy trì như một nét văn hóa đặc sắc.
Thịt lợn treo hun khói
 |
| Thịt lợn treo hun khói - Ẩm thực đồng bào dân tộc Dao |
Đối với đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống tại các tỉnh thuộc vùng Tây Bắc Việt Nam, món thịt lợn gác bếp cũng bình thường như nhiều món ăn khác. Người dân tộc Dao chế biến thịt lợn treo gác bếp thực ra là một cách bảo quản đồ ăn được lâu hơn, dùng làm thực phẩm trong những ngày mưa hoặc trong những ngày không có chợ phiên. Chính các loại gia vị dùng để tẩm ướp khi làm món thịt lợn gác bếp lại làm nên nét độc đáo của món đặc sản Tây Bắc này.
Là món ăn truyền thống của người H’mông, người Dao, người Tày, người Thái, món thịt lợn hun khói chứa đựng những nét văn hóa, tinh tế của nghệ thuật ẩm thực Tây Bắc, là món ăn không thể thiểu trong những ngày lễ tết truyền thống.
Có rất nhiều món ăn được hun khói trước khi ăn, tuy nhiên món thịt lợn hun khói có một hương vị hoàn toàn khác biệt và điều làm nên sự khác biệt đó chính là hương vị của hạt mắc khén và hạt dổi – hai loại gia vị nổi tiếng làm nên tên tuổi của ĐẶC SẢN TÂY BẮC.
Xôi ngũ sắc
 |
| Xôi ngũ sắc món ăn đặc sắc của dân tộc Dao |
Xôi ngũ sắc không chỉ là món ăn ngon, độc đáo mà còn mang ý nghĩa về văn hóa, truyền thống. Xôi ngũ sắc tất nhiên phải có 5 màu. Nhưng tại sao lại là 5 màu mà không phải là 6 hay 7 màu? Trong quan niệm của người Dao, 5 màu của món xôi tượng trưng cho ngũ hành - những yếu tố cấu thành nên đất trời, vạn vật. Ngoài ra, những màu sắc rực rỡ, tươi tắn của món xôi ngũ sắc cũng chính là lời nguyện ước về cuộc sống an lành, may mắn, mùa màng bội thu.
Nguyên liệu làm xôi ngũ sắc gồm có gạo nếp và các loại lá cây rừng để nhuộm màu cho hạt gạo. Xôi ngũ sắc phải được chế biến bằng gạo nếp nương thu hoạch từ những cánh đồng màu mỡ. Hạt gạo nếp nương có hình thuôn dài, màu trắng hơi nhạt chứ không trắng tinh như nếp cái hoa vàng. Đặc biệt, hạt gạo phải được sàng kỹ những hạt vỡ, tấm để tránh bị nát hay nở không đều trong quá trình chế biến.
Bên cạnh những màu sắc quen thuộc của món xôi ngũ sắc như: Màu trắng của hạt gạo, màu xanh từ lá giềng, lá gừng hoặc lá nếp, màu vàng được nhuộm từ nghệ, màu đỏ từ lá cẩm đỏ, còn có màu đen từ lá thau thau.
Xôi ngũ sắc trong mâm cơm cúng tổ tiên hay mâm cơm đãi khách quý thường được ăn kèm với các món như thịt nướng, giò xào… Tuy nhiên, bản thân món xôi ngũ sắc với tổng thể hài hòa cả hương và sắc đã đủ khiến cho thực khách khó có thể chối từ.
Gà đồi
 |
| Gà đồi món ăn đặc sắc của dân tộc Dao |
Gà đồi là loại gà thường được nuôi thả rong trên triền đồi, trong rừng và trên những vùng núi cao. Chính vì đặc tính nuôi thả tự do trong tự nhiên, ăn cỏ cây côn trùng chứ không phải cám gạo các loại hạt thức ăn nhanh nên thịt gà rất chắc và thơm ngon. Người Dao thường chế biến ra nhiều món ngon như luộc, nấu với rượu hoặc với củ tao - một loại cây mọc tự nhiên trong rừng có thân giống thân cọ.
Cơm lam
 |
| Cơm Lam món ăn đặc sắc của dân tộc Dao |
Người Dao gọi cơm lam là “đồng dúa” còn được hiểu là món bánh nướng. Mùa làm cơm lam ngon nhất là vào những ngày tháng 4, khi tre ra lá bánh tẻ, gióng tre gai còn mềm, non, có một lớp màng giấy trắng, mỏng bên trong ống. Những gióng cơm lam sau khi được rửa sạch rồi cho gạo nếp và nước ngập miệng ống. Sau đó, nút kín miệng ống bằng chuối tươi. Nút lá chuối được lấy từ cây chuối rừng để cho cơm lam được thơm hơn.
Khâu nướng cơm lam là khó và lâu nhất, thường phải thực hiện trong 2 tiếng. Cơm lam ngon hay không phụ thuộc vào khâu này. Ban đầu phải làm cho lửa cháy to. Vì thế, củi để đun thường có cả nứa khô, phải vần đều các ống cơm lam. Ngồi bên bếp lửa khá lâu nên người phụ nữ Dao phải kiên nhẫn.
Sau khi những ống cơm lam bắt đầu cháy lớp vỏ bên ngoài thì phải dốc ngược ống cơm lam để chắt nước ra. Sau đó nướng chân của ống để cho cơm chín đều. Khi những gióng cơm lam khô nước và có mùi thơm tỏa ra sẽ bớt lửa, chỉ còn để than nóng. Cơm lam sau khi chín sẽ được để nguội từ 10 đến 15 phút. Những người có kinh nghiệm cho rằng, khi cơm lam nguội là ăn ngon nhất.
Cơm lam sau khi để nguội phải dóc bỏ những lớp tre bên ngoài, chỉ còn màu trắng tinh và mỏng để tiện cho việc bóc vỏ khi ăn, phải đạt sự dẻo dai và thơm. Đặc biệt khi tước vỏ tre để lộ ra những gióng cơm lam có màng giấy bao quanh.
Cơm lam có thể bảo quản được trong hai ngày mà không sợ bị thiu hay cứng lại. Vì vậy, đây là món ăn mà người đi xa, khách du lịch thường lựa chọn để mang theo. Cơm lam trước đây chỉ được ăn kèm với muối vừng, nhưng nay người Dao còn ăn với ruốc, thịt chưng…
Mèn mén
 |
| Mèn mén món ăn độc đáo của người dân tộc Dao |
Cơm mèn mén từ giống ngô tẻ của người Dao cơ bản cũng được chế biến như mèn mén của người Mông. Loại ngô tẻ để làm mèn mén ngon nhất là giống ngô ta vừa được thu hoạch. Ngô khô được đem bóc vỏ, tẽ ra, sàng sảy sạch sẽ rồi cho vào cối xay nghiền thành bột.Trước kia, người ta thường xay ngô bằng cối đá phải có một hoặc hai người kéo, một người bỏ hạt nên rất vất vả và mất nhiều thời gian.
Hiện nay đã dùng máy xay xát để nghiền ngô nên công đoạn xay nhanh hơn rất nhiều. Sau khi đã có bột ngô, người ta tãi bột ra mẹt, vẩy nước lã để nhào cho ẩm là cho vào chõ đồ. Đồ khoảng nửa tiếng thì đổ ra mẹt, vẩy thêm nước lã, dùng tay tãi bột và lấy sàng để sàng đến khi bột tãi hết ra thì lại cho và chõ đồ tiếp đến khi chín thì bắc ra.
Để mèn mén trong chõ, đến bữa người ta mới xới ra ăn. Nhưng mèn mén ngon nhất là khi vừa mới bắc ra khỏi bếp. Được thưởng thức những thìa mèn mén nóng với canh rau cải nấu thịt gà hay món tẩu chúa (thắng cố) thì hẳn là rất tuyệt. Để món cơm mèn mén của người Dao có vị riêng, người ta ngâm kỹ một ít gạo nếp rồi đem trộn vào mèn mén khi đồ lần thứ hai. Khi mèn mén chín, những hạt gạo nếp dẻo thơm quyện với vị ngọt bùi của ngô tẻ tạo thêm sự quyến rũ cho vị giác.
Bánh chưng đen
 |
| Bánh chưng đên món ăn đặc sắc của dân tộc Dao |
Tục làm bánh chưng đen của dân tộc Dao do cha ông truyền lại, đã có từ rất lâu rồi. Bánh làm ra có màu đen là biểu hiện mùa màng bội thu, đời sống của con người ngày càng no ấm; màu đen của bánh còn thể hiện sự hòa hợp của đất, trời và lòng người. Tết của người Dao không thể thiếu bánh chưng đen là vì những ý nghĩa nhân văn cao đẹp đó.
Ngoài ý nghĩa cầu mong cho một năm mới an lành, hạnh phúc, gặp nhiều may mắn, bánh chưng đen còn thể hiện tấm lòng biết ơn, hiếu thuận của người đang sống tới ông bà, tổ tiên của người Dao. Cái độc đáo ở bánh chưng đen của người Dao quần chẹt là ở chất liệu tạo màu đen của bánh. Khác với một số loại bánh chưng đen của các dân tộc ít người khác, lấy màu đen cho bánh từ màu gạo nếp cẩm, hoặc nhuộm nếp làm bánh từ than gỗ cây núc nác, bánh chưng đen của người Dao tạo màu đen cho bánh từ chính tro của thân rơm nếp đốt lên.
Bánh chưng đen của người Dao khi bóc ra có màu đặc trưng là đen xanh hòa quyện, mùi thơm dịu của nếp nương, của lá dong, lá chuối rừng; khi ăn có vị ngon, độ dền dẻo pha chút mặn của tro rơm. Thưởng thức bánh chưng đen, du khách có thể cảm nhận được sự giản dị, mộc mạc của núi rừng, của nương rẫy kết tinh trong từng miếng bánh để từ đó càng hiểu hơn giá trị, thành quả, công sức lao động của người dân.
Thịt lợn chua
 |
| Thịt lợn chua món ăn truyền thống độc đáo của người dân tộc Dao |
Thịt lợn muối chua là một món ăn đặc sản, truyền thống độc đáo của người dân tộc Dao. Mỗi dân tộc có một cách chế biến thịt chua khác nhau tùy thuộc vào khẩu vị của từng người. Tuy nhiên, với cách làm độc đáo của mình, những miếng thịt chua của người Dao Tiền khiến ai một lần ăn vào cũng phải nhớ mãi. Làm thịt chua không khó nhưng đòi hỏi phải có nhiều thời gian.
Nguyên liệu gồm: thịt lợn ba chỉ hoặc cả nạc cả mỡ, muối tinh và cơm nguội. Thịt lợn cắt thành từng miếng khoảng 0,5kg rồi dùng dao sắc khía thành từng phần dày 2 – 3cm, tránh làm đứt phần bì, ướp với thật nhiều muối, rồi trộn tiếp với một ít cơm nguội rồi đem xếp ngay ngắn vào chum, lèn thật chặt, trên cùng chét thêm một lớp cơm nguội dày và dùng tay lèn thật chặt.
Ếch hương Mẫu Sơn
 |
| Ếch hương Mẫu Sơn món ăn đặc sắc của dân tộc Dao |
Người dân tộc Dao đỏ Khuổng Tẳng (xã Mẫu Sơn, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn) luôn tự hào về một loài vật tồn tại ở đây từ hàng ngàn năm. Chúng “thống trị” bằng sức mạnh của âm thanh và mùi hương quyến rũ. Đó là loài ếch hương Mẫu Sơn hay còn gọi bằng tên gọi khác là ếch đại gia, ếch vương, ếch công nương…
Thịt loài ếch này không những ngon, có mùi thơm đặc biệt mà còn được coi là “thần dược” trong chốn phòng the. Mùa sinh sản của ếch hương vào khoảng tháng 5, tháng 6. Tới khoảng tháng 10, tháng 11 là thời điểm ếch đạt trọng lượng và chất lượng cao nhất. Một con ếch trưởng thành có trọng lượng từ 4-5 lạng, nhỉnh hơn nhiều loại ếch đồng chỉ có trọng lượng trên dưới 100g.
Xôi sắn
 |
| Xôi sắn là món ăn truyền thống được gìn giữ bao đời nay của dân tộc Dao |
Đối với đồng bào người Dao, xôi sắn là món ăn truyền thống được gìn giữ bao đời nay, là món ăn quen thuộc trong đời sống hàng ngày, cũng là món ăn chính trong các dịp đón khách hay lễ tết. Xôi được tổ tiên người Dao sáng tạo ra, để cảm tạ đất trời đã ban cho họ lương thực, ban cho họ cuộc sống ấm no.
Xôi sắn được chế biến rất đơn giản nhưng không kém phần hấp dẫn so với các món xôi khác. Từ xưa, sắn trở thành lương thực chủ đạo trong những bữa ăn của bà con, trong chăn nuôi, trao đổi buôn bán. Ngọn sắn non làm rau, làm dưa, củ sắn để luộc, rồi nạo hoặc cắt lát, phơi khô, cất trong bồ dự trữ từ mùa này qua mùa khác, vụ sắn này qua vụ sắn sau.
Trên đây là những món ăn đặc sản không thể bỏ qua của người dân tộc Dao. Nếu bạn có dịp đến với núi rừng đến với đồng bào dân tộc Dao đừng nên bỏ lỡ những món đặc sản này nhé!
