 |
Đôi nét về đặc sản có 1-0-2 của người H’Mông
Từ xa xưa, người H’Mông thường có thói quen sống trên các dãy núi cao, cuộc sống của họ gắn truyền thống canh tác nương đá, trồng lúa, ngô và các loại hoa màu khác... Thói quen sống của dân tộc H’Mông đã tạo rất nhiều nét văn hoá đặc sắc như một điều bí ẩn, thu hút sự tò mò, hiếu kỳ muốn được khám phá của nhiều khách du lịch.
Một trong những nét độc đáo đó là thói quen treo ngô trên gác nhà và các món ăn từ ngô của người H’Mông , một cách bảo quản nông sản mỗi khi đến mùa thu hoạch bắp trên non cao.
Từ tháng 10 đến tháng 11 hàng năm khi những nương ngô ngả màu vàng, bà con người H’Mông lại hối hả lên nương thu hoạch ngô. Thu hoạch ngô đến đâu, gùi về nhà đến đó. Vào ngày mùa, trong nhà người H’Mông, nhà ai cũng treo đầy bắp xung quanh.
Ngô được buộc thành từng túm nhỏ treo kín mít bên hiên nhà và cả trong gian nhà bếp. Ngô được treo như vậy đến khoảng tháng 4, tháng 5 năm sau, đến khi bà con bắt đầu vào vụ gieo trồng mới. Vì thế, ngô được bảo quản sử dụng quanh năm, những bắp ngô tốt, hạt to, sáng mịn không bị mối mọt, sâu đục. Loại ngô nào bị hỏng được lọc ra để nuôi gà, vịt, lợn… Cứ thế, người H’Mông duy trì tục treo bắp trên gác nhà nhiều đời nay.
Từ nguồn lương thực này, đồng bào H’Mông đã chế biến thành món ăn với hương vị đậm đà, trở thành văn hóa ẩm thực độc đáo, mang bản sắc của người H’Mông. Đó là mèn mén. Cứ sau mỗi mùa thu hoạch, ngô lại được đồng bào H’Mông phơi trên những hiên nhà hay gác bếp, chờ khi thật khô mới đem đi làm mèn mén.
Cái tên mèn mén “độc-lạ” này được bắt nguồn từ tiếng Quan Hỏa Trung Quốc, nghĩa là bột ngô hấp. Mặc dù được làm từ một loại nguyên liệu hết sức bình thường nhưng đem lại cho du khách cảm nhận rất thú vị bằng hương vị thơm ngon đặc biệt.
 |
Hương vị đặc biệt của mèn mén Hà Giang được lý giải bởi món ăn này được chế biến từ giống ngô ngon nhất của vùng; ngô đã lai, hay ngô nơi khác không có được hương vị thơm ngon như giống ngô địa phương.
Theo kinh nghiệm của những già làng dân tộc H’Mông, mèn mén ngon là phải làm từ ngô tẻ vì bột ngô tẻ tơi, không bị vón cục như ngô nếp. Ngô thường được treo trên hiên nhà hoặc trên gác bếp, những hạt ngô vàng to và mẩy nhất sẽ được chọn để làm mén mén.
Người H’Mông thường dạy con cháu rằng: “Là đàn ông thì phải biết nhặt thuốc làm men lá và nấu rượu ngô. Là đàn bà phải biết thêu thùa, may vá, yêu chồng, thương con và phải biết nấu mèn mén ngon”. Vì thế, phụ nữ người H’Mông ở đây, dù già hay trẻ đều biết làm mèn mén.
Món "cơm" hàng ngày của người H’Mông
 |
Nấu mèn mén Hà Giang không quá phức tạp, nhưng để có được thành phẩm ngon tuyệt hảo thì đòi hỏi phải được qua bàn tay có kinh nghiệm của người Hà Giang.
Mèn mén được làm từ ngô tẻ sau đó sẽ tách hạt ngô, loại bỏ các hạt sâu, mốc rồi đem xay thành bột mịn. Thông thường, người dân địa phương sẽ sử dụng cối đá truyền thống để xay ngô. Đây được coi là công đoạn vất vả nhất.
Bột ngô thường sẽ được xay thủ công bằng loại cối đá có hai thớt chồng lên nhau, rất nặng và khó thao tác. Ngô ban đầu sẽ được xay tróc hết vỏ rồi mới xay đến khi thành bột mịn. Sau đó, được cho vào sàng để loại bỏ mày và sạn, rồi đổ ra nia, trộn nước để nhào bột. Bột mèn mén không được quá khô hoặc quá ướt. Nếu quá khô, mèn mén dễ bị sống, còn quá ướt sẽ làm món ăn bị nhão, không ngon.
 |
Sau khi nhào trộn, bột men mén được đưa vào hấp 2 lần trên một chiếc chảo lớn chứa nước, ở giữa đặt một chõ cao. Hấp lần đầu để bột ngô tơi, không bị vón cục, người ta cần phải tính toán thời gian sao cho hợp lý, ngô già hay ngô non đều cần thời gian khác nhau. Với bột ngô non thì chỉ cần nước trong chảo sôi, hơi nước bắt đầu bốc lên miệng chõ là có thể hoàn thành lần đồ đầu tiên, còn với ngô già thì cần để lửa lâu hơn.
Sau lần hấp đầu tiên thì bột ngô sẽ được dỡ ra nia, vò tơi và lọc ra những mảng ngô già lửa. Sau đó, người ta sẽ cho thêm nước vào bột rồi trộn đều, rồi tiếp tục đặt vào chõ lần thứ hai cho bột chín hẳn, khi đó mèn mén Hà Giang mới được coi là nấu hoàn tất.
Chế biến mèn mén từ lúc bắt đầu cho tới khi hoàn thành sẽ mất ít nhất là 2 đến 3 tiếng nên để kịp cho phiên chợ sáng, người dân địa phương phải dậy từ 4 - 5 giờ sáng để chuẩn bị. Người lên nương sẽ mang mèn mén đi để ăn sáng rồi ăn trưa.
Mèn mén mang hương vị đặc trưng của núi rừng Đông Bắc
 |
Mèn mén Hà Giang khi chín sẽ có mùi thơm lan tỏa, dẻo, rất đậm đà, ăn rất bùi, ngậy. Để món ăn thêm phần hấp dẫn và ngon miệng thì người H’Mông thường thêm vào đó những gia vị như tương ớt, đậu xị, rau thơm. Những vị khách phương xa khi thưởng thức mèn mén phải ăn hết sức chậm rãi thì mới cảm nhận được vị ngon "thấm thía", càng ăn sẽ càng thấy ngọt ngào, đậm đà hương vị núi rừng Đông Bắc.
Món này phải ăn khi còn nóng hổi, hoa khói còn loáng thoáng bởi để nguội rồi ăn sẽ không ngon. Nếu thích ăn cay đừng quên bỏ gia vị ớt nướng, do điều kiện thời tiết ở vùng cao giá lạnh việc ăn ớt chống rét là phổ biến, đúng vị nhất là ớt thóc đem nướng lên giã với muối, ăn cùng với mèn mén thì quả là tuyệt vời.
Một số tỉnh miền núi phía Bắc, mèn mén được dùng thay cơm trong bữa chính. Mèn mén khi được dùng trong những bữa ăn của người H’Mông thường ăn kèm với canh rau cải, canh bí, đậu chúa... có sẵn trên nương rẫy, dễ ăn hơn nhiều mà không sợ bị nghẹn, tăng thêm phần hấp dẫn. Món ăn này sẽ ngon hơn kho được nhâm nhi với óc đậu và chén rượu ngô cực phẩm.
Mặc dù ngày nay cuộc sống của người dân xứ Hà Giang đã khá hơn, mèn mén cũng ít xuất hiện trong những bữa cơm chính hằng ngày, nhưng hễ đến dịp lễ Tết, trên bàn thờ tổ tiên sẽ chẳng bao giờ thiếu Mèn Mén- “cơm vàng” truyền thống của người H’Mông.
Mèn mén nghe chừng dân dã nhưng lại ngon tuyệt. Du khách tới Hà Giang muốn thưởng thức món ăn này có thể đến những phiên chợ vùng cao Hà Giang hay ghé vào một nhà nào đó của người H’Mông để thứ món đặc sản có 1-0-2 trên mảnh đất này. Bạn cũng có thể mua mèn mén Hà Giang về làm quà cho người thân, đây chắc chắn là một món quà tuyệt vời sau khi kết thúc chuyến du lịch đến cao nguyên đá.
Mèn mén Hà Giang nghe thì dân dã nhưng vị của nó lại ngon tuyệt, nếu đã đến với Hà Giang thì hãy thử món đặc sản có 1-0-2 tại mảnh đất này nhé. Bạn cũng có thể mua mèn mén về làm quà cho người thân nữa và chắc chắn đây sẽ là một món quà tuyệt vời đấy!
