 |
Quách là loài cây kén đất. Đi khắp từ Bắc tới Nam, cũng chỉ thấy trái quách xuất hiện ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long và cũng rất ít nơi trồng được loại cây đặc biệt này. Cây quách được trồng nhiều ở Cầu Kè (Trà Vinh), đứng xen cùng các loại cây ăn trái. Người Khmer thích trồng cây quách quanh nhà để lấy bóng mát và trái thơm.
Bề ngoài trái quách (còn gọi là gáo) không bóng bẩy, hấp dẫn ánh nhìn của người khác ngay từ đầu, nhưng bù lại có hương vị đặc trưng nên khiến ta càng ăn càng nghiện. Về điểm này, trái quách khá giống sầu riêng. Nếu chịu được mùi của trái quách, bạn lại thấy thơm ngon hấp dẫn. Còn không, bạn sẽ “sợ” quách như người ta “sợ” mùi sầu riêng, rau diếp cá và tìm cách tránh thật xa.
Cây quách thuộc họ cần thăng, dễ trồng trên vùng không ngập nước. Cây cao khoảng 7- 10m, trồng khoảng 4 năm thì kết trái, càng lâu năm trái càng nhiều. Quả quách hình tròn, to cỡ quả bóng đá nhựa loại nhỏ, da nhám, màu xám trắng.
 |
Mùa quách chín thường rơi vào tháng Chạp, tháng Giêng. Khi chín ruột quả màu đen, có nhiều hột nhỏ bằng đầu đũa ăn và cũng tự rụng vào ban đêm như trái sầu riêng. Tuy rơi từ cao xuống nhưng không sợ dập vỡ vì trái vừa chớm chín, vỏ còn rắn. Bởi thế, thu hoạch trái quách không vất vả khi phải canh đúng thời điểm và treo lên cây hái xuống như các loại quả khác.
Người dân Trà Vinh cũng thường đợi quách rụng chín mới nhặt đem bán bởi nếu cố hái sớm, giấm ép cho chín, quả cũng không thơm ngon như chín cây. Trái quách chín tỏa hương thơm nồng quyến rũ dễ khơi dậy sự thèm thuồng, đặc biệt với những ai chịu được mùi đặc trưng của nó.
Quách vừa chín, người ta sẽ không ăn ngay mà để dành vài ba hôm sau cho trái chín thật kỹ đến độ phần vỏ ngoài mốc trắng, mềm ra thì mới ăn. Ăn ngay cũng được nhưng vị quả lúc này không phải ngon nhất. Quách non có vị chua, chát như ổi thường chấm ăn cùng muối ớt. Người ta để quách chín càng lâu thì ruột càng sậm màu, tỏa mùi càng thơm.
Người ta có thể dùng dao xẻ đôi trái quách hoặc đập vỡ, tách bỏ phần vỏ quả, lấy muỗng múc ruột quả màu nâu như màu me chín ra và chế biến thành nhiều món khác lạ, thơm ngon. Lẫn trong ruột quả là nhiều hạt nhỏ li ti, ăn giòn giòn, chua chua, ngọt ngọt. Chỉ một muỗng quách nhỏ cũng đủ đánh thức mọi giác quan trong bạn.
Trong dân gian, trái quách có nhiều công dụng như: giải nhiệt, chữa táo bón, tiêu chảy, viêm phế quản, tăng cường gân cốt, bổ thận... Vì thế, những món ngon từ quách – thứ quả bình dị rất được chào đón, ưa chuộng trong đời sống của người dân miệt vườn. Thông thường có 3 cách chế biến trái quách là ăn ghém cùng mắm, dầm sinh tố, ngâm rượu.
 |
Khi cuốn các loại rau sống (xà lách, cải thảo, bông súng) cùng lát khế chua hay chuối chát vào mắm cá sặc, cá chốt, cá chẽn pha cay, ngọt, người Trà Vinh thường cuốn chung với ruột quách làm nhân. Cách thưởng thức dân dã, đậm chất Nam Bộ cực kỳ hấp dẫn vì mang đến cho thực khách những trải nghiệm vị giác tuyệt vời. Từng miếng cơm quách chua thanh đặc sệt hòa quyện với mắm chấm đượm đà, lát khế chua, rau sống mát giòn, thơm thoảng cứ thấm dần vào khoang miệng. Bữa ăn vì thế mà thanh nhẹ, bớt phần ngán ngấy.
Một món đặc biệt được yêu thích trong mùa hè là quách dầm sinh tố. Ruột quách được dầm với nước, đá bào, đường, sữa cho ra ly sinh tố giải khát được nhiều người ưa chuộng. Múc một miếng quách đưa vào miệng, thực khách hãy từ tốn nhai để cảm nhận độ giòn giòn, beo béo, chua chua, ngọt ngọt của hạt quách và thấy mùi thơm đặc trưng vấn vít quanh mũi. Tất cả hòa cùng vị ngọt ngậy của đường, sữa, đá bào mát lạnh dần lan tỏa trong miệng đánh thức vị giác và mang lại cảm giác sảng khoái, thích thú cho bạn. Với một ly sinh tố quách dầm, những trưa hè oi bức dường như được xua tan.
Rượu quách cũng là một trong những món đặc sản đáng tự hào của người dân Trà Vinh. Những dịp đón khách quý, gia chủ thường mang rượu quách ra thiết đãi như một cách thể hiện sự hiếu khách, tấm thịnh tình của mình.
