Miền Tây nổi danh cả nước vì có nhiều loại quả độc đáo, thơm ngon. Thế nhưng đối với người dân miền sông nước này, đặc biệt là dân Trà Vinh, khó có loại quả nào “địch” nổi trái quách về hương vị thơm ngon.
Trái quách là quả của cây quách, họ cam. Quách còn được biết đến với tên gọi là cây cần thăng với tên khoa học Limonia acidissima L. Đây là loại cây thân gỗ có kích thước nhỏ, trên thân có gai chắc, có thể cao tới 12m. Trung bình mỗi cây sau khi trồng được 4 - 7 năm thì cho trái.
 |
| Trái quách là đặc sản của miền Tây |
Lá của cây không có cuống, bề mặt nhẵn và mọc đối xứng 2 - 3 lá với nhau. Hoa trắng kem, xanh lục hay hơi hồng tía, thành chùm đơn ở kẻ lá, ngắn hơn quả. Quả có dạng quả mọng, gần đầu hình cầu, đường kính 7 – 8 cm.
Quả quách có vỏ dày hóa gỗ, màu trắng hay hơi xám, loang lỗ kiểu hạt li ti nhìn giống trái dây cám. Phần thịt bên trong có nhiều sợi cứng, các hạt bám lên đó. Khi trái chưa chín có phần thịt màu trắng, khi chín phần thịt chuyển sang màu nâu sậm cho đến màu đen. Nếu để chín quá thì sẽ bị lên men. Hạt nhiều, thuôn dẹt, dài 5-6 mm, có lông.
Cây quách phân bố phần nhiều ở Đông Dương, Sri Lanka, Bangladesh, Ấn Độ,... Tại Việt Nam loại cây này được trồng chủ yếu ở đồng bằng sông Cửu Long và là món đặc sản vô cùng quen thuộc với bà con Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh.
Cây quách thường được tìm thấy rải rác trong rừng, ngày nay người dân trồng cây quách để lấy bóng râm và thu hoạch quả làm món ăn. Cây ra hoa tháng 2 – 3, mang quả vào khoảng tháng 10 – 11 cho đến sang năm.
Bộ phận sử dụng chủ yếu là phần thịt quả. Trái quách khi chín sẽ tự rụng. Do lớp vỏ quả hóa gỗ dày cứng chắc, nên trái quách khi rụng vẫn còn nguyên vẹn.
Công dụng của trái quách
 |
| Phần ruột của trái quách đen xì, xấu xí nhưng lại rất thơm ngon |
Khi để tươi, trái quách chứa 74g nước, lipid 1,5g, 8g protid, 7,5g carbohydrate, đạm đường, chất béo, chất xơ, vitamin thiết yếu bao gồm vitamin A, B, C, khoáng chất vi lượng (Kali, Photpho, Fe, Canxi). Khi phơi khô nó chứa một lượng nhỏ Canxi, Kali, muối Fe và 15% acid citric. Một số hoạt chất khác chứa trong trái quách là flavonoid, tanin và coumarin.
Thanh nhiệt: Trong trái quách có nhiều chất khoáng và vitamin C, nếu dùng thường xuyên sẽ có tác dụng phòng ngừa và cải thiện bệnh Scurvy (một dạng hội chứng thiếu vitamin C mạn tính). Khi quách chín có thể dầm nhân trái quách với đá và đường để làm thức uống giúp thanh nhiệt tương tự như nước me dầm.
Điều trị chứng táo bón: trái quách rất giàu chất xơ giúp làm sạch ruột, tăng co bóp đường ruột chống táo bón và bệnh trĩ.
Tăng cường sức đề kháng: hoạt chất Flavonoid được tìm thấy trong trái quách là một chất chống oxy hóa mạnh, tăng khả năng hấp thụ vitamin C, thúc đẩy quá trình tái tạo mô, làm bền thành mạch máu, tăng cường hệ miễn dịch và giúp vết thương chóng lành hơn.
 |
| Trái quách chữa tiêu chảy rất tốt |
Khắc phục tiêu chảy và một số vấn đề về đường tiêu hóa: trái quách còn tiết ra chất tanin được dùng trong việc điều trị chứng tiêu chảy, lỵ và các bệnh nhiễm trùng đường tiêu hóa khác.
Cải thiện rối loạn chuyển hóa: một công năng tuyệt vời mà trái quách đem lại là khả năng kiểm soát mỡ máu và đường huyết, hỗ trợ điều trị các bệnh mạn tính như tiểu đường, huyết áp cao hay rối loạn mỡ máu,...
Cách dùng trái quách
Trái quách có thể ăn non bằng cách đập vỏ, lấy phần thịt màu trắng đục, chấm muối ớt, mắm đường. Người ta còn dùng trái còn xanh ăn kèm với rau sống như chuối chát. Khi muốn ăn, người ta thường dùng dao để bổ hoặc đập trái quách lên bề mặt cứng để quả nứt ra.
Sau đó dùng phần thịt quả màu nâu sậm, thêm đá, đường và dùng như món giải khát. Khi ăn, lưu ý nên nhả hạt. Tuy nhiên nếu nuốt phải hạt lượng ít cũng đừng quá lo lắng vì việc này không gây hại đến sức khỏe.
 |
| Trái quách phải để rụng tự nhiên, nếu hái thì sẽ mất ngon |
Trái quách chín có mùi chua rất nồng, nếu ai ngửi không quen sẽ cảm thấy hôi. Nhưng khi chín hoàn toàn sẽ cho hương vị chua ngọt dịu, và hơi có vị của trái cây lên men.
Quả vừa chín tới thì có vị ngọt bùi. Để phân biệt, người ta thường cào nhẹ lớp vỏ xám bên ngoài quả, nếu thấy bên dưới vỏ có màu nâu thì quả đã chín hoàn toàn, nếu quả chín vừa thì sẽ có màu nâu nhạt, hơi xanh.
Phần thịt của trái quách chín còn được dùng để ngâm rượu bổ giúp kích thích ngon miệng, hỗ trợ tiêu hóa, chống táo bón, mạnh gân cốt.
