 |
| Mắc nhung tươi, sạch được bà con thu hái sau vụ lúa mùa |
Cuối tháng 10, mùa mắc nhung (quả đắng) trên nương bắt đầu rộ. Theo các cụ cao niên, ở những vùng có khí hậu mát mẻ, như xã Tân Lang, Mường Do và các bản Suối Pai, Suối Nhúng của xã Huy Tường đa dạng và phong phú những loài rau tự nhiên, trong đó có mắc nhung.
Đồng bào Mường, Dao nơi đây thường hái mắc nhung ở nương dong riềng hoặc vách đá dọc các bìa rừng. Loại cây này mọc tự nhiên, khi quả chín rụng xuống và phát triển thành cây non, mọc thành từng đám, leo quanh các thân cây, hoặc bò lan dưới mặt đất, càng chỗ đất ẩm gốc hoặc thân cây càng to, thì càng sai quả.
Trên thân dây leo, những chùm quả mọng như chùm nho, bé bằng hạt đu đủ, ken đặc trong màu lá xanh thẫm.
Trước đây, bà con hái mắc nhung về dùng trong các bữa cơm hàng ngày. Mấy năm trở lại đây, khi nhiều người biết đến, loại quả này được bày bán khắp các chợ trong huyện.
Xen kẽ giữa hàng rau, thịt, cá là những rổ tre, những chiếc sọt của đồng bào bày bán mắc nhung. Những chùm quả vừa độ chín tròn đều, béo múp, màu xanh đậm; quả già, chín hơn có màu cam hoặc đỏ thẫm, được bán với giá từ 150 - 200 nghìn đồng/kg. Mắc nhung chỉ có duy nhất một mùa trong năm, bảo đảm sạch, nên được nhiều người mua về chế biến trong bữa ăn cho gia đình.
 |
| Người Phù Yên nấu cháo mắc nhung |
Chị Huỳnh Thu Vy, chủ cửa hàng bán đặc sản Tây Bắc (Hà Nội) cho biết, cứ đến mùa là mắc nhung rất đắt khách. “Mắc nhung chỉ có duy nhất một mùa trong năm, bảo đảm sạch, nên được nhiều người mua về chế biến trong bữa ăn cho gia đình. Ai ghé Tây Bắc mà đã ăn qua quả này một lần thì sẽ không thể nào mà quên được những món ăn chân chất, mang hương vị riêng của vùng quê Phù Hoa giàu bản sắc văn hóa dân tộc”, chị Vy chia sẻ.
Theo lời chị Vy, quả mắc nhung được chính người đồng bào Dao, Mường tại Phù Yên hái vào các đợt trong năm, sau đó đóng gói và vận chuyển bằng xe khách tới Hà Nội trong ngày nên đảm bảo chất lượng tới tay khách vẫn còn tươi ngon. Trung bình vào mùa mắc nhung, mỗi ngày cửa hàng chị Vy tiêu thụ từ 2-3 chục cân mắc nhung, chủ yếu là khách quen phải đặt trước mới có hàng, còn khách vãng lai vẫn không có đủ nguồn hàng để cung cấp. Chính vì vậy mà giá mắc nhung tại đây mắc hơn so với tại các chợ Phù Yên, chợ Tây Bắc.
Khi chế biến thành món ăn, mắc nhung có vị ngăm ngăm đắng, nhưng bùi, thơm ngậy, đậm đà. Phổ biến và hấp dẫn nhất là món cháo mắc nhung. Muốn có một bát cháo mắc nhung thơm ngon, trước hết phải chọn được mớ quả tươi, nhặt bỏ cuống, rửa sạch để ráo nước.
Khi chế biến, cho chút dầu vào chảo nóng rồi cho thịt băm vào đảo đều tay, đến khi thịt vàng ươm, dùng bột gạo nếp dẻo pha với lượng nước vừa đủ, khuấy đều rồi đổ chung vào nồi nấu, thêm gia vị, bột nêm, nước mắm, gừng, hạt tiêu, rồi cho quả mắc nhung vào đảo. Khi nồi cháo sôi, bốc mùi thơm phức là chín.
Cháo mắc nhung bày lên mâm vừa là món khai vị và cũng là món chính trong bữa ăn. Những ngày gió mùa về, được thưởng thức bát cháo quả đắng vừa lành dạ, vừa no lâu lại vừa bổ dưỡng.
Thực khách chỉ cần múc thìa cháo vào bát, rắc thêm chút rau mùi, thì là, chầm chậm thưởng thức, quả mắc nhung căng mọng, vỡ tan, nhần nhận đắng hòa với vị của thịt, của rau thơm, hạt tiêu... làm nên đủ vị đắng, cay, mặn, ngọt quyện vào nhau, tạo nên một món ăn đặc biệt hấp dẫn, khiến cho ai được một lần thưởng thức sẽ thật khó quên được hương vị của món ăn này.
 |
| Cháo mắc nhung nóng hổi khiến ai ăn cũng nghiện |
Ngoài món cháo, mắc nhung còn được dùng trong chế biến món mọ, chỉ cần mắc nhung thêm chút gừng, trộn với thịt lợn băm, bột gạo nếp, gia vị, xâm xấp nước vừa đủ ngấm, túm vào lá chuối buộc chặt vùi trong tro bếp nóng, hoặc đồ khoảng 40 phút sẽ có món ăn sền sệt, ngăm ngăm đắng, thơm cay hấp dẫn và chấm với xôi rất hợp khẩu vị. Ngoài quả, ngọn non và lá mắc nhung già phơi khô cũng dùng để chế biến các món canh, hoặc nấu cháo ăn khá ngon.
Ngày nay, cháo mắc nhung dần trở thành một món ăn được nhiều người ưa chuộng, đặc biệt là những vị khách du lịch Tây Bắc. Nhiều người thích món cháo này không chỉ bởi giá trị ẩm thực độc đáo mà còn nhờ bàn tay khéo léo, cẩn thận của người chế biến. Món cháo mắc nhung cũng từ đó trở thành một đặc sản không thể bỏ lỡ khi du lịch Tây Bắc.
Ăn cháo mắc nhung có nhiều lợi ích như: Kích thích sự thèm ăn, mát gan, sáng mắt, tăng cường sức đề kháng của cơ thể… Chính vì vậy, đây không chỉ là món ăn ưa thích mà còn là bài thuốc hữu hiệu cho sức khỏe của người miền núi.
