Ngành tôm đang gặp nhiều khó khăn

Ngành tôm đang gặp nhiều khó khăn.

Năm 2023, xuất khẩu tôm của Việt Nam đạt 3,4 tỷ USD, giảm 22% so với năm 2022. Con số xuất khẩu giảm phản ánh một năm ngành tôm đối mặt với nhiều thách thức.

Dự báo năm 2024, TS. Hồ Quốc Lực, Nguyên Chủ tịch VASEP, Chủ tịch HĐQT CTCP Thực phẩm Sao Ta cho rằng thời điểm này ngành tôm đang gặp khó khăn quá lớn, từ nuôi, chế biến tới thị trường tiêu thụ.

"Chưa lúc nào ngành tôm gặp khó khăn to lớn như bây giờ", ông nói.

Môi trường nuôi bị ô nhiễm khá nghiêm trọng

Tại hội nghị “Triển khai nhiệm vụ phát triển ngành tôm nước lợ năm 2024” diễn ra hôm 23-2 ở tỉnh Bạc Liêu, ông Ngô Thế Anh, Trưởng phòng nuôi trồng thuỷ sản thuộc Cục thuỷ sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết, kế hoạch diện tích sản xuất tôm nước lợ cả nước năm 2024 dự kiến đạt 737.000 héc ta. Trong đó, tôm sú đạt 622.000 héc ta và còn lại là tôm thẻ chân trắng. Về sản sản lượng đạt 1,065 triệu tấn với tôm sú đạt 300.000 tấn và còn lại là tôm thẻ chân trắng.

Tuy nhiên, sản xuất tôm Việt Nam năm 2024 dự báo tiếp tục gặp rất nhiều khó khăn thách thức, nhất là tình trạng ô nhiễm môi trường và giá thành sản xuất tôm nguyên liệu cao, dẫn đến khó cạnh tranh trong xuất khẩu.

Ông Lê Hồng Phước, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản II cho biết, tôm nước lợ Việt Nam được sản xuất thông qua các mô hình chính gồm tôm- lúa, tôm- rừng, tôm quảng canh, tôm thâm canh, bán thâm canh và siêu thâm canh.

Theo ông, tuỳ mô hình sẽ có tỷ trọng cơ cấu tạo nên giá thành khác nhau. Tuy nhiên trọng tâm của ngành tôm Việt Nam nói chung và Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nói riêng, thì mô hình nuôi tôm thâm canh và siêu thâm canh vẫn là nguồn cung ứng nguyên liệu chính phục vụ cho chế biến xuất khẩu.

Chẳng hạn, đối với mô hình nuôi siêu thâm canh thì chi phí thức ăn chiếm tỷ trọng rất cao, khoảng 60-65% trong tổng giá thành sản xuất tôm; kế đến là con giống, thuốc thú y, hoá chất, nhân công, điện hoặc xăng dầu…

“Tuy nhiên, tổng kết lại về năng suất và giá thành các mô hình nuôi thì đối với tôm thâm canh, bán thâm canh và siêu thâm canh của tôm sú và thẻ chân trắng có giá thành khoảng 97.000-105.000 đồng/kg”, ông Phước cho biết.

Cục thuỷ sản cũng khẳng định, giá thành sản xuất tôm Việt Nam cao hơn các nước trong khu vực do chi phí thức ăn chiếm tỷ lệ cao trong giá thành sản xuất (khoảng 65% giá thành nuôi tôm công nghiệp). Cụ thể, tôm thẻ chân trắng loại 50 con/kg, Việt Nam nuôi tối thiểu 90.000 đồng/kg (khoảng 4 đô la Mỹ/kg), so với mức 3 đô la Mỹ/kg của Ấn Độ và 2,5 đô la Mỹ/kg của Ecuador.

Rõ ràng, với chi phí sản xuất quá cao nếu so với các đối thủ cạnh tranh như nêu ở trên sẽ là yếu tố khó khăn cho ngành tôm Việt Nam trong cạnh tranh xuất khẩu.

Không chỉ “yếu thế” về giá thành, ngành tôm Việt Nam còn đối mặt với rủi ro lớn về thiệt hại khi môi trường nuôi bị ô nhiễm khá nghiêm trọng.

Ông Lê Văn Sử, Phó chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau thừa nhận, việc phát triển nuôi tôm thâm canh, siêu thâm canh thiếu tập trung hay nói cách khác bị “da beo” chính là nguyên nhân dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường. Điều này dẫn đến nguy cơ rủi do về dịch bệnh và thiệt hại lớn trong quá trình sản xuất. Chính rủi ro về dịch bệnh càng khiến giá thành sản xuất tôm Việt Nam tăng cao hơn.

“Dù Cà Mau có tỷ lệ nuôi thâm canh, siêu thâm canh không lớn so với các tỉnh trong khu vực, nhưng đây là vấn đề cần có giải pháp để tháo gỡ. Nếu không có biện pháp trước mắt cũng như lâu dài để khắc phục, thì chắc chắn khó khắn sẽ còn diễn ra, kể cả trong năm 2024″, ông Sử nhấn mạnh.

Trong khi đó, ông Phạm Văn Thiều, Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu cho rằng, khi Chính phủ giao địa phương đảm nhận vai trò “thủ phủ” tôm nước lợ của cả nước thì địa phương nhận. Tuy nhiên, hiện Bạc Liêu đang gặp rất nhiều khó khăn trong phát triển do thiếu đầu tư về cơ sở hạ tầng.

Theo ông, hệ thống kênh thuỷ lợi ở phía Nam quốc lộ 1 đang sử dụng cho nuôi trồng thuỷ sản vốn là thuỷ lợi phục vụ cho cây lúa nên không đáp ứng được nhu cầu về nguồn nước, gây khó khăn rất lớn, nhất là tình trạng ô nhiễm nguồn nước. “Muốn thành “thủ phủ” tôm mà nước không có, cơ sở thuỷ lợi như thế này, thì làm sao được?”, ông Thiều đặt vấn đề.

Đơn hàng vẫn chưa có dấu hiệu cải thiện

Một số doanh nghiệp tôm cho biết đơn hàng đầu năm vẫn chưa có dấu hiệu cải thiện. Ảnh TTXVN

Mỹ và Trung Quốc tiếp tục là hai thị trường lớn nhất của xuất khẩu tôm Việt Nam trong năm 2024, chiếm khoảng 40% đến 45% kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành. "Do những ảnh hưởng của chiến tranh, của biến động ở Trung Đông và chi phí vận chuyển cao nên nhóm thị trường có vị trí gần Việt Nam như Nhật, Hàn Quốc, Trung Quốc sẽ là lợi thế. Ngoài ra, sự tăng trưởng của thị trường nhỏ lẻ cũng là động lực để xuất khẩu tôm Việt Nam tăng trưởng trong thời gian tới", bà Trần Thụy Quế Phương, Chánh văn phòng VASEP cho biết.

Dù có những tín hiệu tích cực, thế nhưng theo bà Kim Thu, Chuyên gia về thị trường tôm của VASEP, các doanh nghiệp đánh sẽ vẫn còn nhiều thách thức và khó khăn làm chậm khả năng phục hồi sản xuất, xuất khẩu.

Theo đó, một số doanh nghiệp tôm cho biết đơn hàng đầu năm vẫn chưa có dấu hiệu cải thiện vì sức mua của thị trường vẫn yếu. Vẫn còn những vấn đề như: lượng tồn kho nhiều, giá mua thấp, khó cạnh tranh với tôm Ấn Độ, Ecuador…

Có một số đơn vị nhìn thấy tín hiệu khả quan hơn về đơn hàng, nhưng lo lắng về nguồn nguyên liệu vì đang mùa nghịch, lại dịch bệnh nên sản lượng tôm thấp.

Lo ngại về nguy cơ bị áp thuế chống trợ cấp cũng là một rào cản đối với nhà nhập khẩu ở Mỹ và các công ty Việt Nam. Giá chào bán tôm Việt Nam vẫn khá cao so với các nước khác, gây tâm lý e ngại cho nhà nhập khẩu.

Tôm Việt Nam tiếp tục phải cạnh tranh tôm với Ecuador, Ấn Độ về giá và nguồn cung, tình trạng dư cung và chu kỳ giảm giá có thể vẫn tiếp diễn tới ít nhất nửa đầu năm 2024. Tỷ lệ nuôi thành công thấp, giá thành cao cộng với bất ổn kinh tế, chính trị trên thế giới.

Vasep cho biết doanh nghiệp mong đợi từ Chính phủ, Bộ ngành những biện pháp bình ổn các chi phí đầu vào cho sản xuất như giá thức ăn nuôi tôm, tăng cường kiểm soát chất lượng con giống. Được hỗ trợ tích cực các vấn đề liên quan đến thị trường Mỹ như vụ điều tra thuế CVD, thị trường Hàn Quốc như vấn đề hạn ngạch. Để ngành tôm có thể vượt qua thách thức, đạt được kim ngạch xuất khẩu cao trong năm nay.

Trong khi đó, tình hình các thị trường lớn cũng gặp nhiều khó khăn. Đơn cử như Nhật Bản, đồng yen mất giá kỷ lục. Tình hình này khiến sức mua không thể mạnh như trước.

Thị trường lớn nhất là Mỹ cũng đối mặt một số trở ngại. Theo ông Hồ Quốc Lực, khó khăn lớn nhất là vụ kiện chống trợ cấp (CVD) đang được phía Bộ Thương mại Mỹ (DOC) điều tra sơ bộ. Ngay sau đó, nhiều khả năng bên nguyên đơn sẽ hâm nóng lại vụ kiện chống bán phá giá (AD).

Ở Tây Ban Nha, tôm Việt cũng gặp khó, thể hiện rõ nhất ở mức tiêu thụ giảm mạnh trong năm 2023. Nguyên nhân do tôm giá rẻ của Ecuador chiếm lĩnh thị trường này. Họ có lợi thế là giá rẻ, đáp ứng xu thế người tiêu dùng, cụ thể là tôm có chứng nhận nuôi ASC, chi phí vận chuyển cũng thấp hơn.

Ngành tôm “khó chồng khó” khi bức tranh xuất khẩu vẫn ảm đạm

Tìm giải pháp khôi phục vị thế cạnh tranh của ngành tôm

Ngành tôm được kỳ vọng phục hồi từ quý II/2024