Cây vọng cách - Rau gia vị, vị thuốc quý

Đặc điểm của cây vọng cách

Cây vọng cách còn gọi là bọng cách, cách. Tên khoa học Premna integrifolia L. (Gumira littorea Rumph.). Thuộc họ Cỏ roi ngựa Verbenaceae.

Đây là loại cây bụi lớn hoặc cây gỗ nhỏ cao đến 10 m, thân có đường kính tới 30 cm, phân nhánh nhiều và đôi khi có gai.

Lá mỏng, hình dáng thay đổi, khi thì hình trứng, khi thì hình hơi bầu dục, đầu lá tù hay hơi nhọn, phía cuống hơi hình tròn, dài từ 10-16cm, rộng 5-6cm, có khi tới 10cm hay hơn; mép lá nguyên hay hơi khía tai bèo.

Cây vọng cách nở hoa trong khoảng thời gian vào tháng 4 đến tháng 6. Hoa có cuống dài 0–0,5 mm, hình nón dày đặc, tràng hoa màu trắng lục, có mùi khó ngửi hoặc dễ gây khó chịu, ở cuối có hình chùy.

Quả hình trứng, màu đen nhạt, to bằng hạt đậu, xù xì, ở đầu hơi hôm, có 4 ngăn, mỗi ngăn chứa một hạt.

Thường người ta hái lá quanh năm, có nơi dùng cả vỏ thân, rễ. Hái về rửa sạch, phơi hay sấy khô hoặc sao vàng mà dùng.

Toàn thân cây có mùi thơm dễ chịu, lá cũng có mùi thơm hơi hắc, rễ có vị hàng đắng, mùi thơm

Vọng cách được sử dụng làm rau gia vị trong ẩm thực như: xào lá cách với thịt gà, thịt rắn, lươn, ếch, thịt chuột,… Dùng lá cách trong món gỏi cá, bánh xèo; lươn um lá cách. Lá hơi hôi và hăng nhưng dưới nhiệt độ cao thì thơm lừng và có tác dụng khử mùi tanh thực phẩm.

Cây được tìm thấy ở các nước Lào, Campuchia. Còn thấy mọc ở Mangát, Ấn Độ, Indonesia, Philipin và châu Úc.

Ở Việt Nam, vọng cách mọc hoang khá phổ biến trong cả nước.

Thành phần hóa học

Loại cây này có sự góp mặt của iridoid, flavonoids, polysacharid, đường khử, tinh dầu, ganiarin, premnin, nhiều nguyên tố (Fe, Zn, Na, Mg, K,…).

Theo y học cổ truyền

Trong Đông y, vọng cách có vị đắng nhẹ, tính mát, quy kinh: tâm, can, tỳ. Lá cách được dùng để phòng ngừa và chữa một số bệnh về gan như gan nhiễm mỡ, viêm gan. Ngoài ra, vọng cách còn được dùng để hạ huyết áp, thanh nhiệt, thông tiểu, trị nhức mỏi, điều hòa kinh nguyệt.

Bài thuốc sử dụng cây vọng cách

Điều trị bệnh đại tràng

Mang 20g lá vọng cách và 10g bạch truật rửa sạch với nước, sau đó phơi khô dưới bóng râm. Dùng thêm 10g khổ sâm đã rửa sạch.

Cho các vị thuốc vào ấm đất cùng với 500ml nước lọc. Thực hiện sắc thuốc cho đến khi lượng nước thuốc trong nồi chỉ còn lại 150ml. Chắt lấy lượng nước thuốc. Uống thuốc ngay khi còn ấm. Sử dụng 1 thang/ngày trong 7 – 10 ngày.

Điều trị tiêu chảy, kiết lỵ

Dùng 10 – 15 lá vọng cách tươi rửa sạch cùng với nước muối. Để ráo nước và dùng để ăn sống. Chia dược liệu thành 2 – 3 lần sử dụng trong ngày. Mỗi lần dùng 5 lá tươi.

Điều trị bệnh gan, giúp tăng cường chức năng gan

Dùng 10g lá vọng cách và 20g cây cà gai leo. Mang cả hai vị thuốc rửa sạch cùng với nước muối.

Cho tất cả vị thuốc vào nồi cùng với 1 lít nước lọc. Thực hiện sắc thuốc trong 30 phút hoặc khi nhận thấy lượng nước thuốc trong nồi cạn dần chỉ còn lại 500ml. Chắt lấy phần nước. Uống nước thuốc ngay khi còn ấm.

Có thể chia thuốc thành nhiều lần uống trong ngày. Uống trước hoặc sau bữa ăn 30 phút. Sử dụng 1 thang/ngày cho đến khi bệnh tình có dấu hiệu thuyên giảm.

Giúp lợi sữa ở phụ nữ sau sinh

Mang lá vọng cách rửa sạch cùng với nước, sau đó phơi khô dưới bóng râm. Dùng 10g lá dược liệu khô cho vào tách cùng với 20g chè vằng và 500ml nước đun sôi. Thực hiện hãm dược liệu trong 20 phút. Uống ngay khi còn ấm. Uống 1 lần/ngày.

Điều trị huyết áp thấp

Mang lá vọng cách rửa sạch với nước, sau đó phơi khô dưới bóng râm. Dùng 15g lá dược liệu khô cho vào tách cùng với 300ml nước đun sôi. Thực hiện hãm dược liệu trong 20 phút. Uống ngay khi còn ấm. Uống 1 lần/ngày.

Lưu ý khi sử dụng lá vọng cách

Mặc dù có thể đem lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, bạn cũng cần nên lưu ý một số vấn đề cần thiết khi sử dụng loại lá này để đảm bảo an toàn. Cụ thể, nên ghi nhớ một vài điều sau:

Không nên uống nước sắc từ lá cách quá thường xuyên, đặc biệt không được thay thế nước lọc để hạn chế dẫn đến những ảnh hưởng không tốt đối với sức khỏe, tránh làm huyết áp tăng cao, gây cường thần kinh giao cảm.

Không nên lạm dụng lá cách, tránh sử dụng với một liều lượng cao trong một thời gian dài.

Thường kiêng kị với thịt chó, trứng, chuối tiêu, mỡ, đường trắng.

Chọn mua ở nơi đảm bảo an toàn về chất lượng, độ uy tín, nhất là khi mua lá cách khô.

Tham khảo thêm ý kiến từ bác sĩ về liều lượng cũng như cách dùng hiệu quả trước khi sử dụng nếu muốn tận dụng lá cách trong điều trị một số vấn đề bệnh lý sức khỏe.

Cây Hy thiêm – Cây cỏ mọc hoang và là vị thuốc tốt

Hương nhu tía - Vị thuốc quý giúp giải cảm, hạ sốt

Xuyên tâm liên - Thảo dược giải độc, thanh nhiệt