| Quân y dùng bài thuốc dân gian từ con nhái cứu sống người bị ngộ độc lá ngón Táo đỏ – vị thuốc dưỡng sinh quý trong mùa thu Bồ kết: Từ gội đầu đến vị thuốc quý trong y học cổ truyền |
 |
| Hồi đầu thảo, còn gọi là vùi đầu thảo, củ điền thất, thủy điền thất, có tên khoa học Schizocapsa plantaginea Hance |
Loài thảo mộc gắn với miền rừng ẩm
Hồi đầu thảo, còn gọi là vùi đầu thảo, củ điền thất, thủy điền thất, có tên khoa học Schizocapsa plantaginea Hance, thuộc họ Râu hùm (Taccaceae). Cây thân thảo, cao khoảng 20–30 cm, mọc thành từng cụm nhỏ ở các vùng đất ẩm, ven suối, dưới tán rừng rậm.
Lá mọc trực tiếp từ thân rễ, xanh bóng như lá nghệ; hoa tím nở từ tháng 9 đến tháng 12, tạo nên vẻ đẹp trầm mặc của núi rừng. Rễ củ của cây phình to, dẻo, khi cắt ra có màu vàng nâu và mùi thơm hăng đặc trưng – đây chính là phần được sử dụng trong y học cổ truyền.
Ở Việt Nam, cây phân bố tự nhiên tại Cao Bằng, Lạng Sơn, Hà Giang, Bắc Kạn, Tuyên Quang, Lào Cai,… Tuy nhiên, do chưa được trồng và khai thác bài bản, nguồn dược liệu này vẫn còn khá hiếm.
Bí mật của những hoạt chất quý
Trong thân rễ hồi đầu thảo chứa khoảng 1,12–1,14% diosgenin, cùng các saponin steroid như taccaoside và SSPH I – hai hợp chất được khoa học chứng minh có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.
Bên cạnh đó, dược liệu còn có flavonoid, tanin và các hợp chất chống oxy hóa tự nhiên, giúp thanh lọc gan, giảm viêm và hỗ trợ tuần hoàn máu.
Chính nhờ thành phần này mà trong dân gian, người ta gọi hồi đầu thảo là “cây của máu mới” – hàm ý khả năng thay cũ đổi mới, tái sinh năng lượng và khí huyết.
Từ vị thuốc dân gian đến hy vọng mới của y học hiện đại
Từ lâu trong dân gian, hồi đầu thảo đã được xem như một vị thuốc quý có khả năng “thay cũ đổi mới”, giúp điều hòa khí huyết và hồi phục sinh lực.
Theo y học cổ truyền, dược liệu này có vị đắng, hơi the, tính bình, đi vào các kinh can, tỳ và tâm, giúp hoạt huyết, tiêu sưng, điều kinh và lợi mật. Người dân vùng cao thường dùng củ hồi đầu thảo phơi khô, tẩm gừng rồi sao vàng, tán bột uống để trị đau bụng, rối loạn tiêu hóa, vàng da, huyết áp cao hay kinh nguyệt không đều.
Chính nhờ tác dụng điều hòa khí huyết và tuần hoàn mà nhiều người gọi nó bằng cái tên trìu mến – “cây của máu mới”.
 |
| Hồi đầu thảo đã được xem như một vị thuốc quý có khả năng “thay cũ đổi mới”, giúp điều hòa khí huyết và hồi phục sinh lực |
Về phương diện khoa học, hồi đầu thảo chứa nhiều hoạt chất sinh học quý như diosgenin, taccaoside và saponin SSPH I. Đây là những hợp chất thuộc nhóm saponin steroid, vốn được biết đến với khả năng chống viêm, chống oxy hóa và kháng tế bào ung thư.
Trong các thử nghiệm tiền lâm sàng, taccaoside cho thấy khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư biểu mô gan (HCC) – một trong những dạng ung thư phổ biến và gây tử vong hàng đầu thế giới. Cơ chế chính được ghi nhận là kích hoạt quá trình apoptosis, tức là khiến các tế bào ung thư tự tiêu hủy theo chu trình sinh học tự nhiên. Điều này không chỉ giúp ức chế sự tăng sinh của tế bào bệnh, mà còn hạn chế tổn thương mô lành – điểm khác biệt lớn so với hóa trị truyền thống.
Không dừng lại ở đó, saponin SSPH I – một hoạt chất mới được phân lập từ thân rễ hồi đầu thảo – còn cho thấy hoạt tính sinh học mạnh đối với nhiều dòng tế bào ung thư khác, mở ra khả năng ứng dụng trong các loại thuốc chống u ác tính tự nhiên.
Ngoài ra, các hợp chất flavonoid và tanin trong cây giúp tăng cường chức năng gan, hỗ trợ tiêu hóa, kháng khuẩn và cải thiện chuyển hóa lipid trong máu, từ đó có thể hạ huyết áp, giảm mỡ máu và phòng ngừa bệnh tim mạch.
 |
| Sử dụng hồi đầu thảo tán bột uống sau kỳ kinh để “thay máu mới”, giúp cơ thể khoẻ mạnh và da dẻ hồng hào hơn |
Với phụ nữ, hồi đầu thảo được xem là vị thuốc điều hòa nội tiết và tuần hoàn vùng chậu. Nhờ khả năng hoạt huyết, tiêu ứ, dược liệu này giúp cải thiện tình trạng kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh và huyết xấu. Một số nghiên cứu dân tộc học ghi nhận, phụ nữ Tày và Thái ở vùng núi phía Bắc thường sử dụng hồi đầu thảo tán bột uống sau kỳ kinh để “thay máu mới”, giúp cơ thể khoẻ mạnh và da dẻ hồng hào hơn.
Không chỉ có tác dụng nội khoa, hồi đầu thảo còn được dùng ngoài da trong các trường hợp mụn nhọt, sưng tấy, thấp khớp – bằng cách giã tươi, trộn với giấm hoặc nước ấm đắp trực tiếp. Cơ chế kháng viêm và chống oxy hóa của các saponin giúp giảm sưng nhanh, đồng thời kích thích tái tạo mô tổn thương.
Nhìn tổng thể, hồi đầu thảo không chỉ là một vị thuốc đa dụng trong y học cổ truyền mà còn là nguồn nguyên liệu quý cho dược học hiện đại. Tiềm năng của các hoạt chất trong cây đang được nhiều nhóm nghiên cứu trong và ngoài nước tiếp tục khai thác – đặc biệt ở lĩnh vực điều trị ung thư, bệnh gan mạn tính, và các rối loạn tuần hoàn máu. Tuy các nghiên cứu mới dừng lại ở mức thí nghiệm tế bào và động vật, song kết quả đã mở ra hướng đi đầy triển vọng: phát triển thuốc nguồn gốc thiên nhiên an toàn, ít tác dụng phụ từ một loài cây bản địa Việt Nam.
 Bài thuốc từ các loại hoa có trong vườn nhà |
 Cùng mang chất độc Alkaloid tương tự lá ngón nhưng tại sao loại cây này lại được coi là thảo dược quý? |
 Bài thuốc chữa bệnh viêm xoang từ cây xương cá |
