Đăng tâm thảo: Quà tặng thiên nhiên giúp an thần, ngủ ngon, bồi bổ sức khỏe

Cây bấc là loài thảo mộc sống lâu năm, thân tròn cứng, mọc thành cụm dày

Nhận diện dược liệu và thành phần hóa học

Đăng tâm thảo có tên thường gọi là cây bấc đèn. Tên khác là hổ tu thảo, bích ngọc thảo, đăng thảo, tịch thảo, xích tu, cổ ất tâm, đăng thị, thần đăng nhị, cỏ bấc đèn, tim bấc. Tên khoa học của cây là Juncus effusus Linn. (hoặc Juncus fujusus Lin. var. decipens Buch), thuộc Họ Bấc (Juncaceae). Bộ phận dùng làm thuốc là lõi ruột (Medulla Junci caulis) của thân cây bấc đèn, sau khi phơi hoặc sấy khô.

Về đặc điểm thực vật học, cây bấc là loài thảo mộc sống lâu năm, thân tròn cứng, mọc thành cụm dày, cao khoảng 35 - 100cm, đường kính thân chỉ từ 10 - 2mm. Thân cây màu xanh lục nhạt, có nhiều vạch dọc, ruột bên trong gồm các tế bào hình sao, tạo thành những lỗ rỗng lớn giúp cây nhẹ và nổi được trên nước. Lá bị tiêu giảm, chỉ còn lại bẹ ở gốc thân. Hoa của cây mọc đều, lưỡng tính, bao hoa khô xác, thường không bị phân hóa. Quả nang nhỏ, hạt mịn, cây ra hoa vào đầu mùa hè đến mùa thu.

Cây đăng tâm thảo mọc hoang ở nhiều vùng ẩm ướt, phổ biến tại tỉnh Ninh Bình, và một số khu vực đồng bằng Bắc Bộ. Việc thu hoạch thường tiến hành vào mùa thu, người ta cắt toàn cây, rạch dọc thân để tách lấy phần lõi trắng bên trong, sau đó phơi hoặc sấy khô. Dược liệu cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Nếu chế biến đăng tâm thán, lõi cây sau khi làm sạch sẽ được đun với lửa nhỏ, để nguội rồi dùng làm thuốc.

Các nghiên cứu hiện đại đã phát hiện trong đăng tâm thảo chứa nhiều hoạt chất quý hiếm, bao gồm: Phenanthrenes (Effususol, dehydroeffusol, juncusol, juncuenin B, juncuenin D, dehydrojuncuenin B), Flavonoid (Luteolin, luteolin-5-methyl-ete) và các hợp chất hữu cơ khác (4-hydroxy-2,3-dimethyl-2-nonen-4-olid, Effususol A). Các hợp chất này đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên tác dụng an thần, kháng viêm và kháng khuẩn của cây.

Công dụng theo y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, đăng tâm thảo có vị ngọt, tính hàn. Vị thuốc này quy kinh vào Tâm, phế, tiểu trường.

Công năng chính của đăng tâm thảo là giáng tâm hỏa, thanh phế nhiệt; lợi tiểu, thông lâm; an thần, trấn tĩnh, chữa mất ngủ; và giải độc, giảm viêm, cầm máu.

Về chỉ định truyền thống, dược liệu này thường được dùng để trị các chứng tiểu tiện khó, bí tiểu; mất ngủ, tâm phiền, lo âu; ho, viêm họng, nóng trong người. Ngoài ra, đăng tâm thảo còn được dùng ngoài để trị mụn nhọt, viêm tấy.

Tác dụng dược lý theo y học hiện đại

Các nghiên cứu của y học hiện đại đã làm rõ nhiều tác dụng dược lý của đăng tâm thảo.

Tác dụng an thần, giảm lo âu: Các nghiên cứu cho thấy đăng tâm thảo kích thích hoạt động của thụ thể GABA(A) – một cơ chế sinh học quan trọng giúp ổn định hệ thần kinh trung ương, giúp dễ ngủ, giảm căng thẳng và lo âu, tương tự cơ chế của thuốc an thần nhẹ.

Tác dụng kháng viêm và giảm phù nề: Chiết xuất từ đăng tâm thảo ức chế sản xuất nitric oxide (NO), prostaglandin E2, IL-1β, IL-6 – những chất trung gian gây viêm. Nhờ đó, nó giúp giảm sưng, phù nề và đau trong các tình trạng viêm cấp.

Tác dụng kháng khuẩn: Hoạt chất phenanthrene trong cây cho thấy hiệu quả rõ rệt với tụ cầu vàng kháng methicillin (MRSA) – loại vi khuẩn gây nhiễm trùng nặng kháng thuốc kháng sinh thông thường.

Tác dụng sinh học khác: Một số nghiên cứu còn ghi nhận hiệu quả bảo vệ thực vật tự nhiên: dịch chiết đăng tâm thảo có khả năng diệt nấm gây bệnh trên cây táo và nho (P. viticola, V. inaequalis), mở ra hướng ứng dụng mới trong nông nghiệp sinh học thân thiện môi trường.

Nhiều tác dụng nổi bật trong cả y học cổ truyền và y học hiện đại

Các bài thuốc kinh nghiệm và lưu ý khi sử dụng

Trong dân gian lưu truyền nhiều bài thuốc kinh nghiệm có đăng tâm thảo:

Chữa mất ngủ, an thần: Nguyên liệu 2g đăng tâm thảo. Cách dùng: Sắc với nước, uống thay trà trong ngày.

Chữa bí tiểu, phù nề: Nguyên liệu: Đăng tâm thảo 3g, cam thảo, mộc thông, hoạt thạch, đương quy tử mỗi vị 9 - 12g. Cách dùng: Sắc uống trong ngày, chia 2 - 3 lần.

Chữa viêm họng, ho, nghẹt cổ: Nguyên liệu: 1 nắm đăng tâm thảo, 2 miếng ngói, 1 ít muối. Cách dùng: Đốt ngói, rải muối và đăng tâm thảo lên, thổi hơi nóng vào miệng nhiều lần.

Cầm máu vết thương nhẹ: Cách dùng: Dùng một lượng nhỏ đăng tâm thảo sạch, giã nát, đắp trực tiếp lên vết thương.

Về liều dùng, cách dùng thông thường là 1 - 2g mỗi ngày, dùng dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột.

Tuy nhiên, cần lưu ý không nên dùng đăng tâm thảo cho các trường hợp: người trúng hàn, tiểu tiện không kiểm soát; phụ nữ đang cho con bú, trẻ nhỏ; người dị ứng với thành phần thảo dược; và người đang dùng thuốc Tây y mà chưa có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Đăng tâm thảo là vị thuốc thanh khiết, nhẹ dịu nhưng hiệu quả, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe: an thần, lợi tiểu, kháng viêm, thanh nhiệt và bảo vệ gan thận. Với hàm lượng hoạt chất sinh học phong phú, cây không chỉ là dược liệu quý trong Đông y mà còn là nguồn cảm hứng nghiên cứu tiềm năng cho y học hiện đại. Tuy nhiên, để sử dụng an toàn và hiệu quả, người dùng cần tuân thủ hướng dẫn của thầy thuốc, không tự ý kết hợp.

Nàng nàng: Vị thuốc Đông y giúp hành huyết, trục ứ

Đậu mèo - Từ loại cây mọc hoang phiền toái đến thảo dược quý