Biến động địa chính trị và thương mại toàn cầu: Thách thức kép với xuất khẩu Việt Nam

Căng thẳng tại Trung Đông, chính sách thuế bất ổn từ Mỹ và sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu đang tạo ra những biến số khó lường cho xuất khẩu Việt Nam.

Cước vận tải tăng sốc, logistics toàn cầu tái diễn "kịch bản COVID-19"

Những biến động gần đây về chính sách thương mại toàn cầu đang tạo ra hiệu ứng dây chuyền đến lĩnh vực logistics, khiến cước vận tải tăng mạnh và gây áp lực lên các doanh nghiệp xuất khẩu. Tại buổi họp báo thường kỳ ngày 19/6, ông Trần Thanh Hải – Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) – cảnh báo rằng sự gia tăng xuất khẩu đột biến từ Trung Quốc sang Mỹ trong thời gian thuế giảm đã kéo theo hiện tượng tập trung hàng hóa, tàu và container tại khu vực này. Đây là hệ quả từ việc Mỹ áp thuế đối ứng ngày 2/4, sau đó tạm hoãn 90 ngày kể từ ngày 9/4 và hạ mức thuế với Trung Quốc từ 145% xuống 30% sau thỏa thuận ngày 12/5.

Tình trạng này khiến giá cước vận tải biển từ châu Á sang bờ Tây Hoa Kỳ tăng vọt từ mức 2.500–3.000 USD/container lên hơn 4.000 USD. Đồng thời, hiện tượng thiếu container đã bắt đầu xảy ra cục bộ tại Việt Nam, Trung Quốc và các nước trong khu vực. Tuy chưa tới mức nghiêm trọng như thời kỳ đỉnh dịch COVID-19, nhưng đây là tín hiệu rõ ràng cho thấy chuỗi cung ứng đang chịu áp lực lớn.

Bên cạnh đó, căng thẳng địa chính trị tại Trung Đông – đặc biệt giữa Israel và Iran – tiếp tục làm gián đoạn các tuyến hàng hải chiến lược như eo biển Hormuz và kênh đào Suez. Theo ông Nunzio De Filippis, đồng Giám đốc điều hành CargoTrans (Hoa Kỳ), trong trường hợp xung đột leo thang, nhiều tàu vận tải sẽ phải vòng qua Mũi Hảo Vọng, kéo theo chi phí bảo hiểm và vận tải tăng mạnh, đồng thời làm gián đoạn thời gian giao hàng.

Trước tình hình đó, các chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp cần tính đến phương án vận tải thay thế – trong đó có tuyến đường sắt liên vận sang châu Âu – và cẩn trọng hơn trong ký kết hợp đồng logistics để giảm thiểu rủi ro phát sinh khi tàu đến chậm hoặc chuyển hướng.

Tái cơ cấu chiến lược xuất nhập khẩu: Cần hướng đến cân bằng và giá trị gia tăng

Trong bối cảnh bất ổn ngày càng phức tạp, Bộ Công Thương nhìn nhận rõ sự cần thiết phải điều chỉnh chiến lược xuất nhập khẩu giai đoạn 2021–2030. Theo ông Trần Thanh Hải, tuy kết quả sau gần 5 năm triển khai là khá tích cực – từ kim ngạch, tốc độ tăng trưởng đến sự đa dạng hóa mặt hàng và thị trường – nhưng vẫn còn nhiều thách thức nội tại.

Một trong những vấn đề lớn là sự mất cân đối trong cán cân thương mại: Việt Nam đang nhập siêu lớn từ Trung Quốc trong khi lại xuất siêu mạnh sang Hoa Kỳ và EU. Sự mất cân đối này không chỉ khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương khi chính sách thay đổi, mà còn tạo ra áp lực duy trì vị thế xuất siêu trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu gay gắt hơn.

Cùng với đó, giá trị gia tăng trong sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam còn thấp. Nhiều mặt hàng chủ lực như dệt may, da giày, nông sản vẫn phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu và gia công đơn thuần. Việc nâng cao giá trị nội tại không chỉ giúp cải thiện lợi nhuận mà còn là yêu cầu bắt buộc để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về truy xuất nguồn gốc và chất lượng.

Nhiều mặt hàng chủ lực như dệt may, da giày, nông sản vẫn phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu và gia công đơn thuần.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân khẳng định, chiến lược cần được rà soát giữa kỳ theo đúng quy định 5 năm một lần. Cục Xuất nhập khẩu hiện đang đánh giá toàn diện và sẽ đề xuất điều chỉnh nếu cần thiết, lấy ý kiến từ các cơ quan liên quan để thích ứng với bối cảnh mới.

Từ thách thức đến cơ hội: Doanh nghiệp Việt cần thay đổi tư duy chiến lược

Bức tranh thương mại quốc tế đang đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam: thay vì bị động trước biến động, cần chủ động chuyển mình để tận dụng thời cơ.

Ông Nguyễn Tuấn Việt – Giám đốc Công ty VIETGO – nhận định, sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng toàn cầu là cơ hội để hàng Việt tiếp cận các thị trường mới. Các mặt hàng thiết yếu như than củi, hạt điều, tiêu, chè, thủy sản, trái cây khô – tươi, thiết bị điện tử… đang nhận được sự quan tâm lớn từ các nhà nhập khẩu Ấn Độ và khu vực Trung Đông, nơi có nhu cầu tích trữ cao và tiêu chuẩn không quá khắt khe.

Thực tế, kinh nghiệm từ cuộc chiến Nga – Ukraine cho thấy Việt Nam hoàn toàn có thể tận dụng thời cơ để vươn lên, như đã từng trở thành nước xuất khẩu viên nén mùn cưa lớn thứ hai thế giới.

Tuy nhiên, như ông Nunzio cảnh báo, nền kinh tế Việt Nam hiện vẫn dễ tổn thương do quá phụ thuộc vào xuất khẩu. Việc củng cố thị trường nội địa và nâng cao năng lực tiêu dùng trong nước là bước đi chiến lược để tăng khả năng chống chịu trong bối cảnh toàn cầu nhiều biến động.

Xuất khẩu Việt Nam sang Indonesia đạt mức cao nhất từ trước tới nay

Xuất khẩu kỳ vọng tăng trưởng khoảng 10-12% trong năm 2025

Xuất khẩu hàng hoá năm 2025: Thuận lợi và thách thức