| Từ xuất khẩu tỷ đô đến bữa ăn gia đình: Bước đi chiến lược cho cá tra Động lực khiến xuất khẩu cá tra đạt hơn 1,4 tỷ USD trong 8 tháng Brazil trở thành thị trường trọng điểm mới của ngành cá tra |
 |
| Cá tra Việt Nam có cơ hội lớn chiếm lĩnh thị trường EU. |
Thị trường phân hóa và áp lực thiếu hụt nguồn cung tại EU
Bức tranh xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường Liên minh châu Âu (EU) trong năm 2025 đang cho thấy những gam màu sáng tối đan xen, phản ánh rõ nét sự biến động phức tạp của nền kinh tế khu vực này. Theo số liệu chính thức từ Hải quan Việt Nam, lũy kế trong 10 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất khẩu cá tra của Việt Nam sang thị trường EU đã đạt mốc 149 triệu USD. Con số này đánh dấu mức tăng trưởng 3% so với cùng kỳ năm 2024.
Mặc dù mức tăng trưởng lũy kế vẫn duy trì ở trạng thái tích cực, nhưng những diễn biến cụ thể theo từng tháng lại cho thấy tâm lý thận trọng đang bao trùm lên các nhà nhập khẩu. Cụ thể, riêng trong tháng 10/2025, kim ngạch xuất khẩu cá tra sang khu vực này chỉ đạt 15 triệu USD, giảm 11% so với tháng 10/2024. Sự sụt giảm trong ngắn hạn này là tín hiệu đáng chú ý, phản ánh sự dè dặt của đối tác trước những biến động khó lường của kinh tế vĩ mô và tình hình nguồn cung ứng toàn cầu.
Đi sâu vào phân tích cấu trúc thị trường, xu hướng nhập khẩu giữa các quốc gia thành viên trong khối EU đang có sự phân hóa cực kỳ rõ rệt. Tại Hà Lan, quốc gia vốn được coi là cửa ngõ và là thị trường dẫn đầu trong khối về nhập khẩu cá tra, đã ghi nhận sự chững lại đáng kể. Kim ngạch xuất khẩu sang Hà Lan trong tháng 10 chỉ đạt 3,4 triệu USD, giảm 2% so với cùng kỳ. Tình hình còn trở nên ảm đạm hơn tại Đức, thị trường lớn thứ hai trong khối. Sức mua tại đây tiếp tục suy yếu mạnh mẽ, với kim ngạch tháng 10 chỉ vỏn vẹn 3 triệu USD, ghi nhận mức giảm sâu lên tới 32%.
Tuy nhiên, trái ngược hoàn toàn với đà giảm của các thị trường truyền thống phía Bắc Âu, các quốc gia tại Nam và Tây Âu lại đang trỗi dậy mạnh mẽ. Điển hình là Tây Ban Nha, thị trường này cho thấy diễn biến vô cùng tích cực với mức tăng trưởng ấn tượng lên tới 75% trong tháng 10 so với cùng kỳ năm trước. Tương tự, Bỉ cũng đang trên đà phục hồi khả quan khi tăng 1% trong tháng 10 và đạt mức tăng trưởng lũy kế 19% trong 10 tháng đầu năm. Sự phân hóa địa lý này cho thấy dòng chảy thương mại đang có sự dịch chuyển, khi nhu cầu tại các nước Nam và Tây Âu có xu hướng gia tăng bù đắp cho sự chậm lại của các thị trường cũ.
Nguyên nhân sâu xa của những biến động này nằm ở cuộc khủng hoảng nguồn cung cá thịt trắng tại châu Âu. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam (VASEP), tình trạng thiếu hụt nguồn cung cá thịt trắng hiện là yếu tố then chốt, tác động trực tiếp đến cơ cấu giá cả và sự phân bổ thị phần các sản phẩm thủy sản tại EU. Các báo cáo phân tích từ Hội đồng Thủy sản Na Uy cũng chỉ ra rằng, những khó khăn của ngành cá thịt trắng tại khu vực này khó có thể cải thiện trong ngắn hạn.
Đặc biệt, cá tuyết – nhóm sản phẩm chiếm vị trí chủ lực trong thói quen tiêu dùng cá thịt trắng của người dân châu Âu – đang rơi vào tình trạng khan hiếm nghiêm trọng. Nguyên nhân chính xuất phát từ việc sản lượng khai thác tự nhiên giảm mạnh tại các ngư trường lớn như Biển Barents và Biển Na Uy. Mặc dù các nhà sản xuất đã nỗ lực cố gắng bù đắp sự thiếu hụt này bằng các sản phẩm cá tuyết nuôi, nhưng sản lượng hiện tại vẫn như "muối bỏ bể", hoàn toàn không đáp ứng đủ nhu cầu to lớn của thị trường.
Không chỉ dừng lại ở vấn đề sản lượng tự nhiên sụt giảm, các yếu tố địa chính trị cũng đang bóp nghẹt nguồn cung. Chính sách thương mại quốc tế thắt chặt và các lệnh trừng phạt liên tiếp của EU đối với Nga đã khiến nhiều dòng sản phẩm cá thịt trắng nhập khẩu bị ảnh hưởng nặng nề, làm cho nguồn cung vốn đã hạn chế nay càng trở nên căng thẳng hơn bao giờ hết. Dự báo giá nguyên liệu và giá bán lẻ của cá tuyết cũng như cá haddock tại EU sẽ tiếp tục leo thang trong thời gian tới.
Tận dụng lợi thế cạnh tranh và định hướng sản phẩm giá trị
 |
| Cá tra Việt Nam được xem là "ứng viên" phù hợp nhất nhờ sở hữu hàng loạt lợi thế cạnh tranh vượt trội |
Trong bối cảnh nguồn cung cá thịt trắng tại EU tiếp tục khan hiếm và chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, thị trường đang mở ra một "cánh cửa hẹp" nhưng đầy tiềm năng cho các nguồn cung thay thế. Đây chính là thời điểm vàng để cá tra Việt Nam khẳng định vị thế và lấp đầy khoảng trống thị trường mà các loài cá thịt trắng truyền thống để lại. VASEP nhận định, nhu cầu tìm kiếm các lựa chọn thực phẩm có giá cả hợp lý và nguồn cung ổn định tại EU được dự báo sẽ tăng lên mạnh mẽ. Chính sự khan hiếm và đắt đỏ của cá tuyết hay cá haddock đã tạo ra cơ hội cho những sản phẩm có khả năng thay thế tương đương.
Trong cuộc đua này, cá tra Việt Nam được xem là "ứng viên" phù hợp nhất nhờ sở hữu hàng loạt lợi thế cạnh tranh vượt trội: chi phí sản xuất thấp dẫn đến giá thành phù hợp với túi tiền người tiêu dùng trong bối cảnh lạm phát, nguồn cung dồi dào, ổn định quanh năm và đặc biệt là khả năng đáp ứng các yêu cầu chế biến đa dạng của nền ẩm thực châu Âu. Để tận dụng triệt để cơ hội này, các doanh nghiệp Việt Nam cần nắm bắt đúng xu hướng tiêu dùng đang thay đổi tại lục địa già.
Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam (VASEP) cho biết, thị hiếu tại thị trường EU đang có sự dịch chuyển rõ rệt sang các dòng sản phẩm tiện lợi và có giá trị gia tăng cao. Người tiêu dùng châu Âu ngày càng bận rộn và họ ưu tiên các sản phẩm giúp tiết kiệm thời gian nấu nướng nhưng vẫn đảm bảo dinh dưỡng. Điều này tạo cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam đẩy mạnh phát triển và xuất khẩu các dòng sản phẩm như cá tra tẩm bột, các sản phẩm chế biến sẵn (Ready-to-eat hoặc Ready-to-cook) và các sản phẩm cắt miếng cao cấp (fillet, portion).
Thay vì chỉ tập trung xuất khẩu cá tra phile đông lạnh dạng thô với biên lợi nhuận thấp, việc chuyển dịch sang các sản phẩm chế biến sâu sẽ giúp nâng cao giá trị đơn hàng và định vị lại hình ảnh cá tra Việt Nam trên bản đồ ẩm thực thế giới. Các thị trường đang tăng trưởng nóng như Tây Ban Nha, Bỉ và Pháp được đánh giá là những "mảnh đất màu mỡ" với tiềm năng rất lớn. Đây là những quốc gia có nhu cầu cao đối với các sản phẩm thủy sản có giá thành hợp lý và dễ dàng chế biến tại nhà. Số liệu tăng trưởng ấn tượng từ Tây Ban Nha và Bỉ trong 10 tháng qua là minh chứng rõ nét nhất cho sức hấp dẫn của cá tra tại khu vực này.
Tuy nhiên, để thâm nhập sâu và bền vững, yếu tố chất lượng và thương hiệu là điều kiện tiên quyết. Bên cạnh lợi thế về giá, việc ngày càng đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn bền vững khắt khe của châu Âu như chứng nhận ASC (Aquaculture Stewardship Council) đang giúp cá tra Việt Nam nâng cao uy tín đáng kể. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn này không chỉ là "giấy thông hành" để vượt qua các hàng rào kỹ thuật mà còn giúp cải thiện mức độ chấp nhận của người tiêu dùng EU – những người ngày càng quan tâm đến nguồn gốc thực phẩm và trách nhiệm môi trường.
VASEP nhận định, sự kết hợp giữa giá cả cạnh tranh, nguồn cung ổn định và cam kết phát triển bền vững sẽ củng cố vững chắc vai trò của cá tra như một lựa chọn thay thế khả thi và hấp dẫn nhất trong bối cảnh thiếu hụt cá thịt trắng ngày càng rõ rệt hiện nay. Do đó, các doanh nghiệp xuất khẩu cần linh hoạt điều chỉnh chiến lược sản phẩm, tập trung vào phân khúc giá trị gia tăng và kiên định với con đường phát triển bền vững để biến cơ hội ngắn hạn thành vị thế dài hạn trên thị trường EU đầy khắt khe nhưng cũng rất giàu tiềm năng này.
