 |
| Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn nhất của tôm hùm Việt Nam. Ảnh: Phan Hậu |
Thách thức nội tại và áp lực cạnh tranh siết chặt từ thị trường
Theo số liệu của Cục Hải quan, kim ngạch xuất khẩu tôm hùm của Việt Nam tiếp tục bùng nổ trong tháng 10/2025, đạt 93 triệu USD, tăng 75% so với cùng kỳ năm ngoái. Lũy kế 10 tháng đầu năm 2025, kim ngạch thu về là 712 triệu USD, tăng vọt tới 135% so với cùng kỳ 2024. Đây là mức tăng hiếm có đối với một nhóm thủy sản đơn lẻ. Trong cơ cấu mặt hàng, tôm hùm xanh vẫn giữ vai trò chủ lực khi chiếm tới 98% tổng kim ngạch xuất khẩu, đạt 700 triệu USD và tăng 141% sau 10 tháng. Ngược lại, tôm hùm bông và tôm hùm loại khác giảm nhẹ lần lượt 22% và 1%, cho thấy thị trường đang tập trung vào dòng tôm có nhu cầu lớn nhất.
Trung Quốc và Hồng Kông tiếp tục là động lực tăng trưởng quan trọng nhất. Trong 10 tháng, xuất khẩu sang thị trường này đạt 702 triệu USD, tăng 135% so với cùng kỳ năm 2024 và chiếm tới 98,6% (hoặc gần như toàn bộ) kim ngạch xuất khẩu của ngành. Đà tăng trưởng này nối tiếp giai đoạn bùng nổ từ năm 2024, khi kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc tăng từ 141 triệu USD năm 2023 lên 404 triệu USD năm 2024, tương đương 186%. Tuy nhiên, dù xuất khẩu tăng mạnh, người nuôi trong nước vẫn đối mặt với nhiều khó khăn.
Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), giá tôm hùm từng giảm mạnh do nguồn cung vượt cầu sau mùa lễ Tết. Cùng với đó là cạnh tranh gay gắt từ Australia, Canada, Hoa Kỳ/Mỹ và các nước Đông Nam Á như Philippines, Indonesia hay Malaysia, đã tạo áp lực rất lớn lên giá thu mua trong nước. Khi Trung Quốc dỡ lệnh cấm đối với tôm hùm Australia, thị phần của Việt Nam càng chịu sức ép lớn hơn. Song song với yếu tố giá, thị trường Trung Quốc đang siết chặt các quy định về chất lượng và đăng ký cơ sở chế biến.
VASEP cảnh báo, nếu các quy định mới như Lệnh 280 được áp dụng sớm và nghiêm ngặt/được triển khai mạnh, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến xuất khẩu, nhất là với mặt hàng tươi sống. Các doanh nghiệp lo ngại, nếu các biện pháp mới được áp dụng sâu rộng, thời gian thông quan có thể kéo dài và chi phí tuân thủ tăng lên. Với mặt hàng tươi sống như tôm hùm, chỉ cần chậm trễ trong khâu kiểm tra cũng đủ khiến rủi ro tăng cao, tác động đến chất lượng và giá bán. Đây là những yếu tố có thể tạo ra “điểm nghẽn” ngay lập tức, ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ giao hàng và kế hoạch xuất khẩu trong mùa cao điểm.
Cùng với đó, thiên tai là một mối đe dọa không lường trước. Những ngày cuối tháng 11, vùng nuôi trọng điểm tại Phú Yên, đặc biệt là vịnh Xuân Đài, chịu thiệt hại lớn do mưa lũ. Nước ngọt đổ ra vịnh khiến tôm hùm sốc nước chết hàng loạt; nhiều hộ mất gần như toàn bộ số lồng, phải bán tháo với giá giảm hơn một nửa vì thiếu đá bảo quản. Với hơn 27.000 lồng nuôi, khu vực này là một trong những vùng cung cấp tôm hùm quan trọng nhất cả nước.
VASEP nhận định, trong ngắn hạn, các doanh nghiệp xuất khẩu có thể chưa chịu tác động lớn vì nguồn hàng cho các hợp đồng cuối năm đã được chuẩn bị trước. Tuy nhiên, về trung hạn, thiệt hại đối với tôm hùm sắp thu hoạch có thể khiến nguồn cung đầu năm 2026 suy giảm đáng kể, tạo biến động giá và ảnh hưởng tới khả năng duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu hiện tại. Những thách thức này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc xây dựng một chiến lược thích ứng linh hoạt và bền vững cho ngành tôm hùm Việt Nam.
Nâng cao năng lực ứng phó và thích nghi để duy trì tăng trưởng
 |
| Tôm hùm vẫn là điểm sáng nổi bật nhất trong bức tranh xuất khẩu thủy sản Việt Nam năm 2025. |
Giữa bối cảnh cạnh tranh gay gắt, Việt Nam nổi lên như nguồn cung hưởng lợi nhất. Theo số liệu tham khảo từ nguồn của Trung Quốc, trong 9 tháng năm 2025, thị trường này nhập gần 49.900 tấn tôm hùm, tăng 13%. Tuy nhiên, lượng nhập khẩu từ Canada giảm tới 39% do gánh nặng thuế tổng cộng 32%, trong khi tôm hùm Mỹ giảm 10% vì mức thuế 17% và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn. Ngược lại, Trung Quốc đã nhập hơn 17.365 tấn tôm hùm Việt Nam, gấp gần ba lần cùng kỳ và đạt giá trị 556 triệu USD.
VASEP đánh giá, lợi thế thuế quan là một yếu tố quyết định. Tôm hùm Việt Nam không bị áp thuế trả đũa như Canada và Hoa Kỳ/Mỹ, giúp giá bán cạnh tranh hơn đáng kể. Đồng thời, khoảng cách địa lý gần mang lại lợi thế lớn trong vận chuyển hàng sống, giúp giảm hao hụt và chi phí. Đặc biệt, nhu cầu của người tiêu dùng Trung Quốc đang dịch chuyển mạnh sang tôm hùm xanh - phân khúc mà Việt Nam có nguồn cung dồi dào. Một yếu tố khác là các vùng nuôi tôm hùm lớn đã phục hồi sản lượng tốt trong những năm gần đây, tạo nền tảng để Việt Nam đáp ứng nhu cầu tăng mạnh từ thị trường.
Chuyên gia của VASEP nhận định, hoạt động thương mại những tháng cuối năm đang có nhiều chuyển biến tích cực, triển vọng xuất khẩu tôm hùm Việt Nam được đánh giá tiếp tục duy trì đà tăng trưởng, đặc biệt khi nhu cầu từ thị trường Trung Quốc vẫn ở mức cao. Giai đoạn từ nay đến cuối năm và kéo dài sang đầu năm 2026 sẽ là thời điểm quan trọng để ngành tôm hùm tận dụng sức mua phục vụ mùa cao điểm lễ hội và Tết Nguyên đán của Trung Quốc. Đây vốn là dịp tiêu thụ thủy sản mạnh nhất trong năm, tạo nền tảng thuận lợi để các lô hàng tôm hùm Việt Nam tăng tốc.
Tôm hùm vẫn là điểm sáng nổi bật nhất trong bức tranh xuất khẩu thủy sản Việt Nam năm 2025, nhờ sự tăng trưởng mạnh mẽ từ thị trường Trung Quốc. Tuy nhiên, để duy trì và củng cố thành quả này, ngành cần đồng thời đảm bảo ổn định nguồn cung vùng nuôi, nâng cao năng lực đáp ứng yêu cầu thị trường và chủ động thích ứng với các chính sách thương mại ngày càng chặt chẽ từ Trung Quốc.
Để duy trì và củng cố đà tăng trưởng này, ngành tôm hùm cần chủ động chuẩn bị cả về nội lực lẫn chiến lược thị trường. Việc đảm bảo ổn định nguồn cung tại các vùng nuôi trọng điểm, nâng cao năng lực đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, cũng như theo sát các thay đổi chính sách từ Trung Quốc sẽ là yếu tố quyết định. Bên cạnh đó, tăng cường liên kết chuỗi, nâng cao vai trò của các hợp tác xã và doanh nghiệp đầu tàu sẽ giúp ngành chủ động hơn trước biến động thương mại, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững trong tương lai.
