 |
| Tỉnh Vĩnh Long có trên 30.000 ha dừa sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ. |
Thách thức từ sản xuất manh mún và chuỗi liên kết lỏng lẻo
Vĩnh Long hiện sở hữu gần 120.000 ha dừa với khoảng 22 triệu cây, hoặc theo một nguồn khác là chiếm 65% diện tích cả nước, được xem là vùng nguyên liệu lớn, ổn định và chất lượng nhất. Đây là nền tảng vững chắc để tỉnh mở rộng chế biến sâu và gia tăng giá trị xuất khẩu. Tỉnh Vĩnh Long đặt mục tiêu kim ngạch xuất khẩu dừa đạt 1 tỷ USD trong vòng hai năm tới, thông qua thúc đẩy công nghệ chế biến, chuẩn hóa vùng trồng và siết chặt liên kết “4 nhà”: nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp – nông dân.
Về mặt sản xuất, ông Châu Hữu Trị, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Vĩnh Long, cho biết: lợi thế lớn nhất của cây dừa Vĩnh Long nằm ở điều kiện tự nhiên đặc thù. Địa phương nằm giữa hai nhánh sông Tiền và sông Hậu, đón nhận lượng phù sa dồi dào của hệ thống sông Mê Kông với nhiều cửa sông đổ ra biển. Điều này giúp cây dừa sinh trưởng mạnh, cho quả nhiều nước, ngọt và cơm dày – yếu tố quan trọng đối với chế biến sâu. Nhờ vậy, Vĩnh Long được đánh giá là vùng có chất lượng dừa hàng đầu Việt Nam.
Tuy nhiên, lợi thế này chưa được khai thác tương xứng. Phần lớn diện tích dừa vẫn nhỏ lẻ, manh mún, với bình quân mỗi hộ chỉ trồng khoảng 0,4 ha. Quy mô sản xuất nhỏ này dẫn đến việc đầu tư giống, quy trình canh tác và kỹ thuật thu hoạch chưa đồng bộ, khiến năng suất và chất lượng quả thiếu ổn định. Đây là khó khăn lớn cho các doanh nghiệp cần vùng nguyên liệu chuẩn hóa phục vụ chế biến sâu và xuất khẩu. Hiện tại, toàn tỉnh có 183 doanh nghiệp sản xuất chế biến các sản phẩm từ dừa, giải quyết việc làm cho hơn 9.000 lao động chủ yếu ở nông thôn. Nhưng liên kết chuỗi ngành hàng này vẫn còn “điểm nghẽn”.
Mối liên kết giữa nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp – nông dân còn lỏng lẻo; tính ràng buộc pháp lý chưa cao dẫn đến dễ “đứt gãy”, hợp đồng dễ bị phá vỡ khi thị trường biến động. Ông Huỳnh Khắc Nhu, Tổng Giám đốc Công ty CP Trà Bắc (Trabaco), chia sẻ, dòng vốn đầu tư trong nước và FDI đang đổ mạnh về ngành dừa Vĩnh Long với nhiều dự án có mức đầu tư lên đến 500-1.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, nguồn nguyên liệu lại chưa đáp ứng nhu cầu sản xuất, khiến các nhà máy phải “tranh mua” hoặc mở rộng thu mua sang các địa phương lân cận. Ông Nhu chỉ ra rằng, toàn tỉnh chỉ có khoảng 2% số hộ trồng dừa có diện tích từ 5 ha trở lên. Trong khi để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu, vùng trồng phải đồng đều tuổi cây, mật độ và tiêu chuẩn quả.
Thực tế này dẫn đến một nghịch lý lớn được ông Phạm Hồng Dương, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Xuất nhập khẩu Bến Tre (Betrimex), nhấn mạnh: nhu cầu nguồn nguyên liệu phục vụ chế biến của các nhà máy ở Việt Nam cao hơn tổng sản lượng nguyên liệu dừa cả nước, nhưng dừa Việt Nam vẫn xuất khẩu thô với giá trị không cao. Minh chứng là Betrimex đang mua mỗi quả dừa tươi chuẩn công nghiệp để chế biến nước dừa tươi đóng hộp lên đến 15.000 đồng/quả, trong khi dừa xiêm tại vườn nông dân chỉ bán được với giá 30.000 đồng/chục (10 quả).
Nguyên nhân chính là do thiếu giống dừa chủ lực phục vụ chế biến sâu, dẫn đến chất lượng không đồng đều và sản lượng không ổn định. Về dừa hữu cơ, Vĩnh Long hiện có hơn 30.000 ha dừa công nghiệp sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ đạt chuẩn quốc tế (USDA, EU, China, JAS, Kora...). Tuy nhiên, ngay cả với sản phẩm có giá trị cao này, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, quy trình chứng nhận, kiểm soát dịch hại… vẫn chưa có hành lang pháp lý thống nhất, gây khó khăn cho việc mở rộng. Ông Dương cảnh báo: “Chỉ cần sâu bệnh bùng phát một tháng, sản lượng có thể mất cả một năm sau. Bảo vệ vùng dừa hữu cơ phải đặt lên hàng đầu.”
Theo thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Vĩnh Long, năm 2025, kim ngạch xuất khẩu dừa ước đạt khoảng 500 triệu USD, tăng 2,9% so với năm 2024. Giá trị sản xuất ngành chế biến dừa ước đạt khoảng 4.000 tỷ đồng, tăng 3,9% so với năm 2024. Sản lượng dừa năm 2025 ước đạt hơn 1,3 triệu tấn, tương đương hơn 1 tỷ quả (tăng hơn 243 tấn so với năm 2020), trong đó dừa uống nước 360 triệu quả, dừa công nghiệp 733,6 triệu quả, dừa sáp 3,2 triệu quả. Hiện có khoảng 60-65% sản lượng dừa được tiêu thụ qua chế biến nội tỉnh, 10-15% xuất khẩu thô, còn lại tiêu thụ nội địa. Riêng dừa sáp, 80% bán dưới dạng nguyên liệu thô.
Đẩy mạnh chế biến sâu, xây dựng thương hiệu Dừa Vĩnh Long
 |
| Sản lượng dừa của Vĩnh Long năm 2025 ước đạt hơn 1,3 triệu tấn, tương đương hơn 1 tỷ quả. |
Trước những thách thức về sản xuất nhỏ lẻ và liên kết lỏng lẻo, ngành nông nghiệp Vĩnh Long đã đưa ra chiến lược tổng thể tập trung vào 3 "trụ cột" chính: phát triển vùng nguyên liệu bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu, đẩy mạnh chế biến sâu và tăng cường quản lý, liên kết chuỗi giá trị. Ông Văn Hữu Huệ, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Vĩnh Long, khẳng định ngành nông nghiệp sẽ đồng hành cùng nông dân và doanh nghiệp để phát triển bền vững, qua đó nâng tầm vị thế “thủ phủ” dừa của cả nước.
Về vùng nguyên liệu, tỉnh đặt mục tiêu mở rộng diện tích trồng dừa lên 132.000 ha vào năm 2030. Đồng thời, tập trung hình thành các vùng dừa hữu cơ đạt chuẩn quốc tế, quản lý mã số vùng trồng, tuyển chọn giống dừa chịu hạn, mặn và áp dụng quy trình canh tác giảm phát thải, hệ thống tưới tiết kiệm. Đặc biệt, tỉnh chú trọng duy trì, phát triển các loại thiên địch (ong ký sinh, bọ đuôi kìm) để phòng trừ sâu hại trên cây dừa. Ông Huỳnh Khắc Nhu đề xuất Vĩnh Long cần tập trung cải tạo vườn dừa tạp, tái canh giống công nghiệp, quản lý vùng trồng theo mã số truy xuất nguồn gốc và phát triển hệ thống thu hoạch - vận chuyển đồng bộ. Với tuổi thọ kinh tế trên 60 năm, cây dừa có thể tạo chuỗi giá trị kéo dài nếu được tổ chức sản xuất bài bản.
Về chế biến sâu, ông Huệ phân tích: so với các nước có nền công nghiệp dừa lâu đời như Philippines, Indonesia, ngành dừa Việt Nam vẫn yếu ở khâu chế biến sâu, công nghệ bảo quản dừa tươi uống nước của nhiều doanh nghiệp còn mang tính bán thủ công. Trong khi đó, ông Phạm Hồng Dương cho biết dừa Việt Nam hiện khai thác khoảng 1,7 tỷ trái dừa mỗi năm, xếp thứ 6 thế giới về sản lượng, nhưng lại đang dẫn đầu thế giới về xuất khẩu nước dừa đóng hộp. Năm 2024, ngành dừa Việt Nam đạt 1,048 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu, nhưng nếu đẩy mạnh chế biến sâu, con số này hoàn toàn có thể tăng lên 1,8 tỷ USD/năm.
Vĩnh Long sẽ xây dựng cơ chế, chính sách ưu đãi để thu hút doanh nghiệp đầu tư công nghệ chế sâu hiện đại, tận dụng tối đa tất cả các bộ phận của cây dừa (nước, cơm, vỏ, thân, gáo, ...) để tăng giá trị sản phẩm. Ông Châu Hữu Trị cho biết 90% công nghệ chế biến dừa của Việt Nam hiện do doanh nghiệp trong nước làm chủ, tạo dư địa phát triển rất lớn, hoàn toàn có khả năng vượt ngưỡng 1 tỷ USD trong vòng 2 năm tới nếu tận dụng tốt. Các sản phẩm chế biến đa dạng từ dừa bao gồm: dầu dừa, nước dừa, sữa dừa, nước cốt dừa, cơm dừa nạo sấy, kẹo dừa (với hơn 100 cơ sở sản xuất tại địa phương), các sản phẩm từ mật hoa dừa, thạch dừa, mỹ phẩm, than gáo dừa, chỉ xơ dừa và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ.
Về liên kết chuỗi giá trị, tỉnh sẽ hỗ trợ phát triển hợp tác xã kiểu mới gắn kết chặt với doanh nghiệp, đẩy mạnh xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu "Dừa Vĩnh Long" trên thị trường quốc tế. Để giải quyết triệt để các vấn đề, Trung tâm Khuyến nông kiến nghị Trung ương sớm xây dựng quy hoạch tổng thể ngành dừa Việt Nam, ban hành cơ chế thu hút doanh nghiệp đầu tư công nghệ cao. Song song đó, ngành nông nghiệp tỉnh kiến nghị thực hiện đề án "Đánh giá tính chất lý, hoá học, xây dựng bản đồ thổ nhưỡng, ứng dụng ArcGIS để tạo lập cơ sở dữ liệu vùng chuyên trồng dừa" để nâng cao sức khỏe đất, tăng năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh ngành dừa tỉnh Vĩnh Long giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến năm 2050.
