| Việt Nam – UNESCO: Gắn kết vì di sản, phát triển vì cộng đồng Du lịch Hà Nội: Hành trình chuyển mình từ di sản đến công nghệ Nem Lai Vung – Từ món ngon dân dã đến di sản quốc gia |
Di sản văn hóa phi vật thể thắp sáng giá trị lịch sử
 |
| Ngay từ khi bước vào cổng Hoàng thành Thăng Long, du khách đã có cảm giác như quay ngược về quá khứ hàng trăm năm trước. |
Hoàng thành Thăng Long là một quần thể kiến trúc lịch sử với tuổi đời kéo dài hơn một thiên niên kỷ, trải qua nhiều triều đại phong kiến khác nhau. Bên cạnh những dấu tích vật thể, khu di sản còn lưu giữ một kho tàng phong phú các giá trị văn hóa phi vật thể đặc sắc gắn liền với đời sống cung đình xưa.
Từ khi được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới vào tháng 8 năm 2010, công tác bảo tồn và phát huy giá trị của Hoàng thành Thăng Long đã được Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội đặc biệt chú trọng. Trong đó, việc bảo tồn các giá trị phi vật thể được xem là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, góp phần làm gia tăng sức hấp dẫn cho điểm đến lịch sử này.
Ông Nguyễn Thanh Quang, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội, cho biết những năm gần đây công tác nghiên cứu và bảo tồn các yếu tố văn hóa phi vật thể tại Hoàng thành Thăng Long đã có nhiều bước tiến vượt bậc. Trung tâm phối hợp cùng Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam và nhiều nhà nghiên cứu thực hiện các chương trình nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa cung đình thời Lê – Nguyễn, tập trung khai thác các mặt như thể thức thi đình, trang phục cung đình, nghệ thuật biểu diễn truyền thống, cách bài trí nghi trượng và tế phẩm trong các nghi lễ hoàng gia.
Các tư liệu thu thập được đã được sử dụng để tổ chức các triển lãm, trưng bày, đồng thời thực hành tái hiện một số nghi lễ cung đình truyền thống. Nhiều nghi lễ như Lễ cúng Táo quân, dựng cây nêu, tiến lịch và ban lịch, lễ tiến xuân ngưu… được tái hiện sống động trong dịp Tết Nguyên đán, góp phần giúp công chúng hiểu rõ hơn về phong tục, văn hóa xưa.
PGS.TS Trần Đức Cường, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, nhấn mạnh văn hóa cung đình với các nghi lễ, lễ hội, trò chơi truyền thống không chỉ tạo nên nét đặc sắc cho di sản, mà còn mang lại sức sống mới, giúp di sản Hoàng thành Thăng Long trở nên gần gũi hơn với cuộc sống đương đại. Những hoạt động tái hiện này không đơn thuần là sự giải trí mà còn là một hình thức bảo tồn, phát huy các giá trị phi vật thể quý báu của dân tộc.
Vai trò cộng đồng trong bảo tồn di sản phi vật thể
 |
| Các nghệ sĩ biểu diễn điệu múa Hoàng cung trên những dấu tích khảo cổ học độc đáo. |
Bảo tồn các giá trị văn hóa, đặc biệt là di sản phi vật thể, không phải là công việc có thể hoàn thành trong ngày một ngày hai mà đòi hỏi sự kiên trì, bền bỉ cùng một chiến lược lâu dài. Theo các chuyên gia, sự tham gia và chung tay của cộng đồng là yếu tố quyết định thành công trong công tác này.
PGS.TS Lê Thị Thu Hiền, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch), khẳng định cộng đồng chính là người thụ hưởng trực tiếp từ giá trị của di sản đồng thời cũng là chủ thể quan trọng trong việc bảo vệ, gìn giữ các giá trị đó. Vì vậy, nâng cao nhận thức, phát huy vai trò của người dân địa phương, đặc biệt là thế hệ trẻ, là điều kiện cần thiết để bảo tồn di sản văn hóa vật thể và phi vật thể hiệu quả.
Tại Hoàng thành Thăng Long, nhiều chương trình tái hiện di sản phi vật thể đã nhận được sự hưởng ứng mạnh mẽ của cộng đồng, đặc biệt là các bạn trẻ. Các hoạt động sân khấu hóa nghi lễ cung đình như trình diễn múa cung đình trong tour đêm “Giải mã Hoàng thành Thăng Long”, nghi thức đổi gác, dựng cây nêu ngày Tết, lễ thả cá chép trong cung đình… đều có sự tham gia của đông đảo người dân và thanh niên yêu di sản.
Ông Nguyễn Thanh Quang chia sẻ sự phối hợp nhịp nhàng giữa Trung tâm và cộng đồng trong các hoạt động này đã tạo nên không khí sống động, thể hiện tình yêu và sự trân trọng đối với giá trị văn hóa mà tổ tiên để lại. Qua đó, di sản không chỉ được bảo tồn một cách bền vững mà còn lan tỏa rộng rãi trong xã hội.
PGS.TS Trần Đức Cường nhận định các hoạt động thể nghiệm văn hóa phi vật thể mang tính tương tác, sân khấu hóa đã góp phần tạo sức hút mạnh mẽ cho du lịch tại Khu di sản Hoàng thành Thăng Long. Không chỉ giúp người dân và khách tham quan hiểu sâu sắc hơn về lịch sử, văn hóa Thăng Long – Hà Nội, những chương trình này còn góp phần đưa di sản đến gần hơn với công chúng hiện đại, làm sống dậy giá trị truyền thống theo cách đầy sinh động và hấp dẫn.
Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội cho biết trong thời gian tới, song song với việc tiếp tục triển khai các hoạt động khảo cổ, nghiên cứu và phục dựng công trình Điện Kính Thiên, sẽ tập trung nghiên cứu, phục dựng thêm nhiều nghi lễ hoàng cung xưa. Ngoài ra, các chương trình trưng bày, triển lãm tư liệu và hình ảnh về giá trị di sản sẽ được mở rộng và đổi mới nhằm tăng cường trải nghiệm văn hóa cho khách tham quan trong và ngoài nước.
Mục tiêu cuối cùng là biến Khu di sản Hoàng thành Thăng Long không chỉ là một di tích lịch sử quan trọng mà còn trở thành một điểm đến văn hóa hấp dẫn, giàu sức sống, góp phần nâng cao vị thế của Thăng Long – Hà Nội trên bản đồ du lịch và di sản thế giới.
