 |
| Ngư dân sau một đêm giăng câu, thả lưới mang cá, tôm ra chợ bán. Ảnh Trần Tuyên |
Nét kỳ lạ và những lo toan của chợ ma
Trong cái se lạnh của gió bấc đầu mùa, khoảng 3 giờ sáng (hoặc 3 giờ đêm), góc đường Cây Châm, ngay bên chân cầu Tha La, phường Vĩnh Tế (tỉnh An Giang) bắt đầu trở thành khu chợ bán cá đồng náo nhiệt. Chợ Tha La, nằm ở ấp Cây Châm, phường Vĩnh Tế, thuộc vùng đầu nguồn biên giới, nổi tiếng là nơi bán cá đồng, cá sông lớn nhất tỉnh trong mùa nước nổi. Chợ được gọi là “chợ ma” hay “chợ âm phủ” vì chỉ nhóm họp cố định từ lúc 3 giờ đêm và nhanh chóng "biến mất" một cách lạ thường sau gần 3 giờ đồng hồ, tan chợ lúc 5 giờ sáng cùng ngày. Tuy là chợ “chồm hổm” với diện tích chưa được 500m2, nhưng nơi đây là điểm đến quen thuộc của người dân và các vựa cá tươi.
Chợ Tha La đã tồn tại hơn 30 năm (hoặc hơn 24 năm theo nguồn khác). Ban đầu chỉ có vài người dân sống ven bờ kênh Tha La nhóm họp tự phát để bán vài mớ cá đồng, ít bông súng, rau dai… do mình thu hoạch được. Theo thời gian, người đến mua cá ngày một đông, chợ phát triển và tồn tại cho đến bây giờ. Chợ chỉ xuất hiện trong mùa nước nổi, khoảng từ tháng 7 đến cuối tháng 10 âm lịch hằng năm, hoạt động mạnh trong hai tháng 10 và 11 dương lịch. Gần như tất cả nguồn cá tự nhiên do người dân đánh bắt được trong mùa nước nổi đều được gom về chợ đầu mối Tha La, thu hút các thương lái từ khắp nơi về mua cá tươi.
 |
| Chợ Tha La hoạt động từ 3-7 giờ sáng hàng ngày. Ảnh: Đức Toàn |
Khoảng 3 giờ sáng, người dân sau một đêm giăng câu, thả lưới… tranh thủ mang cá, tôm ra chợ bán nên cả đoạn đường Cây Châu dài khoảng 50m từ dưới chân cầu Tha La lúc nào cũng nhộn nhịp, tiếng í ới gọi nhau cân cá, trả giá như xuyên cắt màn đêm. Trong màn đêm, tiếng xuồng máy lạch tạch từ đồng xa hướng về bến chợ, xen lẫn tiếng í ới gọi nhau làm huyên náo cả khu “chợ ma”. Các tiểu thương xúm lại, hỏi chủ xuồng khuya nay bắt được những loại cá nào. Cảnh mua bán cá ở mỗi xuồng chỉ mất chừng 20 phút. Họ chẳng cần ngả giá hay hỏi han vì mỗi xuồng câu lưới chỉ bán một loại cá cho mối quen. Ông Nguyễn Thanh Phong (ngụ ở xã Ba Chúc, tiểu thương chuyên thu mua cá đồng tại “chợ ma” Tha La) xác nhận: “Chợ ma” Tha La là nơi hội tụ thủy sản tươi sống. Người ta không cần trả giá hay cò kè vì mỗi xuồng câu chỉ bán cho một mối quen.
Tuy nhiên, chợ ma không phải lúc nào cũng nhóm họp rộn rịp. Ông Phạm Minh Tâm (ngụ phường Vĩnh Tế, một người gắn bó với “chợ ma” Tha La hơn 20 năm nay) cho biết: “Chợ nhóm họp cố định từ khoảng 3 giờ đến tầm 5 giờ thì tan. Năm nào nước lũ về thấp thì chợ đìu hiu.” Ông Nguyễn Văn Hai (nhà ven kênh Vĩnh Tế, phường Châu Đốc, sống bằng nghề cá hơn 20 năm) tâm sự: “Mấy năm trước nước nổi có năm vào đồng muộn, có năm mực nước thấp cá tôm ít theo. Vì thế, phiên chợ ngày nhóm ngày không, còn năm nay nước nổi dâng cao nên cá tôm kha khá, chợ hoạt động xuyên suốt trừ những ngày mưa bão.” Bà con tiểu thương ở chợ Tha La cũng cho biết, “những năm gần đây, cá sông, cá đồng không còn nhiều như trước nên hoạt động mua, bán cũng giảm đi phần nào.”
Đáng chú ý, những năm 2014-2017 và 2009-2023 mùa nước nổi về bất thường nên chợ vắng tanh hoặc vài ngày mới nhóm. Trong cảnh mua bán, ánh sáng là một vấn đề. Những năm trước, về đêm khu vực chợ tối om, người bán và người mua giao dịch dưới ánh sáng lập lòe của những chiếc đèn pin. Do ánh sáng không đủ nên người dân và bạn hàng đều rọi đèn pin cân cá, tôm, cua, ếch... Giữa màn đêm mờ ảo, nhìn từ xa, ánh đèn pin ở chợ Tha La giống như những ánh sao tỏa sáng trong đêm. Cánh đàn ông khệ nệ bưng thau, sọt chứa cá lên bờ, giao việc còn lại cho cánh phụ nữ dùng đèn pin pha rọi lựa cá.
Đặc sản mùa nước và vẻ đẹp văn hóa
 |
| Chợ Tha La hoạt động quanh năm, nhưng nhộn nhịp nhất vào mùa nước nổi. Ảnh: Đức Toàn |
“Chợ ma” Tha La cung cấp tất cả những “đặc sản” của mùa nước nổi, phản ánh sự phong phú của nguồn thủy sản mùa lũ. Các sản vật được bày bán gồm có: cá kết, cá leo, cá heo (cá heo đuôi đỏ), cá lóc (cá lóc đồng), cá trê, cá lăng, cá mè vinh, cá linh, cá rô đồng, cá chốt, cá thiểu, cá khoai, cá lòng tòng, tép, tôm (tôm càng xanh), cua đồng, lươn, chạch, cua, ếch. Ngoài ra còn có bông súng ma (bông súng đồng), điên điển, rau nhút, rau dai. Bà Lê Thị Thủy (ngụ phường Thới Sơn) chia sẻ, bà vừa bán xong mớ cá chạch với giá 750.000 đồng cho bạn hàng.
Nghề cá mang lại thu nhập đáng kể trong mùa lũ. Ông Nguyễn Văn Hai và vợ mỗi ngày đi đặt dớn trên các cánh đồng, khoảng 0 giờ, hai vợ chồng bắt đầu chạy thuyền đến điểm đặt dớn dỡ lên bắt cá cho đến 2 giờ sáng xong. Ông Hai tâm sự: “Hôm nào mưa gió hay nước lớn cá lặn sâu nên đổ dớn chỉ vài ký, còn hôm nào nước kém dớn bắt cả chục ký cá.” Ông tính toán: “Một đêm đặt dớn, nếu bắt được hàng trăm ký lộn xộn như cá leo, cá lăn, cá rô, cá linh… có thể kiếm được vài triệu đồng.” Trong đó, cá linh giá rẻ còn lại các loại cá đồng khác đều có giá cao, một mùa cá đẹp giúp ông Hai dư giả trang trải cho cuộc sống.
Các loại cá ngon có giá cao như cá kết, cá cá leo, cá heo được ngư dân lựa chọn để riêng. Bà Nguyễn Thị Út (vựa cá ở phường Châu Đốc) cho biết: “Cá lóc đồng thịt ngon nên các mối lái luôn đặt. Mùa này cá đồng mới có nhiều, thịt cá ngon nên ai người đi chợ luôn tìm mua cá đồng dù giá cả mắc so với thịt gia súc, gia cầm.” Bà Út thu mua cá xong ngay lập tức phân phối nguồn cá đồng về các chợ ở Long Xuyên và các chợ khác cho kịp bán trong buổi sáng. Hằng ngày, rất đông tiểu thương đến chợ để mua những đặc sản của mùa nước rồi mang đi bán khắp các tỉnh, thành phố ở Đồng bằng sông Cửu Long và Thành phố Hồ Chí Minh.
 |
| Những mớ cá tự nhiên do người dân đánh bắt được trên cánh đồng lũ ở An Giang được bán tại "chợ ma" Tha La. |
Với vai trò là con kênh lớn đấu nối cùng kênh Trà Sư, kênh Vĩnh Tế, kênh Tha La góp phần chuyển nước, phù sa và nguồn tôm cá từ sông Hậu vào ruộng đồng vùng Tứ giác Long Xuyên. Chính quyền địa phương đã hỗ trợ cho việc mua bán thuận lợi hơn. Mấy năm gần đây, chính quyền địa phương đã tiến hành lắp đặt đèn đường tạo điều kiện thuận lợi cho việc mua bán của người dân và việc đi lại. Tầm 4 giờ 30 phút, bầu trời hửng sáng, các bạn hàng kiên nhẫn chờ vì còn biết một vài ngư dân đổ dớn, kéo lưới trễ nên đến muộn.
Đến 5 giờ sáng, "Chợ ma" tan, quang cảnh trở lại bình thường. Các ngư dân lên thuyền nổ máy về nhà nghỉ ngơi lấy lại sức bù lại một đêm sầm gió sương. Nhiều bà nội trợ nhà gần chợ ma buổi sáng sớm tranh thủ ra chợ lựa tôm cá đồng, lươn, chạch. Họ cho biết, tới tháng 12 nước giựt hết cá đồng không còn. Giữa những bộn bề của nhịp sống hiện đại, “chợ ma” Tha La trở thành một điểm nhấn mang đậm nét văn hóa của vùng sông nước miền Tây.
Những ngư dân, bạn hàng cho biết chợ hoạt động trong ngần ấy năm nhưng hiếm khi xảy ra chuyện mua bán, ẩu đã giành giựt nhau. Cứ thế, mỗi mùa nước nổi, chợ đêm tạo công ăn việc làm cho biết bao lao động mưu sinh sông nước. Nét đẹp mộc mạc, đơn sơ ấy đã trở thành nét đặc trưng, một phần không thể thiếu trong ký ức của những ai sinh ra và lớn lên ở Đồng bằng sông Cửu Long, đồng thời thu hút du khách nơi xa quan tâm và họ tranh thủ đi "chợ ma" khi có dịp đến vùng Vĩnh Tế, Châu Đốc.
