 |
| Người nông dân thu hoạch tôm tại các vùng nuôi, chuẩn bị cung ứng cho xuất khẩu trong bối cảnh thị trường quốc tế có nhiều biến động. |
Thách thức kép ảnh hưởng xuất khẩu
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động mạnh, ngành thủy sản – một trụ cột xuất khẩu của Việt Nam – đang chịu áp lực từ các chính sách thuế mới, đặc biệt là mức thuế 20% mà Mỹ áp dụng đối với hàng hóa Việt Nam. Chính sách này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp tới mục tiêu kim ngạch xuất khẩu 10,5 tỷ USD trong năm 2025 mà còn đòi hỏi nông dân và doanh nghiệp điều chỉnh chiến lược sản xuất, chế biến và tiếp cận thị trường.
Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), xuất khẩu thủy sản trong tháng 7/2025 đạt 971 triệu USD, tăng 6,1% so với cùng kỳ năm trước. Tính chung 7 tháng, kim ngạch đạt 6,22 tỷ USD, tăng 17,2%. Dù cho thấy sự phục hồi, triển vọng cuối năm vẫn còn nhiều thách thức.
Bên cạnh thuế quan Mỹ, ngành còn phải đối mặt với rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng, bất ổn địa chính trị, dịch bệnh, hạn hán và xâm nhập mặn, tác động trực tiếp đến năng suất và chất lượng sản phẩm. Đặc biệt, mặt hàng tôm – chủ lực xuất khẩu – đạt kim ngạch 2,49 tỷ USD trong 7 tháng, tăng 23,6% so với cùng kỳ, nhưng thị trường Mỹ đang chững lại do thuế mới, làm giảm lợi thế cạnh tranh của hàng Việt.
Các dòng sản phẩm giá rẻ, từng là lợi thế cạnh tranh trước các đối thủ như Ecuador, Ấn Độ hay Indonesia, nay không còn mang lại lợi ích như trước, tạo áp lực lớn cho nông dân và doanh nghiệp trong việc duy trì lợi nhuận, kiểm soát chi phí và đảm bảo nguồn cung ổn định.
Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh
 |
| Công nhân tại nhà máy chế biến cá tra, cá ngừ thực hiện quy trình chế biến sạch, đóng gói và truy xuất nguồn gốc để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu quốc tế. |
Trước tình hình này, các chuyên gia và lãnh đạo VASEP khuyến nghị doanh nghiệp chuyển hướng sang sản phẩm chế biến sâu, hữu cơ và cao cấp, nhắm vào phân khúc nhà hàng, siêu thị và sản phẩm tiện lợi như tôm breaded hay ready-to-cook để tiếp cận Mỹ, Nhật Bản và EU – những thị trường tăng trưởng hai con số trong nửa đầu năm 2025.
Chiến lược ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) được nhiều doanh nghiệp áp dụng nhằm đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng khắt khe từ các nhà nhập khẩu lớn. Theo bà Lê Hằng, Phó Tổng Thư ký VASEP, kiên trì khác biệt hóa sản phẩm – tập trung vào chất lượng, dịch vụ và sản phẩm cao cấp thay vì số lượng – sẽ giúp Việt Nam giữ vai trò nhà cung cấp chiến lược tại Mỹ.
Để nâng cao sức cạnh tranh, doanh nghiệp cần thực hiện truy xuất nguồn gốc, mở rộng vùng nuôi đạt chuẩn quốc tế như ASC, BAP; đồng thời giảm thiểu rủi ro IUU và tồn dư kháng sinh. Liên kết giữa doanh nghiệp và hộ nuôi giúp kiểm soát chất lượng từ đầu nguồn, giảm chi phí, nâng cao độ tin cậy và đáp ứng yêu cầu thị trường khó tính.
Từ góc độ quản lý nhà nước, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh vai trò của liên kết sản xuất, nâng cao chất lượng, đa dạng hóa sản phẩm theo từng phân khúc. Các địa phương cần đẩy mạnh chế biến sâu, bảo quản sau thu hoạch và phát triển song song thị trường nội địa cùng xuất khẩu.
Các mô hình nuôi bền vững như tôm-lúa, tôm-rừng, quảng canh cải tiến hay nuôi sinh thái – hữu cơ nên được mở rộng, kết hợp khoa học kỹ thuật và chuyển đổi số. Theo dõi sát biến động giá nguyên liệu, nhu cầu thị trường, thời tiết và môi trường vùng nuôi giúp doanh nghiệp và nông dân điều chỉnh lịch thả giống, kế hoạch sản xuất, ứng phó thiên tai và dịch bệnh, đảm bảo nguồn cung ổn định.
Ngoài ra, mở rộng xuất khẩu sang Trung Đông, châu Phi, Australia và tăng cường quảng bá thương hiệu thủy sản Việt Nam là chiến lược dài hạn, giúp giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ. VASEP dự báo xuất khẩu thủy sản cả năm 2025 có thể đạt 9–9,5 tỷ USD, trong đó tôm chiếm 3,6–3,8 tỷ USD, cá tra 2 tỷ USD, cá ngừ 850–900 triệu USD, còn lại là các loại hải sản khác.
Để đạt mục tiêu này, doanh nghiệp cần không ngừng nâng cao chất lượng, đầu tư công nghệ chế biến sâu, chủ động nguồn nguyên liệu và duy trì liên kết với nông dân. Xây dựng thương hiệu sản phẩm chất lượng, tốt cho sức khỏe, giá hợp lý và thân thiện môi trường sẽ là yếu tố then chốt giúp thủy sản Việt Nam mở rộng thị phần và duy trì vị thế xuất khẩu trong bối cảnh thế giới biến động và cạnh tranh ngày càng khốc liệt.
