Bức tranh xuất khẩu 8 tháng đầu năm: Vượt qua 'vùng xám' để làm mới động lực tăng trưởng

Ông Vũ Bá Phú - Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại phát biểu tại cuộc họp.

Bức tranh thương mại 8 tháng đầu năm 2025 mang nhiều gam màu sáng tối đan xen. Báo cáo tại hội nghị giao ban xúc tiến thương mại tháng 8/2025, ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại, cho biết tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt gần 305 tỷ USD, tăng trưởng 14,4% so với cùng kỳ năm 2024. Đây là một kết quả đáng ghi nhận trong bối cảnh kinh tế toàn cầu vẫn còn nhiều bất định.

Tuy nhiên, thành tích này vẫn chưa che lấp được những thách thức cốt lõi. Sự phụ thuộc lớn vào khu vực FDI và sự sụt giảm kim ngạch ở nhiều ngành hàng thế mạnh như gạo, chè, rau quả… đang đặt ra bài toán tái cơ cấu sản xuất, nâng cao giá trị chế biến và xây dựng thương hiệu một cách bài bản. Đặc biệt, những rào cản từ các thị trường xuất khẩu trọng điểm đang ngày càng rõ nét, đòi hỏi một sự thích ứng linh hoạt và chiến lược hơn từ cả cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp.

Nhận diện thách thức từ các thị trường trọng điểm

Tại mỗi thị trường lớn, hàng hóa Việt Nam đang phải đối mặt với những thử thách riêng biệt, đòi hỏi những giải pháp ứng phó phù hợp.

Tại châu Âu (EU), Hiệp định EVFTA đã mở ra cánh cửa lớn khi hơn 90% dòng thuế về 0%, nhưng lợi thế này đang đi kèm với những yêu cầu khắt khe hơn. Ông Trần Ngọc Quân, Tham tán thương mại tại Bỉ và EU, cảnh báo về rủi ro từ việc siết chặt kiểm tra an toàn thực phẩm và gia hạn các biện pháp tự vệ thương mại. Bổ sung góc nhìn dài hạn, bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, Tham tán thương mại tại Thụy Điển, nhấn mạnh: "Khi châu Âu quay lại quỹ đạo phát triển bền vững, chỉ những doanh nghiệp đáp ứng chuẩn xanh, sản xuất có trách nhiệm mới có thể duy trì vị thế. Đây là điều kiện bắt buộc, không còn là sự lựa chọn." Rõ ràng, "giấy thông hành xanh" đang trở thành tiêu chuẩn không thể thiếu để vào thị trường EU.

Trong khi đó, thị trường Trung Quốc cũng không còn là "sân chơi dễ tính". Ông Nông Đức Lai, Tham tán thương mại tại Trung Quốc, cho biết song song với mở cửa, nước này đang siết chặt giám sát chất lượng thông qua các quy định như Lệnh 248 và 249. Các biện pháp kiểm tra trực tuyến và trực tiếp tại cơ sở sản xuất nước ngoài được triển khai quyết liệt. Ông Lai khuyến nghị: "Doanh nghiệp Việt cần nâng cao chất lượng nông lâm thủy sản, đảm bảo truy xuất nguồn gốc toàn diện, đầu tư công nghệ chế biến, bảo quản và chú trọng mẫu mã bao bì phù hợp thị hiếu. Đặc biệt, logistics và kho lạnh là yếu tố sống còn để ổn định nguồn cung."

Với thị trường Hoa Kỳ, áp lực từ các chính sách phòng vệ thương mại ngày càng lớn. Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán thương mại tại Hoa Kỳ, kiến nghị cần thúc đẩy đàm phán thương mại song phương, đồng thời tăng cường cơ chế cảnh báo sớm để doanh nghiệp chủ động. Ngành gỗ phải minh bạch nguồn gốc, còn ngành dệt may và da giày đang đối mặt trực tiếp với thách thức từ thuế đối ứng, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh về giá.

Cú hích chính sách và sự chủ động từ bên trong

Trước những thách thức đa chiều, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên tại hội nghị đã chỉ đạo một loạt giải pháp đồng bộ, nhấn mạnh vai trò kiến tạo và kết nối của các cơ quan chức năng.

Bộ trưởng yêu cầu hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài phải trở thành "cánh tay nối dài", lực lượng tiên phong nắm bắt thị trường, kịp thời đưa ra khuyến nghị chính sách và trực tiếp hỗ trợ doanh nghiệp. Đồng thời, các hiệp hội ngành hàng phải đóng vai trò "cầu nối" hiệu quả, xây dựng kế hoạch xúc tiến thương mại thực chất, ưu tiên các thị trường có FTA và mở rộng sang các khu vực tiềm năng mới như Đông Âu, châu Phi, Nam Á. Việc nâng cao năng lực cảnh báo sớm về rào cản kỹ thuật và phòng vệ thương mại cũng được xem là nhiệm vụ trọng tâm.

Ông Trương Văn Cẩn, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam cho biết, 8 tháng, ngành dệt may xuất khẩu ước đạt 30,8 tỷ USD, tăng 7% so với năm 2024 - Ảnh: VGP

Từ phía các ngành hàng chủ lực, những đề xuất cụ thể cũng được đưa ra. Ông Trương Văn Cẩn, Phó Chủ tịch Vitas, cho biết dù ngành dệt may xuất siêu 14 tỷ USD trong 8 tháng, thách thức từ thuế đối ứng của Hoa Kỳ (khoảng 20%) là rất lớn. Tuy nhiên, ông Cẩn nhận định nguy cơ chuyển đơn hàng không quá cao do các đối thủ cạnh tranh chính như Trung Quốc (30%) hay Ấn Độ (50%) còn chịu mức thuế cao hơn. Giải pháp căn cơ được ông đề xuất là đa dạng hóa thị trường xuất khẩu (hiện tỷ trọng tại EU, Anh, Nga còn thấp) và phát triển sản xuất nguyên phụ liệu trong nước để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.

Tương tự, bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch Lefaso, chia sẻ ngành da giày tuy tăng trưởng 10% nhưng đang bị "ép giá" xuất khẩu do chi phí sản xuất trong nước tăng cao. Vấn đề công nghệ và sự cạnh tranh từ Indonesia (nếu ký FTA với EU) cũng là những thách thức lớn. Bà Xuân kiến nghị tháo gỡ vướng mắc trong chính sách hoàn thuế để khuyến khích sử dụng nguyên phụ liệu nội địa. Đặc biệt, bà nhấn mạnh sự cấp thiết của dự án thành lập trung tâm nguyên phụ liệu quốc gia cho dệt may, da giày và gỗ, kiến nghị Bộ Công thương và các thương vụ hỗ trợ kết nối, học hỏi kinh nghiệm từ mô hình thành công của Trung Quốc.

Đáp lại những kiến nghị này, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết Chính phủ sẽ tổ chức thường niên 4 phiên hội chợ công nghiệp - thương mại quy mô quốc tế từ tháng 10/2025, tạo sân chơi lớn cho doanh nghiệp. Về trung tâm nguyên phụ liệu, Thương vụ Việt Nam tại Trung Quốc sẽ được giao nhiệm vụ kết nối, đề xuất phía bạn hỗ trợ nghiên cứu mô hình.

Có thể thấy, để bức tranh thương mại những tháng cuối năm và các năm tiếp theo ngày càng tươi sáng, Việt Nam cần một sự cộng hưởng mạnh mẽ. Đó là sự nhạy bén trong chính sách, sự quyết liệt của các cơ quan xúc tiến, và trên hết là sự chủ động chuyển đổi của doanh nghiệp để không chỉ bán được hàng, mà còn xây dựng được thương hiệu bền vững trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Xuất nhập khẩu 15 ngày đầu năm 2025 vượt 34 tỷ USD

Xuất nhập khẩu quý I/2025 đạt 202,52 tỷ USD

Việt Nam xuất siêu 3,79 tỷ USD trong 4 tháng đầu năm