| Chuối Việt Nam chính thức bày bán trong hệ thống siêu thị Lotte Mart Giá trị xuất khẩu của chuối Việt Nam vào EU tăng mạnh Thị trường Nhật Bản – bài kiểm tra bản lĩnh thương hiệu chuối Việt |
 |
| Tiềm năng là rất lớn, tuy nhiên, con đường để trái chuối Việt Nam thực sự bứt phá đang gặp phải những trở ngại không hề nhỏ. |
Những thách thức lớn từ dịch bệnh và quy mô sản xuất
Tại diễn đàn “Giải pháp phòng trừ bệnh héo vàng hại chuối”, câu chuyện về cây chuối đang trở thành tâm điểm thu hút sự quan tâm lớn của giới chuyên gia và doanh nghiệp. Theo số liệu thống kê từ Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (BVTV), tính đến năm 2025, tổng diện tích trồng chuối trên cả nước đã đạt con số ấn tượng là trên 163.000 ha, với sản lượng ước đạt khoảng 2,75 triệu tấn. Đây là những con số minh chứng cho vị thế của chuối như một trong những loại cây ăn trái chủ lực quan trọng bậc nhất của nước ta hiện nay.
Xét về giá trị kinh tế trên bảng xếp hạng xuất khẩu, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu chuối đã mang về 380 triệu USD, vươn lên đứng thứ 4 trong nhóm rau quả, xếp ngay sau các mặt hàng đình đám là sầu riêng, thanh long và dừa. Tiềm năng là rất lớn, tuy nhiên, con đường để trái chuối Việt Nam thực sự bứt phá đang gặp phải những trở ngại không hề nhỏ. Trong bối cảnh bức tranh xuất khẩu nông sản có nhiều mảng màu sáng tối đan xen, khi mặt hàng sầu riêng đang gặp khó khăn trong nửa đầu năm 2025 và "vua trái cây" một thời là thanh long đã tụt khỏi mốc 1 tỷ USD, ngành nông nghiệp buộc phải tìm kiếm những trụ cột tăng trưởng mới.
Chuối được kỳ vọng là điểm tựa tiếp theo, nhưng thực tế sản xuất lại đang bộc lộ nhiều điểm yếu cố hữu. Ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và BVTV nhận định rằng quá trình phát triển của ngành hàng này đang đối mặt với vô vàn khó khăn. Vấn đề lớn nhất nằm ở khâu tổ chức sản xuất khi quy mô vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ và thiếu tính liên kết chặt chẽ. Chính sự phân tán này đã gây trở ngại lớn cho việc đầu tư cơ sở hạ tầng đồng bộ, từ đó ảnh hưởng đến khả năng quản lý chất lượng và tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị hiện đại. Không chỉ có vậy, hạ tầng phục vụ cho các vùng sản xuất tập trung hiện nay vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế.
Mặc dù khâu bảo quản, sơ chế và đóng gói đã có những bước cải thiện nhất định so với trước đây, nhưng nhìn chung vẫn chủ yếu dừng lại ở quy mô nhỏ, chưa đủ sức để xử lý các đơn hàng lớn với tiêu chuẩn khắt khe. Bên cạnh đó, thông tin thị trường đến với người nông dân trực tiếp sản xuất còn rất hạn chế, dẫn đến tình trạng giá cả biến động khó lường. Đặc biệt, đối với các lô hàng chưa đủ điều kiện xuất khẩu chính ngạch, giá bán thường xuyên thiếu ổn định, gây thiệt hại cho người trồng. Áp lực từ các rào cản kỹ thuật của thị trường nhập khẩu, nhất là các yêu cầu nghiêm ngặt về kiểm dịch thực vật và dư lượng hóa chất, cũng đang đặt ra bài toán khó giải cho cả nông dân và doanh nghiệp xuất khẩu.
Tuy nhiên, thách thức đáng sợ nhất về mặt kỹ thuật mà ngành chuối đang phải đối mặt chính là dịch bệnh. Tiến sĩ Trần Ngọc Hùng thuộc Bộ môn Công nghệ Sinh học, Viện Nghiên cứu Rau quả đã đưa ra cảnh báo về sự nguy hiểm của bệnh Panama, hay còn gọi là bệnh héo Fusarium. Đây là loại bệnh do nấm Fusarium oxysporum f. sp. Cubense (Foc) gây ra. Loại nấm này có khả năng kháng thuốc cực cao và hiện nay giải pháp kiểm soát chủ yếu chỉ gói gọn trong việc vệ sinh khử trùng dịch tễ. Lịch sử ngành chuối thế giới đã từng chứng kiến cơn khủng hoảng nghiêm trọng vào thập niên 50 của thế kỷ trước khi bệnh này xóa sổ giống chuối thương mại Gros Michel. Hiện nay, chủng Tropical Race 4 (TR4) của loại nấm này đang đe dọa trực tiếp đến giống chuối già (Cavendish) tại hầu hết các quốc gia, và Việt Nam cũng không ngoại lệ khi nhiều vùng trồng đã bị hủy diệt hoàn toàn.
Chiến lược phát triển giống kháng bệnh và công nghệ chế biến
 |
| Nếu giải quyết tốt bài toán giống và chế biến, chuối Việt Nam chắc chắn sẽ trở thành một thế lực mới trên bản đồ nông sản toàn cầu. |
Đứng trước những thách thức sống còn từ dịch bệnh và yêu cầu ngày càng cao của thị trường, ngành nông nghiệp Việt Nam đã và đang triển khai những giải pháp căn cơ để vực dậy và phát triển bền vững ngành hàng này. Về mặt chính sách vĩ mô, ngày 27/10/2022, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã ban hành Quyết định số 4085 phê duyệt Đề án Phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025 và 2030. Trong đó, chuối được xác định rõ là 1 trong 14 loại trái cây chủ lực quốc gia cần được ưu tiên nguồn lực để phát triển. Theo PGS.TS Lê Quốc Doanh, Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, mục tiêu của đề án là đưa kim ngạch xuất khẩu rau quả đạt 5 tỷ USD vào năm 2025. Tuy nhiên, thực tế đáng mừng là đến nay xuất khẩu rau quả đã vượt mốc 8 tỷ USD, tạo đà tâm lý rất tốt cho sự bứt phá của cây chuối.
Để giải quyết bài toán cốt lõi về dịch bệnh Panama, giải pháp hiệu quả nhất hiện nay được xác định là phát triển bộ giống có khả năng kháng bệnh. Trong Chương trình giống quốc gia đến năm 2025 và tầm nhìn 2030, việc chọn tạo giống chuối năng suất cao, chất lượng tốt và đặc biệt là kháng bệnh vàng lá Panama được đặt lên hàng đầu. Thời gian qua, công tác này đã được đẩy mạnh và bước đầu gặt hái được những thành quả tích cực. Nhiều giống chuối mới qua quá trình thử nghiệm khắt khe đã chứng tỏ được khả năng kháng bệnh với tỷ lệ cao, điển hình như giống UNI 126 của Unifarm hay giống Furi 5 của Viện Nghiên cứu Rau quả. Đây là những "chìa khóa" quan trọng để mở lại cánh cửa sản xuất tại những vùng đất từng bị dịch bệnh tàn phá, giúp người nông dân yên tâm canh tác trở lại.
Song song với việc chuẩn hóa nguồn giống, vấn đề chế biến sâu để nâng cao giá trị gia tăng cũng là một hướng đi tất yếu. Nông dân xuất sắc Võ Quan Huy, người được mệnh danh là “Vua chuối” cho rằng, trong bối cảnh thị trường chuối tươi ngày càng cạnh tranh gay gắt, Việt Nam cần tránh phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu quả tươi sang một vài thị trường truyền thống như Trung Quốc, Hàn Quốc hay Nhật Bản. Thay vào đó, cần tập trung phát triển các sản phẩm chế biến như chuối sấy, chuối ép, rượu chuối, bánh chuối hay bột chuối xanh. Những sản phẩm này không chỉ có giá trị kinh tế cao hơn mà còn giúp giảm áp lực tiêu thụ mùa vụ. Ông Huy đề xuất Nhà nước cần có chính sách ưu tiên phát triển công nghiệp chế biến, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn và công nghệ, đồng thời tận dụng phế phụ phẩm từ cây chuối để tránh lãng phí.
Nhìn về tương lai, cơ hội cho chuối Việt là rất rõ ràng. Ông Phạm Quốc Liêm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam dẫn báo cáo của Modor Intelligence cho thấy quy mô thị trường chuối toàn cầu dự kiến sẽ tăng từ 139,51 tỷ USD năm 2024 lên 175,51 tỷ USD vào năm 2029. Ông Liêm khẳng định với nhu cầu lớn của thế giới và nội lực hiện tại, xuất khẩu chuối của Việt Nam hoàn toàn có thể đạt mốc 1 tỷ USD trong thời gian tới và hướng tới con số 4 tỷ USD trong tương lai không xa. Sự xuất hiện của các doanh nghiệp đầu tư bài bản, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung và áp dụng quy trình kỹ thuật đồng bộ đang dần thay đổi diện mạo ngành hàng này. Nếu giải quyết tốt bài toán giống và chế biến, chuối Việt Nam chắc chắn sẽ trở thành một thế lực mới trên bản đồ nông sản toàn cầu.
