Ngành thủy sản tái cơ cấu theo hướng xanh và bền vững

Thu hoạch tôm sinh thái – bước đi quan trọng giúp thủy sản Việt vượt rào cản quốc tế và mở rộng thị trường xuất khẩu.

Áp lực từ thị trường quốc tế và yêu cầu hội nhập

Năm 2025, ngành thủy sản đặt mục tiêu tăng trưởng 4,25%, phản ánh triển vọng tích cực trong sản xuất. Tuy nhiên, song hành với cơ hội là sức ép lớn từ rào cản thương mại, đặc biệt tại Liên minh châu Âu (EU) và Hoa Kỳ – những thị trường xuất khẩu trọng điểm. Với EU, vấn đề khai thác thủy sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU) tiếp tục là trở ngại khiến thủy sản Việt Nam chưa thể gỡ bỏ “thẻ vàng”.

Cùng với đó, hệ thống quy định kỹ thuật của EU vốn rất chặt chẽ và thay đổi liên tục, trung bình khoảng 180 quy định được ban hành hoặc điều chỉnh mỗi năm, tác động trực tiếp tới vùng nuôi, quy trình sản xuất và chất lượng sản phẩm. Một số yêu cầu mới, như giới hạn thạch tín vô cơ trong cá và giáp xác, sẽ được áp dụng từ quý IV/2025; đồng thời, từ tháng 9/2026, EU sẽ cấm hoàn toàn việc sử dụng chất kháng khuẩn trong sản phẩm động vật, bao gồm cả thủy sản.

Tại Hoa Kỳ, thách thức chủ yếu đến từ thuế đối ứng và các quy định khắt khe trong Đạo luật Bảo tồn Thú biển (MMPA), dự kiến áp dụng từ đầu năm 2026. Theo ông Tô Việt Châu, Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Việt Nam hiện mới được công nhận mức “tương đương một phần” trong đánh giá MMPA, trong khi đã có 89 quốc gia và vùng lãnh thổ đạt mức công nhận hoàn toàn. Trong số 23 nghề khai thác của Việt Nam, chỉ 11 nghề được đánh giá tương đương. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện hệ thống giám sát, tiêu chuẩn kỹ thuật, đồng thời giảm thiểu tình trạng đánh bắt ngẫu nhiên.

Ông Lê Trần Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư cho biết, Việt Nam đang xây dựng lộ trình học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đã được công nhận đầy đủ nhằm đáp ứng yêu cầu của Hoa Kỳ trong thời gian ngắn nhất. Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã chỉ đạo Cục Thủy sản và Kiểm ngư triển khai kế hoạch chi tiết cho nhiệm vụ này. Trong bối cảnh quốc tế đầy biến động, có thể thấy để duy trì tăng trưởng và giữ vững thị phần, ngành thủy sản không thể chỉ dựa vào lợi thế chi phí mà buộc phải chuyển đổi theo hướng bền vững, minh bạch và đáp ứng chuẩn mực toàn cầu.

Giải pháp tái cơ cấu theo hướng xanh và bền vững

Hiện đại hóa chế biến và tăng cường minh bạch nguồn gốc là giải pháp then chốt để thủy sản Việt Nam tái cơ cấu theo hướng xanh và bền vững.

Trước thách thức ngày càng lớn, ngành thủy sản Việt Nam đã xác định rõ định hướng tái cơ cấu sản xuất. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, cần đa dạng hóa đối tượng nuôi để mở rộng dư địa tăng trưởng. Các mô hình nuôi trong lòng hồ, phát triển rong biển, kiểm soát chất lượng giống, thức ăn, thuốc thú y và phòng chống dịch bệnh được chú trọng. Kiểm soát an toàn sinh học và tăng cường truy xuất nguồn gốc là điều kiện tiên quyết để đáp ứng yêu cầu thị trường quốc tế.

Theo ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, nhiều loài thủy sản mới như cá rô phi, lươn, nhuyễn thể, rong biển, bào ngư, hải sâm có tiềm năng xuất khẩu lớn và phù hợp với điều kiện tự nhiên Việt Nam. Cá rô phi đang trở thành sản phẩm có nhu cầu tăng cao tại cả thị trường trong nước và quốc tế. Các mô hình nuôi kết hợp cá, nhuyễn thể và rong biển cho hiệu quả vượt trội, vừa bảo tồn hệ sinh thái, vừa giảm phát thải môi trường. TS. Phạm Anh Tuấn, Hội Thủy sản Việt Nam, nhận định rằng việc đa dạng hóa không chỉ tạo ra tăng trưởng sản lượng mà còn là chìa khóa giúp ngành thích ứng linh hoạt với biến động thị trường toàn cầu.

Ở góc độ doanh nghiệp, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho rằng chiến lược cạnh tranh cần chuyển dịch từ giá sang chất lượng, minh bạch và bền vững. Các sản phẩm tôm hữu cơ, tôm đạt chứng nhận ASC hay tôm sú sinh thái đang được thị trường châu Âu ưa chuộng. Doanh nghiệp Việt cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc bằng QR code, blockchain, đồng thời xây dựng thương hiệu gắn với giá trị sinh thái.

Việc tham gia các chuỗi bán lẻ xanh như Lidl, Aldi hay Waitrose mở ra cơ hội tiếp cận phân khúc cao cấp. Song song, ngành thủy sản cũng đang khai thác dư địa tại những thị trường tiềm năng như Trung Đông, Nam Á, châu Phi và Nam Mỹ. Đây là các khu vực có nhu cầu nhập khẩu tăng nhanh, ít rào cản khắt khe, nơi sản phẩm cá tra, cá ngừ, tôm và nhuyễn thể Việt Nam đã dần khẳng định chỗ đứng.

Để nâng cao giá trị gia tăng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng thúc đẩy hiện đại hóa khai thác xa bờ, phát triển công nghiệp chế biến, hậu cần và logistics, đồng thời giảm tổn thất sau thu hoạch. Đặc biệt, nhiệm vụ chấm dứt khai thác IUU tiếp tục được triển khai quyết liệt, gắn liền với kế hoạch tiếp đón đoàn thanh tra của Ủy ban châu Âu trong thời gian tới. Những giải pháp trên không chỉ giúp ngành thủy sản đối phó thách thức trước mắt mà còn tạo nền tảng dài hạn để hội nhập sâu rộng và nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Xuất khẩu cá ngừ giảm tốc: Nguy cơ mất lợi thế cạnh tranh

Từ xuất khẩu tỷ đô đến bữa ăn gia đình: Bước đi chiến lược cho cá tra

Đưa tôm Việt về quê nhà: Thị trường nội địa “mỏ vàng” bị bỏ quên

Nông sản Việt giữ vững đà tăng, tiến gần mục tiêu 65 tỷ USD

Xuất khẩu nông lâm thủy sản khởi sắc, thủy sản đối diện thách thức