Nông nghiệp Việt 80 năm: Hành trình trụ đỡ đến phát triển xanh

Những thách thức lịch sử và cơ hội từ thành tựu vượt bậc

Việt Nam đã làm chủ được các bộ giống lúa cho năng suất, chất lượng cao và thích ứng tốt với biến đổi khí hậu.

Trải qua tám thập niên cùng đất nước, mỗi giai đoạn phát triển đều ghi dấu vai trò sống còn của nông nghiệp. Trong kháng chiến chống Pháp, nhiệm vụ chi viện lương thực, nhân lực, vũ khí cho chiến trường Điện Biên Phủ đòi hỏi sự cân đối toàn diện, góp phần làm nên chiến thắng “chấn động địa cầu”. Đến kháng chiến chống Mỹ, khẩu hiệu “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người” cùng phong trào “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” đã khẳng định sức mạnh tổng lực của dân tộc, trong đó nông nghiệp là nền tảng.

Sau chiến tranh, đất nước bước vào thời kỳ khó khăn, từng phải nhập khẩu 2–3 triệu tấn gạo mỗi năm. Tuy nhiên, chỉ đến năm 1989, Việt Nam đã xuất khẩu lô gạo đầu tiên, mở ra bước ngoặt lịch sử. Từ đó đến nay, gạo trở thành mặt hàng chủ lực, đưa Việt Nam vào nhóm ba quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, với sản lượng thường xuyên đạt 43–44 triệu tấn/năm. Riêng năm 2024, xuất khẩu gạo vượt 9 triệu tấn, bên cạnh thành tích đứng thứ ba toàn cầu về thủy sản và kim ngạch xuất khẩu gỗ gần 17 tỷ USD. Cây cà-phê với diện tích khoảng 700.000 ha, năng suất nhiều nơi đạt 4 tấn/ha, đã đưa Việt Nam trở thành trung tâm cà-phê hàng đầu thế giới, đặc biệt ở phân khúc Robusta, Arabica và specialty coffee.

Sự phát triển này không chỉ khẳng định vị thế quốc gia mà còn thể hiện sức chống chịu trong bối cảnh khó khăn. Ngay cả giai đoạn đại dịch Covid-19, nông nghiệp vẫn đảm bảo an ninh lương thực cho hơn 100 triệu dân và duy trì xuất khẩu, chứng minh vai trò “trụ đỡ” kinh tế. Cùng với sản xuất nông nghiệp, lĩnh vực tài nguyên và môi trường cũng được quản lý chặt chẽ hơn. Việt Nam ban hành Luật Bảo vệ môi trường, Luật Đất đai và nhiều nghị định, thông tư để kiểm soát ô nhiễm sông ngòi, chất thải rắn, chất thải đô thị và chất thải nguy hại.

Sự kết hợp giữa phát triển kinh tế và quản lý môi trường góp phần định hình mô hình tăng trưởng bền vững dựa trên ba trụ cột: kinh tế, xã hội và môi trường.Những thành quả trên phản ánh sự chỉ đạo quyết liệt từ Trung ương đến địa phương, đồng thời tôn vinh vai trò trung tâm của người nông dân – những “chỉ huy” trên mặt trận kinh tế nông nghiệp. Đóng góp của hệ thống chính sách như Nghị quyết 19 hay Quyết định 150 đã tạo khung pháp lý, khai thác hiệu quả tiềm năng đất đai, khoáng sản và tài nguyên, đưa nông nghiệp gắn liền với phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Con đường chuyển đổi xanh và quản trị bền vững cho tương lai

Những ứng dụng trong khoa học công nghệ đang từng bước xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp số.

Giải pháp khoa học công nghệ và tầm nhìn phát triển bền vững

Thành tựu hiện tại của nông nghiệp Việt Nam có sự đóng góp quan trọng của khoa học công nghệ. Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến, hàng loạt chính sách hỗ trợ vốn, đất đai, bảo hiểm nông nghiệp, xúc tiến thương mại và đặc biệt là ứng dụng công nghệ đã giúp tăng năng suất, giảm chi phí, nâng chất lượng và giá trị sản phẩm. Tư duy sản xuất cũng chuyển từ chú trọng sản lượng sang ưu tiên chất lượng, chuỗi giá trị và khả năng cạnh tranh.

Trong chọn tạo giống, Việt Nam làm chủ công nghệ lai hai dòng, ba dòng, cho ra đời hàng trăm giống lúa chất lượng cao, chống chịu sâu bệnh, hạn mặn và thích ứng biến đổi khí hậu. Hiện nhóm lúa chất lượng cao chiếm tới 70% diện tích gieo trồng, với những giống nổi bật như OM5451, OM6976, OM18, ST24, ST25 – trong đó ST25 từng đạt danh hiệu “Gạo ngon nhất thế giới”. Thành công này là nền tảng để triển khai Đề án “Một triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long”, giúp sản phẩm tiếp cận các thị trường khó tính như Nhật Bản, châu Âu.

Ở lĩnh vực chăn nuôi, Việt Nam là quốc gia đầu tiên trên thế giới sản xuất thành công vaccine dịch tả lợn châu Phi. Ba doanh nghiệp trong nước hiện đã thương mại hóa sản phẩm này, bảo vệ ngành chăn nuôi khỏi dịch bệnh nguy hiểm, góp phần bảo đảm an ninh thực phẩm quốc gia. Trong khi đó, các viện nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học hiện đại như phân lập, tách chiết gen, chỉnh sửa gen bằng CRISPR/Cas9 để tạo giống ngô năng suất cao, đậu tương giàu dinh dưỡng; đồng thời ứng dụng enzyme, vi sinh trong chăm sóc cây trồng, xử lý chất thải, phát triển kinh tế tuần hoàn và giảm phát thải khí nhà kính.

Để tiếp tục phát triển, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, việc đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong sản xuất, bảo quản, chế biến nông sản là xu hướng tất yếu. Cần hỗ trợ nông dân tiếp cận công nghệ thông minh, xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp số và tăng cường liên kết “bốn nhà”: nhà nông – nhà khoa học – nhà doanh nghiệp – nhà nước. Đặc biệt, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã mở hành lang pháp lý, cơ chế khoán theo sản phẩm, trao quyền tự chủ cho các tổ chức nghiên cứu. Văn bản này được kỳ vọng sẽ tạo hiệu ứng mạnh mẽ tương tự như Khoán 10 ba thập niên trước, giúp khoa học thực sự trở thành lực đẩy trung tâm cho phát triển kinh tế - xã hội.

Cùng với tầm nhìn dài hạn, năm 2025 cũng ghi dấu loạt hoạt động kỷ niệm 80 năm Quốc khánh (2/9/1945–2/9/2025) và 80 năm Ngày truyền thống ngành nông nghiệp và môi trường (14/11). Nổi bật là triển lãm chuyên đề “80 năm phát triển nông nghiệp và môi trường vì sự thịnh vượng quốc gia và tương lai bền vững”, diễn ra từ 28/8–5/9 tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia (Đông Anh, Hà Nội). Sự kiện được thiết kế thành năm không gian: khởi nguồn và phát triển (1945–1986), đổi mới và hội nhập (1986–2020), bảo vệ môi trường – tài nguyên – lâm nghiệp, tầm nhìn nông nghiệp xanh công nghệ cao, và giao lưu quốc tế hội nhập toàn cầu.

Song song với triển lãm trực tiếp, triển lãm trực tuyến ứng dụng VR/AR, 3D cũng được tổ chức nhằm mang đến trải nghiệm đa chiều về thành tựu và định hướng tương lai. Với hành trình 80 năm đầy biến động nhưng cũng giàu dấu ấn, nông nghiệp Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới, hiện đại và phát triển xanh. Khoa học công nghệ, chính sách đột phá và sự gắn kết của toàn xã hội sẽ tiếp tục là nền tảng để ngành nông nghiệp và môi trường khẳng định vai trò trụ đỡ, đồng thời trở thành động lực phát triển bền vững cho quốc gia trong tương lai.

Thị trường Mỹ mở cơ hội vàng cho trái cây Việt

Giảm phát thải nông nghiệp và nâng sức cạnh tranh nông sản Việt

Khoa học kỹ thuật nâng cao năng suất và giá trị nông sản Việt

Xuất khẩu rau quả: Sầu riêng dẫn dắt, thị trường Mỹ bứt phá, vững bước tới mục tiêu 7 tỷ USD

OCOP nâng tầm nông sản Việt gắn kết văn hóa kinh tế