 |
| Lượng thùng carton nhãn "đậu xanh" chứa gạo Việt được lưu trữ tại cơ quan hải quan quận Suminoe, Osaka. Ảnh: Asahi |
Bài học đắt giá từ vụ 45 tấn gạo buôn lậu
Vụ việc hai nghi phạm bị bắt tại Osaka, Nhật Bản vì buôn lậu 45 tấn gạo từ Việt Nam đã gây chấn động trong giới kinh doanh nông sản. Theo cảnh sát tỉnh Osaka, Trần Thị Thu Huyền – giám đốc một công ty thực phẩm tại thành phố Higashi-Osaka, cùng chồng là Takeshige Tomoyuki, bị cáo buộc nhập khẩu trái phép gạo Việt Nam, vi phạm Luật Hải quan và Luật Bảo vệ Thực vật của Nhật Bản.
Theo thông tin từ Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản, hai nghi phạm đã khai gian hàng hóa là “đậu xanh” nhằm trốn kiểm dịch thực vật và giảm thuế nhập khẩu, bởi mức thuế với đậu xanh thấp hơn nhiều so với gạo. Trong quá trình kiểm tra, Hải quan Osaka phát hiện phía trước container có khoảng 300 thùng đậu xanh thật, nhưng phía sau lại chứa gần 2.300 thùng gạo – tổng cộng khoảng 45 tấn, với giá trị trốn thuế hơn 15 triệu yên (tương đương 2,7 tỷ đồng).
Đáng chú ý, cơ quan chức năng xác định từ đầu năm 2025, hai nghi phạm đã thực hiện hơn 20 chuyến nhập khẩu tương tự, lợi dụng kẽ hở để bán gạo Việt Nam như “gạo nội địa” trong bối cảnh giá gạo tại Nhật tăng cao. Việc gian lận này vi phạm nghiêm trọng quy định kiểm dịch thực vật – yêu cầu bắt buộc đối với gạo nhập khẩu, đồng thời gây rủi ro cho hình ảnh gạo Việt. Sự việc diễn ra trong bối cảnh xuất khẩu gạo Việt Nam đang sụt giảm mạnh, khi kim ngạch 9 tháng đầu năm 2025 giảm tới 20% so với cùng kỳ.
Vì vậy, vụ việc không chỉ là hành vi sai phạm đơn lẻ mà còn phản ánh những tồn tại trong hệ thống quản lý, tuân thủ và ý thức trách nhiệm của một bộ phận doanh nghiệp xuất khẩu. Trước đó, Bộ Công Thương từng chỉ rõ nhiều thương nhân tại Đồng bằng sông Cửu Long vi phạm quy định dự trữ lưu thông gạo tối thiểu 5% lượng xuất khẩu, theo Nghị định 107. Một số doanh nghiệp còn sử dụng kho thuê ngoài không đạt chuẩn, thiếu điều kiện an toàn phòng cháy chữa cháy và chứng nhận vệ sinh thực phẩm.
Thậm chí có doanh nghiệp ký hợp đồng xuất khẩu nhưng không đầy đủ chứng từ bắt buộc như vận đơn, giấy kiểm dịch hay chứng nhận chất lượng. Thực trạng này cho thấy “những con sâu” gian dối vẫn tồn tại trong ngành lúa gạo – từ khâu lưu thông, bảo quản đến thủ tục pháp lý. Tình trạng một số doanh nghiệp lợi dụng chính sách thuế, chiếm dụng tiền hoàn thuế giá trị gia tăng như phản ánh của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) càng khiến rủi ro tài chính và uy tín xuất khẩu bị đe dọa nghiêm trọng.
Củng cố niềm tin và uy tín cho nông sản Việt
 |
| Các doanh nghiệp xuất khẩu gạo cần tuân thủ nghiêm túc quy trình kiểm dịch và khai báo hải quan khi xuất khẩu. Ảnh: Yomiuri |
Theo Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản, vụ buôn lậu 45 tấn gạo là lời cảnh báo nghiêm khắc đối với doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu nông sản. Nhật Bản vốn là thị trường có quy định cực kỳ chặt chẽ về kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm và xuất xứ hàng hóa; mọi hành vi gian dối đều có thể dẫn đến cấm nhập khẩu, truy tố hình sự và tịch thu hàng hóa. Trong bối cảnh này, điều quan trọng nhất đối với doanh nghiệp Việt là tuân thủ nghiêm túc quy trình khai báo, kiểm dịch, và không tham gia vào các hành vi khai gian hay trốn thuế cùng đối tác nước ngoài.
Mọi chứng từ liên quan đến xuất xứ, kiểm dịch và hóa đơn phải được chuẩn hóa, minh bạch và có thể truy xuất dễ dàng. Thương vụ Việt Nam tại Nhật cũng cảnh báo, từ nay tất cả các lô hàng nông sản nhập khẩu từ Việt Nam có thể bị kiểm tra 100%, khiến thời gian thông quan kéo dài và chi phí tăng cao. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải khôi phục niềm tin bằng hành động cụ thể từ phía doanh nghiệp và cơ quan quản lý.
Thực tế, không chỉ Nhật Bản, trong 9 tháng đầu năm 2025, nhiều thị trường lớn như EU, Trung Quốc, Đài Loan (Trung Quốc) và Australia đã trả về một số lô hàng nông sản Việt vì không đạt yêu cầu về an toàn thực phẩm. Đây là lời cảnh tỉnh rõ ràng cho các doanh nghiệp chưa tuân thủ nghiêm quy định về truy xuất nguồn gốc, kiểm soát chất lượng từ vùng trồng đến đóng gói và vận chuyển.
Giải pháp đặt ra lúc này là cần mạnh tay xử lý các trường hợp vi phạm, kể cả việc thu hồi mã số vùng trồng hoặc đình chỉ cơ sở đóng gói không đạt chuẩn. Cùng với đó, cơ quan quản lý và hiệp hội ngành hàng phải tăng cường truyền thông, đào tạo và kiểm tra định kỳ để nâng cao ý thức tuân thủ. Mỗi doanh nghiệp phải coi uy tín là nền tảng thương hiệu và sự minh bạch là “giấy thông hành” trên thị trường quốc tế. Bởi chỉ khi gỡ bỏ được những “con sâu làm rầu nồi canh”, nông sản Việt mới có thể củng cố lại niềm tin, duy trì lợi thế cạnh tranh và vươn xa trên các thị trường chất lượng cao.
