Chính thức đưa tiêm chủng chiến dịch chủ động vào Luật

Chấm dứt cơ chế "xin – cho" khi chống dịch

Ngày 10/12/2025, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật Phòng bệnh với tỷ lệ tán thành lên tới 93,02%. Luật gồm 6 chương, 46 điều và sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2026. Một trong những điểm sáng quan trọng nhất của bộ luật này là việc thay đổi tư duy từ "chống dịch" sang "phòng bệnh chủ động" thông qua cơ chế tiêm chủng mới.

Trước đây, khi chưa có luật quy định về tiêm chủng chiến dịch chủ động, ngành y tế gặp vô vàn khó khăn mỗi khi dịch bệnh bùng phát.

Trước đây, khi chưa có luật quy định về tiêm chủng chiến dịch chủ động, ngành y tế gặp vô vàn khó khăn mỗi khi dịch bệnh bùng phát.

TS Dương Chí Nam, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) thừa nhận thực tế: "Trước đây, do không có cơ chế mua vắc xin cho tiêm chiến dịch ngoài chương trình tiêm chủng thường xuyên, nhiều khi chúng ta phải "đi xin" vắc xin từ Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc hoặc các nhà tài trợ". Điều này khiến thế trận phòng dịch trở nên thụ động và phụ thuộc.

Với quy định mới, rào cản này đã được gỡ bỏ. Luật cho phép triển khai tiêm chủng chiến dịch chủ động bên cạnh các hình thức tiêm chủng thường xuyên và tiêm chủng bù liều.

Cơ quan chức năng giờ đây có đầy đủ hành lang pháp lý để sử dụng ngân sách mua vắc xin, sinh phẩm ngay khi phát hiện nguy cơ bùng phát dịch dựa trên giám sát dịch tễ, thay vì phải chờ dịch xảy ra rồi mới loay hoay tìm nguồn vắc xin.

Lấp đầy "khoảng trống miễn dịch"

Thực tế công tác phòng chống dịch thời gian qua cho thấy một bài toán nan giải: Dù tỷ lệ bao phủ vắc xin (như sởi) có thể đạt 90-95%, vẫn luôn tồn tại một "khoảng trống miễn dịch".

Mỗi năm, có khoảng 5-10% trẻ chưa được tiêm hoặc chưa đáp ứng miễn dịch. Sự tích lũy này sau một chu kỳ 5 năm sẽ tạo ra một quần thể cảm nhiễm đủ lớn để bùng phát dịch bệnh.

Thực tế công tác phòng chống dịch thời gian qua cho thấy một bài toán nan giải: Dù tỷ lệ bao phủ vắc xin (như sởi) có thể đạt 90-95%, vẫn luôn tồn tại một "khoảng trống miễn dịch".

PGS.TS Trần Đắc Phu, nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng đánh giá rất cao vai trò của quy định mới trong việc giải quyết bài toán này. Theo ông, quy định về tiêm chủng chiến dịch chủ động cho phép ngành y tế "đi trước một bước". Khi đánh giá thấy nguy cơ, nhà nước sẽ tổ chức chiến dịch tiêm ngay lập tức để lấp đầy các khoảng trống miễn dịch, bảo vệ cộng đồng từ sớm, từ xa.

Dự kiến đến tháng 6/2026, khi các nghị định hướng dẫn được ban hành, hành lang pháp lý sẽ hoàn thiện, tạo đà cho các địa phương triển khai phòng bệnh hiệu quả, không còn phụ thuộc vào viện trợ.

Hướng tới tiêm chủng trọn đời và công bằng

Luật Phòng bệnh 2025 không chỉ giải quyết vấn đề cấp bách của dịch bệnh mà còn thể chế hóa Nghị quyết 72 của Trung ương về quyền tiếp cận vắc xin. Quy định mới khẳng định: "Người dân có quyền được sử dụng và bảo đảm công bằng trong tiếp cận vắc xin, sinh phẩm theo từng lứa tuổi, từng đối tượng trong suốt cuộc đời".

Đây là sự chuyển dịch chiến lược từ việc chỉ tập trung tiêm chủng cho trẻ em và phụ nữ mang thai sang mô hình "tiêm chủng trọn đời". Theo đó:

Người cao tuổi, người có bệnh nền mãn tính sẽ được quan tâm tiêm chủng để giảm nguy cơ bệnh nặng và tử vong.

Lộ trình mở rộng vắc xin trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng đã được xác lập: Vắc xin HPV và phế cầu sẽ được triển khai thí điểm quy mô nhỏ từ năm 2026 và mở rộng dần; vắc xin cúm dự kiến đưa vào từ năm 2030.

Nhiều loại vắc xin mới đang được nghiên cứu, nếu thử nghiệm tốt sẽ được đưa vào tiêm miễn phí cho người dân.

PGS.TS Trần Đắc Phu nhấn mạnh bài toán kinh tế y tế: "Một đồng chi cho phòng bệnh đem lại lợi ích gấp nhiều lần so với chữa bệnh. Đặc biệt với các bệnh hiểm nghèo như ung thư, phòng bệnh giúp tiết kiệm chi phí điều trị lên tới hàng trăm triệu, thậm chí cả tỷ đồng, đồng thời bảo vệ sức lao động và chất lượng sống".

Cách tiếp cận toàn diện

Bên cạnh các bệnh truyền nhiễm, Luật Phòng bệnh 2025 còn mở rộng phạm vi sang quản lý các bệnh không lây nhiễm, rối loạn tâm thần, dinh dưỡng và y tế trường học. Đáng chú ý, luật bổ sung quy định rà soát tiền sử tiêm chủng khi kiểm tra sức khỏe đầu năm học, giúp kiểm soát tốt hơn hàng rào miễn dịch trong môi trường giáo dục.

Trong giai đoạn 2025-2027, Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) sẽ tập trung vào chương trình truyền thông giáo dục sức khỏe sâu rộng, nhằm phục hồi tỷ lệ tiêm chủng (vốn bị sụt giảm sau đại dịch COVID-19) lên mức trên 95% vào năm 2030. Khi kết hợp được tỷ lệ bao phủ cao và công cụ tiêm chủng chiến dịch chủ động, Việt Nam hoàn toàn có cơ sở để hướng tới loại trừ các bệnh như sởi theo tiêu chí của WHO, bảo vệ vững chắc sức khỏe nhân dân trong bối cảnh dịch bệnh biến đổi khó lường.

Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ: Đầu tư nhỏ, lợi ích dài lâu

Vì sao người có bệnh tim mạch cần phải tiêm vắc xin cúm, phế cầu?

Nâng chất lượng sống cho người cao tuổi: Bắt đầu từ đào tạo "Vaccine học"