Mới đây, Hội thảo “Đề xuất chi trả BHYT trong hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người” do Bộ Y tế tổ chức đã đặt ra vấn đề cấp thiết về việc đổi mới cơ chế tài chính cho lĩnh vực ghép tạng. Trọng tâm của thảo luận là tìm điểm cân bằng để người bệnh tiếp cận điều trị an toàn mà không bị "nghèo hóa" vì chi phí y tế.
Ghép tạng không chỉ là một ca phẫu thuật đơn lẻ
 |
| Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn. Ảnh: Trung tâm ĐPGTQG |
Sau hơn 10 năm phát triển, bản đồ ghép tạng Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc. Từ chỗ chỉ thực hiện được một số kỹ thuật cơ bản, đến nay cả nước có 31 bệnh viện đủ điều kiện ghép tạng, làm chủ các kỹ thuật khó như ghép tim, phổi, gan, tụy và giác mạc.
Số liệu thống kê cho thấy, từ tháng 6/1992 đến tháng 9/2025, Việt Nam đã thực hiện hơn 10.500 ca ghép, trong đó riêng năm 2025 (tính đến 9/12) đạt 1.191 ca. Tuy nhiên, đằng sau những con số ấn tượng đó là nỗi lo lớn về chi phí.
Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nhấn mạnh: "Nếu chỉ nhìn ghép tạng như một ca phẫu thuật đơn lẻ và xây dựng cơ chế chi trả BHYT ở phạm vi hẹp, người bệnh rất khó tiếp cận dịch vụ. Ngược lại, nếu chi trả thiếu khoa học, quỹ BHYT sẽ chịu áp lực lớn".
Theo lãnh đạo Bộ Y tế, đằng sau một ca ghép thành công là cả một chuỗi dịch vụ y tế liên tục và tốn kém: Từ tư vấn, vận động hiến tặng, đánh giá chết não, hồi sức bảo quản tạng, phẫu thuật ghép cho đến chăm sóc hồi sức tích cực và dùng thuốc chống thải ghép suốt đời. Hiện tại, BHYT chưa bao phủ trọn vẹn chuỗi quy trình này, tạo ra "lỗ hổng" tài chính đè nặng lên vai người bệnh và cả cơ sở y tế.
Bài toán kinh tế: Ghép tạng tiết kiệm hơn lọc máu dài hạn
Dưới góc độ kinh tế y tế, việc BHYT chi trả cho ghép tạng không chỉ là chi phí mà là khoản đầu tư mang lại hiệu quả dài hạn.
PGS.TS Đồng Văn Hệ, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia dẫn chứng một nghiên cứu tại Bệnh viện Chợ Rẫy: Chi phí cho một bệnh nhân suy thận chạy thận nhân tạo (lọc máu) tiêu tốn của quỹ BHYT khoảng 200-250 triệu đồng/năm, chưa kể 100 triệu đồng tiền thuốc. Trong khi đó, một ca ghép thận có chi phí khoảng 150 triệu đồng.
 |
| Sau hơn 10 năm phát triển, bản đồ ghép tạng Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc. |
"Trong giai đoạn 2022-2025, với 4.418 ca ghép thận được thực hiện, quỹ BHYT đã tiết kiệm được hơn 1.000 tỷ đồng so với việc chi trả cho lọc máu." – PGS.TS Đồng Văn Hệ cho biết.
Hơn nữa, giá trị xã hội mang lại là rất lớn. Người chạy thận phải nằm viện 3-4 ngày/tuần, mất khả năng lao động và trở thành gánh nặng chăm sóc. Ngược lại, người được ghép tạng chỉ cần tái khám 1 lần/tuần, có thể quay lại làm việc, đóng BHXH và cống hiến cho xã hội.
Tuy nhiên, thực tế hiện nay là khoảng 70% người suy thận có chỉ định ghép nhưng không thể thực hiện do không có nguồn hiến và chi phí quá cao. Nhiều bệnh nhân phải từ bỏ cơ hội sống vì không kham nổi phần chi phí đồng chi trả hoặc các khoản phát sinh ngoài danh mục.
Gỡ bỏ "nút thắt" cho người hiến và bệnh viện tuyến dưới
Một trong những bất cập lớn nhất được chỉ ra tại hội thảo là các quy định hiện hành chưa bảo vệ tốt quyền lợi của người hiến tạng và chưa khuyến khích được các bệnh viện tham gia vận động hiến mô tạng từ người chết não.
Bà Trần Thị Trang, Vụ trưởng Vụ BHYT (Bộ Y tế) chỉ rõ những khoảng trống pháp lý:
Người hiến tạng sống phải trải qua quy trình xét nghiệm nghiêm ngặt để đảm bảo tương thích, nhưng chi phí này lại bị coi là "khám sức khỏe" và BHYT không thanh toán.
Người hiến mô chưa được hưởng chính sách BHYT như người hiến bộ phận cơ thể.
Không có chi phí hỗ trợ vận chuyển tạng, bảo quản tạng khi phải di chuyển khoảng cách xa.
Thực tế tại Quảng Ninh, ông Nguyễn Trọng Diện, Giám đốc Sở Y tế tỉnh cho biết, dù địa phương đã làm chủ kỹ thuật ghép thận và bước đầu vận động hiến tạng từ người chết não, nhưng gặp khó khăn lớn về tài chính. Việc hồi sức tích cực để duy trì sự sống cho người hiến chết não tốn kém hàng trăm triệu đồng, nhưng BHYT chỉ chi trả một phần. Nếu bệnh viện tự chủ tài chính phải "gánh" khoản này thì rất khó để duy trì hoạt động tư vấn, lấy tạng.
Hệ quả là sự mất cân đối nghiêm trọng: 88,87% số ca ghép tập trung ở 5 bệnh viện lớn, trong khi 25 bệnh viện khác chỉ thực hiện số lượng rất khiêm tốn.
Hướng tới thanh toán BHYT trọn gói theo chuỗi dịch vụ
Để giải quyết bài toán trên, Bộ Y tế và các chuyên gia thống nhất 4 định hướng quan trọng để hoàn thiện chính sách BHYT cho ghép tạng:
Coi hiến - lấy - ghép là chuỗi dịch vụ liên tục: BHYT cần chi trả bao quát từ khâu tư vấn, đánh giá chết não, bảo quản, vận chuyển đến phẫu thuật và chăm sóc sau ghép.
Cập nhật danh mục kỹ thuật và thuốc: Bổ sung các thuốc chống thải ghép thế hệ mới và kỹ thuật bảo quản tạng tiên tiến vào danh mục chi trả dựa trên bằng chứng khoa học để giảm biến chứng, tiết kiệm chi phí dài hạn.
Bảo vệ người hiến tạng: Xây dựng gói khám sức khỏe định kỳ, hỗ trợ tâm lý và điều trị biến chứng cho người hiến tạng sống.
Minh bạch phương thức thanh toán: Hướng tới mô hình thanh toán trọn gói (package) để kiểm soát chi phí và đảm bảo chất lượng điều trị.
TS.BS Nguyễn Trọng Khoa, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh khẳng định, Bộ Y tế đang khẩn trương chuẩn hóa quy trình kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật. Đây sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để BHYT thanh toán, biến ghép tạng từ một dịch vụ xa xỉ trở thành dịch vụ y tế thiết yếu mà mọi người dân đều có cơ hội tiếp cận công bằng.
