Gạo phát thải thấp: Đòn bẩy nâng giá trị và thương hiệu gạo Việt

Gạo phát thải thấp đang trở thành lợi thế cạnh tranh quan trọng của doanh nghiệp xuất khẩu.

Giảm phát thải để tăng sức cạnh tranh và giá trị thương mại

Trong bối cảnh xu hướng tiêu dùng xanh ngày càng lan rộng, gạo phát thải thấp đang trở thành lợi thế cạnh tranh quan trọng của doanh nghiệp xuất khẩu. Việc tham gia chuỗi giá trị gạo giảm phát thải không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là chiến lược dài hạn nhằm nâng cao uy tín và thương hiệu sản phẩm trên thị trường quốc tế.

Là một trong những doanh nghiệp xuất khẩu gạo hàng đầu tại TP. Cần Thơ, Công ty Cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An đã có gần 5 năm hợp tác với Tập đoàn Murase (Nhật Bản) để xây dựng vùng nguyên liệu lúa chất lượng cao, hướng tới sản xuất gạo giảm phát thải cho thị trường Nhật Bản. Điểm nổi bật của mô hình hợp tác này là sự tham gia trực tiếp của các kỹ sư nông nghiệp Nhật Bản trong quá trình canh tác, từ việc đưa giống lúa Nhật vào trồng thử nghiệm đến giám sát chặt chẽ các khâu kỹ thuật ngay trên đồng ruộng.

Theo ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HĐQT, Phó Tổng giám đốc Công ty Trung An, việc hợp tác không dừng ở khâu thương mại mà đi vào chiều sâu kỹ thuật, giúp doanh nghiệp đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn khắt khe về chất lượng, an toàn thực phẩm và phát thải khí nhà kính. Tham gia chuỗi giá trị gạo phát thải thấp đồng nghĩa với việc doanh nghiệp không chỉ bán sản phẩm, mà còn bán được uy tín và thương hiệu – yếu tố then chốt để thâm nhập các thị trường khó tính như Nhật Bản và Liên minh châu Âu.

Cùng với nỗ lực của doanh nghiệp, vùng nguyên liệu thuộc Đề án phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại TP. Cần Thơ nói riêng và Đồng bằng sông Cửu Long nói chung đang từng bước được hình thành. Với sự hỗ trợ của các cơ quan chuyên môn, nông dân và doanh nghiệp đã triển khai khá đồng bộ các tiêu chí sản xuất lúa giảm phát thải, từ lựa chọn giống, quản lý nước tưới, sử dụng phân bón đến quản lý đồng ruộng.

Theo Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam (IAS), trong vụ Hè Thu 2025, các mô hình canh tác lúa giảm phát thải tiếp tục được mở rộng tại Đồng bằng sông Cửu Long, nâng từ 4 mô hình hiện có lên thêm 6 mô hình mới. Việc mở rộng này không chỉ góp phần giảm phát thải khí nhà kính, mà còn tạo nguồn cung ổn định cho gạo chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.

Đáng chú ý, Việt Nam lần đầu tiên thí điểm quy trình giám sát, báo cáo và thẩm định phát thải (MRV) trong sản xuất lúa. Theo ông Ngô Xuân Chinh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu chuyển giao tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp, việc áp dụng MRV giúp đo lường chính xác lượng phát thải, tạo nền tảng khoa học để nhân rộng mô hình và xây dựng thương hiệu gạo phát thải thấp một cách minh bạch, đáng tin cậy.

Song song với đó, nhiều sáng kiến công nghệ đang hướng tới mục tiêu đưa gạo xanh ra thị trường với mức giá cạnh tranh. Ông Nguyễn Đăng Khoa, người sáng lập sáng kiến kỹ thuật Neorice, cho biết doanh nghiệp đặt mục tiêu đến năm 2026 sẽ thương mại hóa gạo hữu cơ đạt chuẩn USDA Organic với giá tương đương gạo truyền thống. Mô hình này dựa trên việc xây dựng hệ sinh thái khép kín trong chuỗi giá trị lúa gạo, từ cung ứng vật tư, dịch vụ nông nghiệp, thu mua, chế biến đến phát hành tín chỉ carbon, qua đó đa dạng hóa nguồn thu và hỗ trợ giá bán.

Gạo xanh – nền tảng nâng tầm thương hiệu gạo Việt

Gạo Việt xanh phát thải thấp được kỳ vọng giúp nâng cao giá trị và mở ra cơ hội cho hạt gạo Việt Nam tại các thị trường khó tính. Ảnh: Mỹ Ly

Không chỉ dừng lại ở cấp độ doanh nghiệp, các mô hình lúa chất lượng cao, phát thải thấp đang được thúc đẩy thông qua hợp tác quốc tế và các chương trình hỗ trợ kỹ thuật. Mới đây, Trung tâm Nghiên cứu chuyển giao tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp và Công ty CP Hóa nông AHA đã làm việc với Temasek Foundation (Singapore) nhằm thúc đẩy cải tiến canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Đây là một phần trong các dự án phục vụ Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao tại Đồng bằng sông Cửu Long.

Theo ông Ngô Xuân Chinh, mục tiêu xuyên suốt của các mô hình này là tạo ra hạt gạo có giá trị cao, thân thiện với môi trường, nâng cao thu nhập cho nông dân và đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh trên toàn cầu. Temasek Foundation cũng đang kêu gọi tiếp tục đề xuất các sáng kiến canh tác bền vững để mở rộng tác động của các chương trình hỗ trợ.

Các chuyên gia nhận định, hạt gạo Việt Nam đã trải qua ba cuộc cách mạng lớn. Hai cuộc cách mạng đầu tiên gắn với giống và thể chế, giúp Việt Nam từ một quốc gia thiếu đói trở thành cường quốc xuất khẩu gạo. Cuộc cách mạng thứ ba, bắt đầu từ năm 2023, được xác định là cuộc cách mạng xanh – số, với trọng tâm là giảm phát thải và gia tăng giá trị thương hiệu.

Hiện nay, xuất khẩu gạo Việt Nam đạt gần 5 tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, ngành lúa gạo đang đối mặt với nhiều thách thức như suy thoái đất, chi phí vật tư tăng cao và các yêu cầu ngày càng khắt khe từ thị trường quốc tế. Trong bối cảnh đó, chuyển đổi sang sản xuất lúa bền vững, phát thải thấp không còn là lựa chọn mang tính thử nghiệm, mà đã trở thành con đường tất yếu.

Việc áp dụng các biện pháp giảm phát thải cho phép tính toán rõ dấu vết carbon của sản phẩm, tức lượng CO₂ phát thải trên mỗi kg thóc hoặc gạo. Khi mức phát thải giảm từ khoảng 2 kg CO₂/kg thóc xuống 1,5 kg hoặc 1 kg, sản phẩm được xếp vào nhóm gạo phát thải thấp – yếu tố quan trọng để thâm nhập các thị trường cao cấp như EU. Gạo phát thải thấp vì thế không chỉ dễ xuất khẩu hơn, mà còn có khả năng bán được giá cao hơn, tạo lợi ích kép cho cả môi trường và giá trị thương mại.

Trong bối cảnh nhiều quốc gia và khu vực đang xây dựng lộ trình áp thuế carbon đối với các mặt hàng có mức phát thải cao, việc chủ động chuyển đổi sang sản xuất phát thải thấp sẽ giúp doanh nghiệp gạo Việt Nam giảm thiểu rủi ro trước các rào cản thuế quan mới. Từ góc độ thương hiệu, đây cũng là cơ hội để hạt gạo Việt chuyển từ cạnh tranh bằng sản lượng sang cạnh tranh bằng chất lượng, giá trị xanh và sự bền vững.

Các mô hình lúa chất lượng cao, phát thải thấp đang từng bước mở ra hướng đi mới cho ngành gạo Việt Nam, từ “bán gạo” sang “bán giá trị xanh”. Đây chính là nền tảng quan trọng để gạo Việt nâng cao giá trị thương mại và khẳng định vị thế bền vững trên bản đồ nông sản toàn cầu.

Xây dựng vùng nguyên liệu chuẩn – nền tảng nâng tầm thương hiệu gạo Việt

Bản đồ xuất khẩu gạo đang thay đổi: Việt Nam thích ứng ra sao?