 |
| Loại rau xưa đầy cánh đồng, nghe tên đã chảy nước miếng, nay thành đặc sản 80.000 đồng/kg |
Rau chua lẻ (rau chua lè) còn có tên rau má tía, nhất điểm hồng, tên khoa học là Emilia sonchifolia (L) DC, thuộc họ Cúc - Asteraceae. Đây là một loài cây thảo mọc hoang ở các bãi cỏ ven đường, ven đồi, ven rừng, nơi ẩm thấp, bờ ruộng. Tại nước ta, cây phân bố phổ biến khắp từ Nam ra Bắc, còn có ở nhiều nước nhiệt đới châu Á, châu Phi khác.
Đây là cây thảo mọc hàng năm. Thân cao 30-50cm, màu xanh hoặc tím tía, nhẵn. Lá ở cây còn non, nom tựa như lá rau má, lá ở cây trưởng thành không cuống, có tai ở gốc, lá ở phía dưới cuống có cụm hoa dài tựa như lá rau muống, hình bầu dục không cuống, gốc lá xòe rộng ôm lấy thân. Cụm hoa hình đầu, thưa, mang hoa giống nhau màu hồng hay tím nhạt. Quả bế hình trụ, có một mào lông trắng.
Lúc cây còn non, các lá mọc từ gốc không chia thuỳ, hình đàn cầm nom như lá rau má. Khi cây lớn hơn một tí, lá của nó thon dài hơn và bắt đầu có các khía y như lá rau muống tàu, chính vì thế mà nó có tên là cây rau má lá rau muống. Các lá phía trên kèm theo cụm hoa, không cuống, có tai ở gốc, những lá này nom như lá rau muống.
Rau chua lè ăn được và được dùng thông dụng theo từng vùng miền. Trước đây, bộ đội Trường Sơn vẫn hay dùng để chống đói, còn bây giờ loại rau này thường xuất hiện trong các bữa cơm dân dã ở quê. Lá và ngọn non có thể dùng để luộc, nấu canh hoặc ăn sống như xà lách. Ngoài ra, rau chua lẻ dùng để nấu canh hay luộc với rau tập tàng hoặc ăn với lẩu đều ngon. Trong bữa cơm của người dân quê vào những ngày mưa lũ thường hiện diện món rau sống trộn chua lẻ chấm với mắm kho.
 |
| Hoa của rau chua lẻ |
Rau chua lẻ nấu canh với rau tập tàng khá ngon nhưng ngon nhất là món rau luộc. Những mớ rau tươi non, rửa sạch rồi đem luộc chín, đĩa rau vớt ra có màu xanh ngắt. Cọng rau chín giòn giòn, có vị hơi chua và ngon ngót, chấm với các loại mắm như mắm ruột cá thu, mắm tôm giã ớt tỏi chanh ăn trong những ngày trời se se lạnh thì không có gì ngon bằng.
Rau chua lè có vị riêng, chua nhẹ, pha chút đắng. Và cũng nhờ vị chua đó mà nó còn có một cái tên “rất kêu”, đó là cây chua lè, dù vị không hề chua như “lời đồn”. Có thể dùng lá chua lè để thay thế cho sấu, me, lá giang… Loại rau này ngon nhất là dùng phần lá hoặc đọt non để ăn, hấp dẫn nhất là khi lá đang từ rau má chuyển qua rau muống, lúc ấy nhặt ngang lá mà ăn thì non và ngon hơn hẳn.
Sau một buổi ra gò đồi chăm sóc hoa màu, chị Huỳnh Thị Thu Thủy (Bình Định) dạo tìm hái mớ rau chua lẻ để thêm chất tươi cho bữa cơm gia đình. Dẫu đủ đầy sơn hào hải vị, món rau chua lè mọc dại góc vườn vẫn cứ khiến đám trẻ nhà chị Thủy xuýt xoa khen ngợi.
“Rau chua lẻ hái về ngâm sơ qua nước muối pha loãng. Có hoa chuối vừa trổ buồng cùng với vài cây cải non và dăm nhánh rau thơm còn sót lại, trộn chung là đã có món rau sống dân dã nhưng đậm đà hương vị rồi. Vị chua dịu từ chua lẻ xen lẫn vị chát của rau chuối, hương vị của rau thơm hòa quyện với vị mặn, ngọt của mắm cá kho thì khó diễn đạt thành lời, khi nào cũng “tốn cơm”, chị Thủy chia sẻ.
Ấy vậy mà khó tìm được loại rau này ngoài hàng, ngoài chợ. Ở quê nhà nào cũng có rau chua lẻ mọc dại nên chẳng mấy người bán. Trên thành phố cũng rất ít người bán loại rau này, có lẽ vì ít người biết tới nó. Lượn một vòng các trang thương mại điện tử, các cửa hàng rau đặc sản… cũng khó thấy được bóng dáng của bó rau chua lẻ trên kệ. Lượn một vòng các chợ chung cư trên Facebook, hiếm hoi cũng tìm được một người bán rau chua lẻ.
 |
| Đĩa rau sống trộn chua lẻ |
Chị Minh Nhi (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) không phải là người bán rau chuyên trên các chợ online như thế này, nhưng chị Nhi có người nhà ở Ninh Bình, thi thoảng vẫn cắt được một đợt rau chua lẻ để gửi xuống Hà Nội cho gia đình chị. Ăn không hết, chị Nhi nảy ra ý tưởng chia lại cho những người cùng khu chung cư mình đang sinh sống, với giá cả “lấy công làm lãi” từ 60.000 - 80.000 đồng/kg.
“Lúc đầu mình cũng chỉ có ý định bán bớt vì ăn không hết, không ngờ có khá nhiều người đặt mua. Có người thì biết loại rau này rồi, mua về ăn để nhớ lại hương vị ngày xưa. Còn có người thì mua vì lạ thôi, nhưng ăn một lần là thích luôn. Đợt nào mình cũng bán được cả 5 -10kg rau đấy, tùy nhà dưới quê cắt được nhiều hay ít nữa. Cắt xong đóng thùng xốp gửi lên là sáng mai có hàng, rau còn tươi ngon. Có rau chua lẻ trong bữa cơm đổi vị cho đỡ chán cũng hay mà…”, chị Nhi cho biết.
Không chỉ là một món rau dân dã và thơm ngon, rau chua lẻ còn là một vị thuốc. Theo Từ điển cây thuốc Việt Nam, rau chua lẻ có vị hơi đắng, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt lợi tiểu, mát máu giải độc, tiêu viêm, sát khuẩn, hoạt huyết khử ứ. Thường dùng chữa: Cảm cúm, sốt, viêm đường hô hấp trên, đau họng, nhọt ở miệng; viêm phổi nhẹ; viêm ruột ỉa chảy, lỵ; bệnh đường niệu, sinh dục; viêm vú, viêm tinh hoàn; đau do vết thương, đinh nhọt, eczema, viêm thần kinh da, chấn thương bầm dập, rắn cắn. Liều dùng 15-30g, dạng thuốc sắc. Dùng ngoài không kể liều lượng.
