Những năm gần đây, khu vực phía Tây tỉnh Quảng Ngãi (bao gồm vùng núi Ngọc Linh hùng vĩ) đang chứng kiến cuộc chuyển mình mạnh mẽ. Không chỉ dừng lại ở việc xóa đói giảm nghèo, tư duy kinh tế của người dân và cộng đồng doanh nghiệp đã chuyển sang sản xuất hàng hóa giá trị cao, chế biến sâu và xây dựng thương hiệu quốc gia.
Từ "cây thuốc giấu" đến những tỷ phú dưới tán rừng
Xã Măng Ri và xã Ngọc Linh – những địa phương có gần 100% là đồng bào dân tộc Xơ Đăng, từng là "vùng trũng" của sự khó khăn. Già làng A Bia (thôn Pu Tá, xã Măng Ri) hồi tưởng về những năm tháng người dân chỉ biết dựa vào nương rẫy, sâm Ngọc Linh khi đó mọc hoang, chỉ được dùng để chữa bệnh hoặc đổi lấy cái ăn.
 |
| Người dân xã Măng Ri thu hoạch sâm dây. Ảnh: ĐỨC THÀNH |
Tuy nhiên, nhận thức về giá trị kinh tế của loại dược liệu quý này đã thay đổi hoàn toàn bộ mặt nông thôn nơi đây.
Câu chuyện thoát nghèo: Ông A Chung (thôn Đăk Dơn, xã Măng Ri) là minh chứng sống động cho sự đổi thay này. Bắt đầu trồng 500 cây sâm từ năm 2007 nhờ vận động của chính quyền, đến nay ông sở hữu vườn sâm hơn 20.000 cây, thu nhập trên 1 tỷ đồng/năm. Từ một hộ nghèo, gia đình ông đã trở thành hộ khá giả.
Hiệu quả lan tỏa: Tại xã Ngọc Linh, ông A Nghi (thôn Kung Rang) cũng thu về hơn 200 triệu đồng/năm nhờ mô hình trồng sâm dưới tán rừng.
Ông Nguyễn Cửu Thắng, Phó Chủ tịch UBND xã Măng Ri cho biết, nhờ đòn bẩy từ sâm Ngọc Linh và các loại dược liệu (sâm dây, đương quy...), tỷ lệ hộ nghèo của xã đã giảm sâu xuống còn 18,27%, với thu nhập bình quân đầu người đạt 28,1 triệu đồng/năm. Đây là những con số biết nói, khẳng định tính đúng đắn của việc phát triển kinh tế dựa trên lợi thế thổ nhưỡng.
Khẳng định vị thế "Quốc bảo" bằng khoa học và công nghệ
Sở dĩ sâm Ngọc Linh được mệnh danh là "Quốc bảo" của Việt Nam là nhờ những đặc tính sinh học vượt trội mà hiếm nơi nào có được. Theo ông Hồ Công Vũ, Phó Trưởng phòng Sử dụng phát triển rừng (Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Ngãi), vùng Tây Trường Sơn với độ cao trên 1.600m, khí hậu mát mẻ quanh năm và lớp mùn núi cao tạo nên môi trường lý tưởng cho loài cây này.
Thông tin khoa học:
Các nghiên cứu đã chỉ ra sâm Ngọc Linh chứa tới 86 hợp chất saponin, cao nhất trong các loại sâm trên thế giới thuộc chi Panax. Đặc biệt, hợp chất MR2 (Majonoside-R2) chiếm tỷ lệ cao, mang lại những giá trị dược liệu đặc biệt mà các loài sâm khác không thể so sánh được.
 |
| Quảng Ngãi có nhiều tiềm năng phát triển cây dược liệu |
Tính đến hết năm 2024, toàn tỉnh Quảng Ngãi đã phát triển được gần 9.800 ha dược liệu. Trong đó:
Sâm Ngọc Linh: Hơn 2.900 ha.
Đảng sâm (Sâm dây): Hơn 1.200 ha.
Năng suất sâm Ngọc Linh đạt 2,5 tạ/ha, mang lại giá trị kinh tế khổng lồ cho địa phương.
Làn sóng đầu tư và bài toán chế biến sâu
Không chỉ dừng lại ở việc bán nguyên liệu thô, tỉnh Quảng Ngãi đang chứng kiến sự tham gia mạnh mẽ của khối doanh nghiệp nhằm giải quyết bài toán "đầu ra" bền vững và nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm. Đây là bước đi chiến lược để đưa dược liệu Việt Nam tiếp cận thị trường rộng lớn hơn.
Thay vì nhắc đến những cái tên riêng lẻ, bức tranh thị trường hiện nay cho thấy một xu hướng chuyển dịch rõ rệt:
Đa dạng hóa hệ sinh thái sản phẩm: Các doanh nghiệp đầu ngành đã đầu tư mạnh vào dây chuyền công nghệ để sản xuất các dòng sản phẩm tiện lợi, phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng hiện đại. Từ nguyên liệu thô, thị trường nay đã có thêm các chế phẩm cao cấp như: tinh chất sâm, trà hòa tan, collagen, thực phẩm bảo vệ sức khỏe và cả các sản phẩm tiêu dùng nhanh (FMCG) như nước giải khát, bún, phở sâm.
Chuẩn hóa thương hiệu: Sự cạnh tranh lành mạnh thúc đẩy các đơn vị chú trọng vào mẫu mã bao bì, tem truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn OCOP (Chương trình mỗi xã một sản phẩm). Điều này giúp nâng cao uy tín của sâm Ngọc Linh trước tình trạng hàng giả, hàng nhái trên thị trường.
Liên kết 4 nhà: Mô hình liên kết giữa Hợp tác xã và doanh nghiệp chế biến đang được nhân rộng. Các doanh nghiệp ký kết bao tiêu đầu ra, giúp người nông dân yên tâm canh tác, đồng thời đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định cho sản xuất công nghiệp. Những doanh nhân trẻ tại địa phương cũng đang trở thành cầu nối quan trọng, đưa sản phẩm từ bản làng đến các hệ thống phân phối tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM.
Tầm nhìn 2030: thủ phủ dược liệu quốc gia
Xác định dược liệu là mũi nhọn kinh tế, tỉnh Quảng Ngãi đã và đang thực hiện các chính sách vĩ mô nhằm hiện thực hóa khát vọng trở thành vùng trọng điểm dược liệu của quốc gia trong giai đoạn 2025 – 2030.
Trên cơ sở kế thừa các nền tảng từ Nghị quyết số 14-NQ/TU và Đề án phát triển dược liệu của vùng đất Kon Tum (cũ), tỉnh Quảng Ngãi mới tiếp tục ưu tiên:
Mở rộng quy mô: Xã Măng Ri phấn đấu trồng mới 1.300ha sâm Ngọc Linh; xã Ngọc Linh trồng thêm 70ha trong nhiệm kỳ tới.
Phát triển bền vững: Áp dụng Nghị định 183/2025/NĐ-CP, khuyến khích nuôi trồng dưới tán rừng nhưng phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định bảo vệ sinh cảnh, không làm thay đổi cấu trúc rừng tự nhiên.
Bảo vệ chỉ dẫn địa lý: Siết chặt quản lý chỉ dẫn địa lý "Ngọc Linh" cho sản phẩm củ, xem đây là tài sản trí tuệ quốc gia cần được bảo vệ nghiêm ngặt.
Với sự kết hợp giữa "thiên thời" (khí hậu đặc trưng), "địa lợi" (chính sách mở rộng vùng trồng) và "nhân hòa" (sự tham gia sâu rộng của doanh nghiệp và người dân), sâm Ngọc Linh đang thực sự trở thành "kho vàng xanh", đưa kinh tế vùng cao Quảng Ngãi cất cánh.
