Những vùng lúa bị hạn nặng tập trung ở các huyện: Nam Đàn, Hưng Nguyên, Nghi Lộc, thành phố Vinh… bởi các huyện này chủ yếu sử dụng nguồn nước bơm lấy từ cống bara Nam Đàn về, song mức nước chảy qua cống giảm hơn 50% so với dung tích thiết kế.
Vì vậy, lúa ở vùng này đã khô cạn nước, nhiều nơi đất đã nẻ, trắng xóa; lúa trên nhiều diện tích đã khô héo vàng. Nếu trong thời gian tới, trời không mưa, diện tích lúa bị hạn và chết cháy sẽ tiếp tục ngày một gia tăng.
Nhiều diện tích lúa tại huyện Hưng Nguyên (Nghệ An) có nguy cơ chết cháy
Đơn cử tại huyện Hưng Nguyên (Nghệ An), ông Hoàng Đức Ân, Trưởng Phòng NN&PTNT huyện Hưng Nguyên cho biết, hiện toàn huyện có tổng số 4.500 ha lúa Hè Thu đã gieo cấy, trong đó có 2.000 ha lúa bị hạn, chủ yếu là lúa trong thời kỳ đẻ nhánh. Trong 2.000 ha bị hạn có 1.500 ha bị hạn nặng, đặc biệt nghiêm trọng và rơi vào tình trạng “bất khả kháng”, nếu trời không mưa trong một tuần tới sẽ chết cháy.
Tại kênh Xuân Đào, kênh dẫn nước chính, cung cấp nước tưới chảy qua các xã Hưng Tân, Hưng Thắng, Hưng Tiến, Hưng Phúc… của huyện Hưng Nguyên cũng đã bị cạn kiệt.
Những ngày qua, nông dân đã tập trung máy bơm dầu để vét nước tưới cho lúa, tuy nhiên lượng nước tưới là không đáng kể, lượng nước ít, ruộng lại bị nứt nẻ, nước tưới vào không đủ ngấm đất.
Bên cạnh diện tích lúa bị hạn, nhiều diện tích lúa đã được tưới một lần, sau đó người dân bón đạm nên gặp nắng nóng lại bị khô héo, cháy “vo gọng hành”.
Theo ông Ân, để cứu lúa hiện nay, cần phải có giải pháp điều hành tổng thể ở cấp tỉnh, phải xả nước và điều tiết nước tại các thủy điện ở vùng đầu nguồn về để cứu lúa ở vùng hạ du. Bên cạnh đó, điều tiết nước ở đập bara Đô Lương để đưa nước vào khu vực Nam Hưng Nguyên, may ra mới cứu được một phần diện tích lúa bị hạn, phần còn lại vẫn phải chờ trời mưa.
Cùng với diện tích lúa bị hạn nặng, hiện toàn tỉnh Nghệ An còn gần 14.000 ha lúa mùa, hơn 10.000 ha ngô và hàng trăm ha vừng, đậu, lạc Hè Thu chưa gieo cấy, trồng trỉa do thiếu nước.
Ông Nguyễn Kim Thủy, Trưởng phòng Quản lý công trình thủy lợi và nước sạch nông thôn (Chi cục Thủy lợi Nghệ An) cho biết, hiện có 97 hồ lớn ở Nghệ An do các Công ty Thủy lợi quản lý có mực nước từ 30 - 60% dung tích thiết kế; còn 1.061 hồ nhỏ do các địa phương quản lý mực nước đều đã dần cạn kiệt, chỉ đạt 20 - 30 % dung tích thiết kế. Do đó, không thể cung cấp nguồn nước tưới cho diện tích lúa bị hạn ở nhiều địa phương, đặc biệt là các huyện: Hưng Nguyên, Nghi Lộc, Nam Đàn và thành phố Vinh.
Người dân vét nước tưới để cứu lúa tại huyện Hưng Nguyên (Nghệ An)
Để khắc phục tình trạng hạn hán, Sở NN&PTNT tỉnh Nghệ An đã chỉ đạo các địa phương tiến hành chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa kém hiệu quả, đất bị hạn thiếu nước sang trồng các loại cây trồng khác có hiệu quả kinh tế cao hơn.
Tính từ đầu năm 2020 đến nay, các địa phương trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã chuyển đổi được 302,9 ha; trong đó, chuyển sang trồng cây hàng năm (ngô, mía, lạc, vừng, nghệ, khoai lang, rau đậu các loại) 252,8 ha; chuyển sang trồng cây lâu năm (cây ăn quả, táo, ổi, na) 17,1 ha; chuyển sang trồng lúa kết hợp nuôi trồng thủy sản (lúa - cá) 33 ha.
Riêng vụ Hè thu năm 2020, Sở NN&PTNT đã chỉ đạo các địa phương chuẩn bị các điều kiện cần thiết để chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa không đủ nước gieo cấy ngay khi có điều kiện.
Bên cạnh đó, tỉnh Nghệ An chỉ đạo Nhà máy thủy điện Bản Vẽ, Khe Bố, Chi Khê trong quá trình điều tiết, cấp nước cho hạ du; người dân các địa phương tích cực dùng trạm bơm điện, bơm dầu dã chiến để bơm vét nước từ các trục tiêu, ao, hồ, bầu biền lên để cấp nước cho vùng bị hạn; tổ chức nạo vét kênh mương, đắp chặn kênh tiêu để sử dụng nước hồi quy; thường xuyên kiểm tra nồng độ mặn trên các dòng sông (nhất là tại các cửa sông), kênh dẫn và tại các bể hút các trạm bơm, thông báo kịp thời cho các hộ dùng nước biết.
Như đã đưa tin trước đó, từ tháng 3/2020 đến nay tại Nghệ An hầu như không có mưa, nắng nóng và gió Tây Nam xuất hiện sớm càng làm cho mức độ hạn hán và xâm nhập mặn càng tăng.
Tình hình càng nghiêm trọng hơn khi hiện tại 96 hồ đập vừa và lớn do các công ty thủy nông quản lý và 965 hồ đập nhỏ do các địa phương quản lý, chỉ ở mức dưới 50% dung tích thiết kế (trừ hồ Vực Mấu ở Quỳnh Lưu).
Tại hồ thủy điện Bản Vẽ và hồ Khe Bố mức nước trong hồ thấp thua xa so với dung tích thiết kế và so với trung bình nhiều năm. Lưu lượng dòng chảy trên các sông suối thấp thua trung bình nhiều năm từ 50 - 70%. Hạn hán nghiêm trọng và xâm nhập mặn trong vụ sản xuất hè thu năm 2020 là rất lớn.
Trước tình hình trên, UBND tỉnh Nghệ An đã chỉ đạo tại thời điểm này không xả nước với lưu lượng lớn để phục vụ kinh doanh điện. Bởi nguy cơ hạn hán và xâm nhập mặn năm nay rất nghiêm trọng và sẽ kéo dài. Thời điểm xuất hiện đỉnh cao về hạn và mặn có thể xảy ra vào tháng 7, đầu tháng 8. Vì vậy các hồ đập thủy điện lúc này xả nước với lưu lượng thấp để tích trữ nước, dự phòng nước khi đỉnh hạn xảy ra nghiêm trọng nhất thì vẫn có nước dự phòng để phục vụ sản xuất, nước sinh hoạt và hạn chế sự xâm nhập mặn vào sâu.
Các hồ đập lớn, vừa và nhỏ do các công ty thủy nông tỉnh, huyện hay xã quản lý, đều cần có một tổ quản lý và sử dụng nước. Tổ có nhiệm vụ quản lý và sử dụng nước rất tiết kiệm. Vùng nào khô hạn, đồng nào khô hạn thuộc xã, xóm nào, diện tích bao nhiêu phải được kiểm tra trước khi mở cống để đưa nước vào đồng ruộng. Nguồn nước tưới có hạn, vì vậy trước khi tưới nước phải thông báo cho nông dân biết để đắp bờ giữ nước tốt, không tưới nước quá lớn gây lãng phí nước, không tranh giành nhau để lấy nước…
Khuyến khích các xã, HTX chuẩn bị sẵn máy bơm dầu, bơm điện dã chiến để bơm từ nguồn nước ở các ao, hồ, đầm, sông suối… Khi nguồn nước tự chảy từ bara Nam Đàn, Đô Lương mức nước xuống quá thấp và nước ở trong các hồ đập cũng đã cạn kiệt.
Từ tháng 3/2020 đến nay tại Nghệ An hầu như không có mưa, nắng nóng và gió Tây Nam xuất hiện sớm càng làm cho mức độ hạn hán và xâm nhập mặn càng tăng
Bằng mọi biện pháp ngăn mặn xâm nhập sâu vào đất liền. Nghệ An có 4 cửa sông lớn, nước mặn rất dễ dàng xâm nhập sâu khi nắng hạn kéo dài kết hợp thủy triều dâng cao, đó là các sông: Hoàng Mai, sông Bùng, sông Cấm và sông Lam. Hiện tại sông Hoàng Mai và sông Bùng không đáng lo. Riêng sông Cấm do bara Nghi Quang quá xuống cấp, các cánh cửa cống đóng mở bị rò rỉ, hư hỏng nặng, nước mặn dễ dàng "chui" qua khi nước phía trên cống xuống thấp, nước triều dâng cao. Vì vậy nước mặn ở sông Cấm đã xâm nhập lên tận cầu Phương Tích, làm cho hàng trăm ha ruộng không gieo cấy được.
Biện pháp khắc phục tạm thời và trước mắt cố gắng hàn vá các chỗ bị hỏng của các cánh cửa cống và chèn ép kín các chỗ hở của các cánh cửa cống do lâu ngày không được bảo dưỡng và đại tu.
Ở sông Lam, hiện tại nước mặn đã xâm nhập sau từ 7 - 8 km vào đất liền. Khả năng nước mặn còn tiếp tục dâng vào sâu hơn nữa, nếu nắng nóng kéo dài, trời không mưa. Biện pháp tốt nhất là đề phòng bơm nhầm nước mặn vào đồng ruộng.
Minh Nhật
