 |
| Người dân cào don phải ngâm mình, lội nước trong 4 - 6 tiếng |
Don trông khá giống con hến, là một đặc sản nổi tiếng ở Quảng Ngãi mà không phải ai cũng có cơ hội để thưởng thức.
Con don còn có tên gọi khác là con déc, có hình dạng giống quả trám, vỏ mỏng, màu vàng đậm, dài khoảng 2cm. Nếu nhìn qua, con don khá giống con trùng trục nhưng vỏ tròn hơn và cũng hay bị nhầm với con hến. Loài này sống ở vùng nước lợ, đặc biệt tập trung ở đoạn chảy qua xã Nghĩa Hòa, Nghĩa Phú (TP Quảng Ngãi - đoạn gần cuối nguồn dòng sông), còn ở những nơi khác hầu như không có.
Don là loài nhuyễn thể, vỏ có hai mảnh hình dẹt và dài chỉ khoảng 1 cm, bên trong thịt có màu trắng đục và tua xung quanh. Chúng cùng họ hến nhưng có ruột dài và thịt thơm ngon hơn. Don có màu vàng do sống và ăn sâu trong lớp cát.
Từ tháng 4 đến tháng 9 hàng năm là thời điểm don vào mùa. Đây là lúc người dân ở Quảng Ngãi mang các dụng cụ đi cào don.
 |
| Don được người Quảng Ngãi hết sức ưa chuộng |
Anh Nguyễn Tú - một người dân sống ở gần con sống Trà Khúc cho biết con don bé, lại vùi sâu trong cát nên việc cào don cực kỳ vất vả. Người cào don phải ngâm mình, lội nước trong 4 - 6 tiếng. Nhiều người khi đang hành nghề giẫm phải chai và có khi bị chuột rút chân.
Trên địa bàn xã Nghĩa Phú có gần 100 hộ dân sống bằng nghề này. Họ “ăn sông ngủ nước” cùng don, mang theo cơm và ra đồng khi bình minh ló dạng. Trung bình mỗi ngày, một người cào trên dưới 20 kg don, bán cho thương lái và phần còn lại mang về chế biến các món ăn cho gia đình.
Trước đây, don được bắt về sẽ chế biến thành các món ăn "cứu đói", trong bữa cơm dân dã của người dân ở Quảng Ngãi lúc nào cũng có món don. Còn giờ đây, don trở thành đặc sản hiếm, không phải ai cũng có cơ hội được thưởng thức. Từ don có thể chế biến thành các món: Don xào hành tây, don nấu canh chua, bánh tráng nướng với canh don...
Anh Tú nói thêm, don sau khi cào về sẽ được chà vỏ, rửa thật sạch, ngâm nước gạo cho nhả hết cát, rồi đun nước luộc cho đến khi há miệng. Sau đó, tách riêng phần nước luộc don và con don, dùng đũa khuấy đều cho phần thịt rớt ra khỏi vỏ. Sau khi đã tách vỏ, ruột don sẽ đem chế biến thành các món khác nhau.
 |
| Canh don vừa ngon vừa ngọt, trước đây là món ăn dân dã của người dân Quảng Ngãi |
Mấy năm gần đây, con don "lên đời" thành đặc sản nổi tiếng trong nhà hàng, quán ăn ở Quảng Ngãi mà bất cứ du khách nào đến đây cũng muốn được thưởng thức. Cũng vì thế, don giờ đây đã mang lại thu nhập cho người dân ở gần 2 con sông Trà Khúc và sông Vệ. Những năm trước, bình quân mỗi ngày một người cào, khai thác được 10-15 kg don; bán được từ 300 - 400 nghìn đồng. Người dân vừa đánh bắt xong là những thương lái đã chực chờ sẵn để cân cho các hàng quán bán don và chuyển đi các nơi.
Trên chợ mạng và một số cửa hàng bán đặc sản vùng miền, con don được làm sạch, đóng túi và bán với giá 90.000 đồng/kg. Loại don này đã được làm sạch sẽ, chị em nội trợ mua về chỉ cần rửa lại là có thể chế biến luôn. Trong những ngày vào hè, canh don là món ăn thanh mát, chỉ mất chưa đến 15 phút với ít don, đôi quả cà chua, hành lá là bạn đã hoàn thành món canh don ngon miệng.
Có thể nói món don như đặc tính của người đất Quảng, không cầu kỳ, không đắt đỏ, cái ngon tự nhiên đến từ vị ngọt thanh lạ của con don trên mảnh đất quê hương đã tạo nên một đặc sản, một niềm tự hào của ẩm thực Quảng Ngãi.. Mộc mạc, dân dã song canh don gần như chứa đựng tất cả con người, tình cảm và văn hóa của vùng đất núi Ấn sông Trà này.
