Loại bớt trung gian có tháo gỡ được những vướng mắc thị trường xăng dầu?

Nhiều ý kiến cho rằng cần loại bớt những đơn vị trung gian giúp giảm chi phí.

Loại bớt trung gian để tăng tính cạnh tranh

Bộ Công Thương cho biết, hiện nay tại Việt Nam có 38 DN (thương nhân) đầu mối kinh doanh xăng dầu, trong đó 4 DN chỉ kinh doanh nhiên liệu hàng không tại các sân bay. Dưới 34 DN đầu mối kinh doanh xăng dầu là 332 DN phân phối xăng dầu, tiếp sau đó mới đến hệ thống đại lý bán lẻ xăng dầu với khoảng gần 17.000 cửa hàng phân bố khắp các vùng miền trên cả nước.

Trên thực tế, 332 DN phân phối xăng dầu có cơ chế được lấy xăng dầu từ nhiều nguồn, hầu hết các DN này đều ký kết hợp đồng và lấy hàng tương đối ổn định từ các nguồn hàng quen thuộc, cùng với các DN đầu mối kinh doanh xăng dầu cung ứng hàng hóa cho các đại lý bán lẻ xăng dầu ở các địa bàn.

“Với quyền về nguồn hàng linh hoạt hơn đại lý bán lẻ xăng dầu, các thương nhân phân phối đã hỗ trợ cho 34 DN đầu mối phân bổ nguồn hàng đến các vùng miền, góp phần cung ứng tốt hơn xăng dầu cho tiêu dùng cả nước”, Bộ Công Thương thông tin.

Lực lượng QLTT An Giang giám sát, kiểm tra tại cửa hàng bán xăng.

Tuy nhiên thời gian vừa qua, nhiều đại lý không được các DN phân phối xăng dầu cấp phát đủ nguồn, khiến việc bán hàng bị gián đoạn cục bộ. Nhiều ý kiến cho rằng, đã đến lúc cần bỏ khâu trung gian là các DN phân phối nhằm giảm chi phí trong kinh doanh, đồng thời cho phép các đại lý xăng dầu được trực tiếp nhập hàng từ nhiều nguồn khác nhau để tăng tính cạnh tranh.

Lý giải về điều này Bộ Công Thương, xăng dầu là mặt hàng kinh doanh có điều kiện, cần bảo đảm về chất lượng, kiểm soát về giá bán. Theo quy định tại Luật Thương mại, đại lý là những đơn vị được bên giao đại lý giao hàng cho bán theo giá của đơn vị giao đại lý và hưởng hoa hồng; bên giao đại lý vẫn phải chịu trách nhiệm về chất lượng hàng hóa tại các đại lý.

“Nếu để các đại lý bán lẻ xăng dầu lấy hàng trực tiếp từ nhiều nguồn, cơ quan quản lý Nhà nước sẽ không kiểm soát được chất lượng xăng dầu bán trên thị trường, cũng như đầu mối chịu trách nhiệm về chất lượng và giá xăng dầu bán cho người tiêu dùng. Theo quy định hiện hành, đại lý bán lẻ xăng dầu chỉ được lấy từ 1 nguồn để bảo đảm kiểm soát được nguồn gốc, chất lượng xăng dầu. Tuy nhiên, trên thị trường có rất nhiều đơn vị cung ứng xăng dầu (các thương nhân đầu mối, thương nhân phân phối với việc cung ứng khá cạnh tranh) nên đại lý bán lẻ xăng dầu có thể lựa chọn, thay đổi đơn vị cung cấp có uy tín để hợp tác kinh doanh lâu dài”, Bộ Công Thương cho biết.

Điều chỉnh để tránh độc quyền đầu vào

Mặc dù các đại lý bán lẻ được phép lựa chọn, thay đổi đơn vị phân phối xăng dầu nhưng theo phản ánh từ một số đại lý, nếu muốn thay đổi nhà cung cấp thì phải đến Sở Công Thương để đổi giấy phép, kéo theo rất nhiều thủ tục làm mất thời gian, công sức và tiền bạc của DN. Đó là chưa kể, việc độc quyền đầu vào cũng làm cho đơn vị phân phối luôn chèn ép đại lý về giá cũng như điều kiện giao hàng…

Nhận định về vấn đề này, Chuyên gia kinh tế, PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng, việc quy định đại lý xăng dầu chỉ được phép nhập hàng từ 1 đầu mối phân phối xăng dầu có lợi là kiểm soát được chất lượng và số lượng xăng dầu. Nhưng tuy nhiên, quy định chỉ cho phép nhập hàng từ 1 đơn vị phân phối lại khiến thị trường xăng dầu chưa phát huy được lợi thế cạnh tranh. “Khi một quy định không tạo được tính cạnh tranh, nếu gây ảnh hưởng không tốt đến thị trường thì cũng cần phải nghiên cứu, xem xét thay đổi cho phù hợp”, PGS.TS Ngô Trí Long lưu ý.

Xăng dầu là mặt hàng kinh doanh có điều kiện, cần bảo đảm về chất lượng, kiểm soát về giá bán.

Đồng tình với đề xuất, kiến nghị của các đại lý bán lẻ xăng dầu được phép mua xăng dầu từ nhiều đơn vị phân phối, Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú bày tỏ, nới lỏng quy định này sẽ đảm bảo tính cạnh tranh lành mạnh, sòng phẳng trên cơ sở đúng quy định của pháp luật, lại không làm triệt tiêu tính cạnh tranh của thị trường.

Để làm được việc này theo ông Phú, trước mắt có thể cho phép một số đại lý bán lẻ xăng dầu nghiêm túc đã được kiểm chứng tại địa phương mở rộng nhập xăng dầu từ 2 đơn vị phân phối, từ đó đánh giá hiệu quả để đưa ra giải pháp quản lý một cách tốt nhất. Khi đó, mặc dù các đại lý được đa dạng nguồn cung, nhưng cơ quan chức năng vẫn phải có biện pháp giám sát, quản lý về chất lượng, về nguồn gốc cũng như hóa đơn chứng từ mua bán.

“Vẫn có thể cho đại lý bán lẻ mua xăng dầu từ các nhà phân phối khác nhau nếu có các quy định chặt chẽ hơn, như việc tiền kiểm để đảm bảo chất lượng trước khi nhập kho bán ra thị trường cũng như giám sát quy trình giao nhận - cấp phát. Một khi có sự kiểm soát tốt chất lượng đầu vào của xăng dầu cho các đại lý vừa hạn chế được các hành vi gian lận, lại vừa làm giảm tính độc quyền của các đơn vị phân phối”, ông Phú nói.

Điều hành thị trường xăng dầu còn nhiều bất cập

Ngoài các vấn đề về độc quyền nguồn cung, chi phí trung gian gây khó cho thị trường xăng dầu, nhiều doanh nghiệp xăng dầu cho rằng nguyên nhân dẫn đến tình trạng thị trường xăng dầu bất ổn như những ngày qua là do việc điều hành của liên bộ Công Thương - Tài chính “có vấn đề”.

Dẫn chứng, các doanh nghiệp cho biết theo Nghị định 95/2021, thương nhân đầu mối và thương nhân phân phối bán xăng dầu ra không cao hơn giá bán lẻ do cơ quan nhà nước công bố. Tuy nhiên, liên bộ Công Thương - Tài chính đã để xảy ra tình trạng chiết khấu âm, nghĩa là khi cộng phí vận chuyển thì doanh nghiệp bán lẻ mua vào với giá cao hơn giá bán lẻ quy định.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng cho rằng việc bình ổn giá đối với các mặt hàng thiết yếu là cần thiết, đặc biệt là xăng dầu. Tuy nhiên, tư duy luôn kìm hãm giá vì muốn sử dụng hàng hóa giá thấp hơn thị trường là không phù hợp.

Chẳng hạn giá xăng dầu thị trường là 20.000 đồng/lít nhưng nhà điều hành muốn giá còn 19.000 đồng/lít… Từ quan điểm này dẫn đến việc không tính đúng, tính đủ chi phí trong giá cơ sở, hệ quả là doanh nghiệp bán lẻ phải chịu tình trạng mua vào giá cao hơn bán ra.

“Có rất nhiều giai đoạn doanh nghiệp bán lẻ càng bán càng lỗ mà vẫn phải bấm bụng bán nhưng không ai bù lỗ. Điều này dẫn đến một số doanh nghiệp bị âm vốn, khó có thể trụ nổi nếu tiếp tục với việc giá mua vào bằng hoặc cao hơn giá bán ra”, các doanh nghiệp nêu.

Nhiều doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu cho rằng tư duy luôn kìm hãm giá vì muốn sử dụng hàng hóa giá thấp hơn thị trường là không phù hợp. (Ảnh minh họa).

Nhận định về vấn đề này, chuyên gia Vũ Vinh Phú cho rằng do chi phí định mức vận chuyển xăng dầu từ nhà máy lọc dầu về kho các DN nhập khẩu và thương nhân phân phối được quy định từ năm 2014 đến nay đã quá lạc hậu. Từ đó dẫn đến chuyện các nhà bán buôn giảm nhập khẩu hoặc phân phối không đủ nhu cầu bình thường của các đơn vị bán lẻ. Bên cạnh đó, do chi phí định mức không phản ánh đúng thực tế, nên các nhà bán buôn giảm hoa hồng đến với nhà bán lẻ, cụ thể là các cửa hàng xăng dầu. “Bộ Công thương đề xuất tăng chi phí nhiều lần, Bộ Tài chính lại chần chừ lần nọ sang lần kia. Đó là nguyên nhân của các nguyên nhân”, ông Phú nói.

Đồng quan điểm, Giám đốc Công ty TNHH Bội Ngọc, TS Giang Chấn Tây cho rằng Nghị định 95 quy định giá xăng dầu do liên Bộ Công thương - Tài chính xác định theo nguyên tắc tính bình quân số ngày có giá giữa hai kỳ công bố giá cơ sở theo giá giao dịch trên thị trường quốc tế. Nghĩa là tính bình quân của khoảng 10 ngày sát gần ngày công bố giá cơ sở nhất. Ông Tây nói: “Cách tính này khá bất hợp lý là vì có nội dung thương nhân đầu mối kinh doanh, sản xuất xăng dầu có tổ chức hệ thống phân phối xăng dầu phải bảo đảm “ổn định mức dự trữ xăng dầu bắt buộc tối thiểu bằng 20 ngày cung ứng”.

Như vậy, DN mua xăng dầu phải chịu giá vốn của hàng tồn kho được tính trên giá xăng dầu thế giới từ 20 ngày trước đó. Nếu 10 ngày trước đó mua giá cao thì xem như DN kinh doanh xăng dầu lỗ trắng nếu chu kỳ điều hành giá bán kỳ sau giảm. Tương tự, nếu giá thế giới liên tục giảm và các kỳ điều hành giá bán lẻ liên tục giảm thì DN đầu mối liên tục bị lỗ, kéo theo chiết khấu liên tục bị bóp lại đến 0 đồng, thậm chí là âm khi cộng thêm phí vận chuyển./.