 |
| Theo Cục Thống kê, xuất khẩu hàng dệt may, da giày chiếm trung bình hơn 20,8% tổng kim ngạch xuất khẩu sang EU giai đoạn 2014-2024. |
Quy định mới của EU siết chặt tiêu chuẩn chuỗi cung ứng
Liên minh châu Âu (EU) hiện là một trong ba thị trường xuất khẩu lớn nhất của ngành dệt may và da giày Việt Nam. Theo Cục Thống kê, hai nhóm hàng này chiếm trung bình hơn 20,8% tổng kim ngạch xuất khẩu sang EU trong gần một thập kỷ qua. Tuy nhiên, cùng với đà tăng trưởng, các quy định mới về thẩm định chuỗi cung ứng — đặc biệt là Đạo luật Thẩm định chuỗi cung ứng của Đức (SCDDA) và Chỉ thị Thẩm định Tính bền vững của Doanh nghiệp (CSDDD) của EU — đang đặt ra yêu cầu khắt khe hơn đối với toàn bộ chuỗi giá trị, từ khâu nguyên liệu, sản xuất, logistics đến xuất khẩu.
Theo báo cáo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), dệt may và da giày nằm trong nhóm rủi ro cao do sử dụng nhiều lao động, chủ yếu là nữ, trong môi trường làm việc đặc thù, có khả năng gây tác động xã hội và môi trường lớn. Vì vậy, hai lĩnh vực này đang được EU ưu tiên giám sát chặt chẽ trong quá trình triển khai quy định mới. Chuỗi giá trị của ngành hiện bao gồm ba khâu chính: cung ứng nguyên phụ liệu, gia công sản xuất và logistics – xuất khẩu.
Phần lớn doanh nghiệp Việt chỉ tham gia ở khâu sản xuất, trong khi nguyên liệu như vải, da, cao su hay sợi phần lớn vẫn phải nhập khẩu. Điều này khiến họ phụ thuộc vào yêu cầu thẩm định từ các tập đoàn, nhà phân phối tại châu Âu. VCCI cho biết, các nhóm rủi ro chính mà doanh nghiệp cần lưu ý gồm vi phạm quyền con người (lao động cưỡng bức, an toàn nghề nghiệp, tiền lương) và rủi ro môi trường (ô nhiễm nước, sử dụng hóa chất độc hại).
Mặc dù vậy, doanh nghiệp Việt vẫn có một số lợi thế nhất định như tỷ lệ lao động trong nước cao, ít phát sinh rủi ro về lao động cưỡng bức hoặc trẻ em; đồng thời việc nhập khẩu phần lớn nguyên liệu cũng giúp giảm nguy cơ ô nhiễm từ khâu nhuộm, thuộc da. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, những lợi thế này mới chỉ là điểm khởi đầu. Khi quy định thẩm định chuỗi cung ứng có hiệu lực, yêu cầu của EU không còn dừng ở mức tuân thủ từng tiêu chí riêng lẻ mà đòi hỏi doanh nghiệp phải chứng minh được tính bền vững, minh bạch và có trách nhiệm trong toàn bộ chuỗi giá trị – từ nguồn nguyên liệu đến sản phẩm hoàn thiện.
Chủ động chuyển đổi để không bị loại khỏi chuỗi giá trị
 |
| Ngành dệt may được xếp vào nhóm rủi ro cao bởi sử dụng nhiều lao động, chủ yếu là nữ. |
Bà Nguyễn Thị Xuân Thúy, Giảng viên Trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội), cho rằng các tiêu chuẩn về trách nhiệm xã hội và phát triển bền vững không còn là “khuyến khích tự nguyện” mà đã trở thành bắt buộc. “Trước đây doanh nghiệp có thể lựa chọn thực hiện hay không. Giờ đây, EU – đi đầu là Đức – đã chuyển từ ‘nice to have’ (tốt nếu có) sang ‘must to have’ (phải có)”, bà Thúy nhấn mạnh.
Theo bà Thúy, quy định mới tập trung vào hai trụ cột lớn là con người và môi trường – vốn đã được nêu trong các tiêu chuẩn của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), nhưng nay được cụ thể hóa bằng yêu cầu pháp lý, gắn với trách nhiệm giải trình và chế tài. Doanh nghiệp phải báo cáo định kỳ, cung cấp dữ liệu và bằng chứng xác thực thay vì chỉ dừng lại ở các bản cam kết. “Họ không bị bắt buộc, nhưng nếu muốn giữ đơn hàng, họ phải đáp ứng. Và càng chuẩn bị sớm, chi phí thích ứng càng thấp”, bà Thúy chia sẻ.
Từ góc nhìn hiệp hội, bà Phan Thị Thanh Xuân – Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam (Lefaso) – nhận định việc thẩm định chuỗi cung ứng không chỉ tạo ra thách thức mà còn mở ra cơ hội để ngành phát triển theo hướng bền vững. Các yêu cầu mới giúp chuỗi cung ứng trở nên minh bạch, có trách nhiệm và đồng thời thúc đẩy doanh nghiệp nâng cao năng lực nội tại, hoàn thiện hệ thống quản lý, điều kiện lao động và môi trường.
Dù vậy, rào cản lớn nhất vẫn nằm ở chi phí và năng lực thích ứng. Nhiều doanh nghiệp phải đầu tư thêm nhân lực, công nghệ và quy trình kiểm soát. Nếu không đáp ứng tiêu chuẩn, họ có thể bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu. Đặc biệt, nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ – chiếm đa số trong ngành – còn hạn chế về thông tin, trình độ quản trị và nguồn vốn để chuyển đổi.
Nhằm hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp, Hiệp hội Lefaso đang phối hợp với Bộ Công Thương và các nhãn hàng quốc tế để cập nhật quy định, tổ chức đào tạo nhân lực và hướng dẫn xây dựng lộ trình thích ứng. Song song với đó, bà Xuân cho rằng ngành cần một chiến lược dài hạn, bắt đầu từ việc nâng cao nhận thức trong đội ngũ lãnh đạo, lan tỏa đến người lao động và thế hệ trẻ.
Bà đề xuất đưa nội dung về chuỗi cung ứng bền vững vào chương trình đào tạo đại học, đồng thời khuyến khích mô hình “du lịch trải nghiệm nghề” để sinh viên hiểu hơn về giá trị lao động và môi trường. Theo bà, chỉ khi Nhà nước, hiệp hội, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo cùng đồng hành, ngành dệt may và da giày Việt Nam mới có thể biến thách thức thành cơ hội, khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu trước làn sóng tiêu chuẩn xanh của EU.
