Ngành dừa Việt Nam: Cú sốc cung cầu và nghịch lý giá

Dự báo kim ngạch xuất khẩu dừa năm 2025 đạt 1,1 – 1,15 tỷ USD, tăng khoảng 20% so với năm trước.

Thị trường dừa Việt Nam đối mặt cú sốc cung cầu

Năm 2025, thị trường dừa Việt Nam chứng kiến nhiều biến động mạnh. Giá dừa khô nguyên liệu duy trì ổn định, song giá dừa tươi lại lao dốc sau thời gian tăng nóng. Tại Đồng bằng sông Cửu Long, dừa tươi chỉ còn 30.000 – 40.000 đồng/chục 12 quả (tương đương 2.500 – 3.300 đồng/quả) – mức thấp nhất kể từ khi Việt Nam bắt đầu xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc vào tháng 10/2024. Sự sụt giảm này được lý giải không chỉ bởi yếu tố mùa vụ, mà còn do cung vượt cầu và thiếu kiểm soát chất lượng. Theo ông Cao Bá Đăng Khoa, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam, đây là “cú sốc thị trường” thực sự khi nhiều doanh nghiệp thu mua và xuất khẩu nhưng không quản lý đồng nhất về tiêu chuẩn. Việt Nam hiện có 16 giống dừa tươi, song sự pha tạp về giống, kích cỡ và hương vị khiến chất lượng xuất khẩu không ổn định, làm giảm uy tín trên thị trường Trung Quốc – đối tác tiêu thụ dừa tươi lớn nhất khu vực.

Dự báo kim ngạch xuất khẩu dừa năm 2025 đạt 1,1 – 1,15 tỷ USD, tăng khoảng 20% so với năm trước. Tuy nhiên, nếu loại trừ phần nguyên liệu nhập khẩu, mức tăng thực tế chỉ đạt 10 – 15%. Trong khi đó, số lượng nhà máy chế biến đã tăng từ 8 (năm 2015) lên 45 (năm 2024), tạo áp lực lớn lên nguồn cung nguyên liệu trong nước. Hiệp hội Dừa khuyến cáo nông dân cần chọn giống phù hợp cho xuất khẩu, tránh tình trạng dư thừa cục bộ và mất cân đối thị trường. Dừa Việt Nam vốn sở hữu lợi thế lớn về nguồn giống nguyên bản và đa dạng sinh học, nhưng thiếu doanh nghiệp đầu tư bài bản từ khâu giống, kỹ thuật canh tác đến bao tiêu sản phẩm.

Chính vì vậy, dù Trung Quốc nhập tới 5 tỷ trái dừa mỗi năm, trong đó 2,6 tỷ là dừa tươi, Việt Nam vẫn chỉ xếp thứ 7–8 về thị phần. Nếu có chiến lược đầu tư quy mô, minh bạch chuỗi cung ứng và chuẩn hóa tiêu chuẩn xuất khẩu, đây sẽ là thị trường tiềm năng lớn. Đặc biệt, việc sáp nhập các tỉnh trồng dừa từ 35 xuống còn 16 đơn vị hành chính giúp việc quy hoạch vùng nguyên liệu và xây dựng chuỗi giá trị trở nên tập trung, thống nhất hơn. Đây được xem là tiền đề để ngành dừa phát triển ổn định, nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thương hiệu quốc gia. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất của ngành dừa Việt Nam vẫn nằm ở giống.

PGS.TS Nguyễn Phương Thảo (Đại học Quốc tế – Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) cho biết, đặc tính của cây lâu năm khiến quá trình lai tạo và chọn lọc giống kéo dài hàng chục năm, trong khi khả năng dị hợp tử cao và cơ chế thụ phấn chéo phức tạp càng làm quá trình cải thiện giống trở nên khó khăn. Hiện cả nước có khoảng 170.000 ha dừa, chủ yếu tại Đồng bằng sông Cửu Long. Mặc dù sản lượng và giá trị xuất khẩu lớn, song việc thiếu giống năng suất cao, chịu mặn tốt khiến nông dân vẫn phụ thuộc vào thời tiết và rủi ro mùa vụ. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, đặc biệt là xâm nhập mặn tại Bến Tre – thủ phủ dừa Việt Nam – việc chọn tạo giống thích ứng đang trở thành yêu cầu cấp bách.

Chỉnh sửa gen mở hướng đi mới cho ngành dừa Việt

Nếu kết hợp công nghệ sinh học với quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung và chính sách hỗ trợ minh bạch, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành trung tâm dẫn dắt đổi mới cây trồng nhiệt đới trong khu vực.

Theo các chuyên gia, việc tạo ra giống dừa năng suất cao, chất lượng tốt gần như không khả thi nếu chỉ dựa vào lai tạo truyền thống. Hệ gen dừa có cấu trúc lớn và phức tạp, khiến việc cải tiến giống bằng phương pháp cổ điển mất nhiều thời gian và chi phí. Bởi vậy, công nghệ chỉnh sửa gen và chuyển gen hiện đại được xem là hướng đột phá để rút ngắn chu kỳ tạo giống từ hàng thập kỷ xuống chỉ vài năm. PGS.TS Nguyễn Phương Thảo cho biết, công nghệ chỉnh sửa gen không chỉ giúp rút ngắn thời gian chọn tạo, mà còn cải thiện rõ rệt năng suất, chất lượng trái, hàm lượng dầu và khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu. “Trước đây, việc tạo giống dừa chịu mặn gần như không thể, nhưng với công nghệ chỉnh sửa gen, đây đã trở thành mục tiêu khả thi”, bà Thảo khẳng định.

Để hiện thực hóa tiềm năng này, Việt Nam cần áp dụng các phương pháp nghiên cứu tích hợp, kết hợp học máy, trí tuệ nhân tạo và phân tích hệ gen. Việc này giúp hiểu sâu hơn về cấu trúc di truyền, từ đó đẩy nhanh quá trình chọn giống tối ưu. Tuy nhiên, nghiên cứu chỉnh sửa gen rất tốn kém và đòi hỏi hợp tác quốc tế rộng rãi để rút ngắn thời gian cũng như giảm rủi ro tài chính. Một yếu tố không thể thiếu là khung pháp lý và chính sách rõ ràng. Nhà khoa học cần định nghĩa minh bạch về công nghệ chỉnh sửa gen, xác định sự có mặt của ADN ngoại lai, đồng thời xây dựng cơ chế tài chính hỗ trợ nghiên cứu.

Hợp tác công – tư, đào tạo chuyên gia, phát triển cơ sở dữ liệu hệ gen và bảo đảm tiêu chuẩn an toàn sinh học là những nền tảng then chốt để thương mại hóa sản phẩm công nghệ sinh học trong nông nghiệp. Theo các chuyên gia, công nghệ chỉnh sửa gen không chỉ mang ý nghĩa khoa học mà còn là công cụ chiến lược giúp Việt Nam xây dựng thương hiệu dừa chất lượng cao, đồng đều và có khả năng truy xuất nguồn gốc minh bạch. Khi nguồn nguyên liệu ổn định, doanh nghiệp chế biến có thể chủ động sản xuất, xuất khẩu và kiểm soát chất lượng, nâng cao uy tín trên thị trường quốc tế.

Hiện dừa Việt Nam được bán với giá khá cao ở nhiều thị trường: khoảng 140.000 đồng/trái tại Mỹ, gần 190.000 đồng ở châu Âu và 60.000 – 95.000 đồng tại Trung Quốc tùy khu vực. Sự chênh lệch này không xuất phát từ chất lượng, mà chủ yếu từ mức độ minh bạch trong chuỗi cung ứng, chứng nhận hữu cơ và tiêu chuẩn xuất khẩu. Nếu kết hợp công nghệ sinh học với quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung và chính sách hỗ trợ minh bạch, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành trung tâm dẫn dắt đổi mới cây trồng nhiệt đới trong khu vực. “Chỉnh sửa gen là giải pháp chọn tạo giống chính xác, nhanh và hiệu quả – thậm chí là công cụ duy nhất giúp cải tiến các cây lâu năm như dừa. Việt Nam có đủ năng lực khoa học để triển khai, chỉ cần cơ chế pháp lý và thương mại rõ ràng để tạo đột phá”, PGS.TS Nguyễn Phương Thảo khẳng định.

Hàng Việt khai thác EVFTA, mở rộng thị trường xuất khẩu

Từ ao nuôi tới thế giới: Cá rô phi thành ngành xuất khẩu chủ lực

Doanh nghiệp kiến nghị nới lỏng xuất khẩu gạo để thuận lợi hơn

Hàng Việt tiến vào Campuchia: 94 doanh nghiệp tạo làn sóng mới

Từ xuất khẩu đến nội địa: Bước ngoặt tái định vị của thủy sản Việt