| Những loại rau quả nên ăn sống để tận dụng tối đa dưỡng chất Rau sam: Loại rau nhỏ mà "có võ” và những đại kỵ cần tránh Loại rau mọc dại bỗng thành đặc sản 120.000 đồng/kg mùa nước nổi |
Mạch nguồn tinh khiết nuôi dưỡng loài rau sạch tự nhiên
 |
| Rau liệt sinh trưởng trực tiếp nhờ mạch nước trong mát của hệ thống giếng cổ. |
Hệ thống giếng cổ tại xã Cồn Tiên, trước đây là xã Gio An thuộc huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, là một công trình thủy lợi cổ đại vô cùng độc đáo được hình thành vào khoảng thế kỷ 9 đến thế kỷ 11. Hệ thống này gồm 14 giếng cổ phân bố tại các thôn Hảo Sơn, An Nha, An Hướng, Tân Văn và Long Sơn với những tên gọi dân dã gắn liền với đời sống tâm linh và ký ức cộng đồng như Giếng Dưới, Giếng Búng, Giếng Côi, Giếng Tép, Giếng Ông, Giếng Bà, Giếng Pheo, Giếng Máng.
Điểm đặc trưng nhất của hệ thống giếng cổ này chính là cấu trúc xếp đá mồ côi một cách tỉ mỉ để tạo ra bể lắng và máng dẫn, tận dụng hoàn hảo mạch nước ngầm chảy ra từ các sườn đồi đất đỏ bazan. Nguồn nước tại đây quanh năm trong vắt, mát lạnh vào mùa hè nhưng lại ấm áp vô cùng vào mùa đông, đặc biệt là chưa bao giờ cạn ngay cả trong những giai đoạn thời tiết khắc nghiệt nhất. Chính nhờ giá trị lịch sử, văn hóa và sinh thái hiếm có này, hệ thống giếng cổ đã được công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia vào năm 2001 và hiện đang được xem xét đề xuất UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới.
Dưới dòng nước ngầm tinh khiết từ những giếng cổ nghìn năm, rau liệt hay còn gọi là rau xà lách xoong đã trở thành một loại đặc sản mang thương hiệu riêng biệt của vùng đất này. Điều làm nên sự khác biệt của rau liệt chính là môi trường sống vô cùng khắt khe khi loài rau này chỉ có thể sinh trưởng trên những ruộng đá có dòng nước trong lành chảy qua liên tục. Rau liệt được mệnh danh là loài rau sang chảnh bởi đặc tính dị ứng hoàn toàn với phân bón hóa học, thuốc trừ sâu hay bất kỳ nguồn nước ô nhiễm nào. Nếu ruộng rau bị bùn đất xâm lấn hoặc nước bị đục, rau sẽ ngay lập tức bị úa vàng và chết.
Người dân địa phương khẳng định rau liệt tại đây phát triển hoàn toàn tự nhiên, không cần bàn tay con người can thiệp quá nhiều ngoài việc nhặt cỏ dại. Rau liệt hấp thụ tinh túy từ đất trời và nguồn nước ngầm để tạo nên vị cay nồng nhẹ, độ giòn tươi và thanh mát rất đặc trưng. Không chỉ là một món ăn dân dã, rau liệt còn chứa hàm lượng vitamin A, C, chất xơ và các khoáng chất dồi dào, có tác dụng thanh nhiệt và hỗ trợ tiêu hóa rất tốt. Mùa thu hoạch rau thường bắt đầu từ tháng 9 âm lịch khi tiết trời se lạnh, tạo nên những thảm xanh mướt mắt quanh các giếng cổ cổ kính.
Sự kết hợp giữa yếu tố lịch sử của vương quốc Chăm Pa và sự tinh khiết của tự nhiên đã tạo nên một sản phẩm nông nghiệp độc bản, không thể tìm thấy ở bất cứ nơi nào khác với chất lượng tương tự. Đây không chỉ là một loại thực phẩm mà còn là niềm tự hào của người dân xã Cồn Tiên trong việc gìn giữ mạch nguồn tinh túy của cha ông để lại. Việc hái rau và thưởng thức ngay tại ruộng mà không cần qua các bước rửa cầu kỳ đã chứng minh cho độ sạch tuyệt đối của sản phẩm này, một giá trị vàng mà không phải vùng canh tác nông nghiệp nào cũng có được giữa thời đại công nghiệp hóa.
Xây dựng chuỗi giá trị đưa đặc sản vươn xa hơn
 |
| Rau liệt mang lại thu nhập ổn định cho người dân địa phương. |
Hiện nay rau liệt đã trở thành nguồn sinh kế quan trọng đối với người dân xã Cồn Tiên khi toàn xã có 124 hộ dân canh tác trên tổng diện tích từ 10 đến 12ha tùy theo từng vụ. Khu vực tập trung sản xuất lớn nhất là thôn Hảo Sơn với diện tích lên đến 7ha. Với chu kỳ thu hoạch nhanh chóng từ 10 đến 20 ngày một lần, mỗi sào rau rộng 500m2 có thể mang lại thu nhập từ 30 đến 40 triệu đồng mỗi vụ cho người nông dân. Tính trên đơn vị hecta, mức thu nhập này có thể đạt từ 600 đến 800 triệu đồng, một con số ấn tượng so với nhiều loại cây trồng khác hiện nay.
Giá thu mua rau liệt hiện nay trung bình khoảng 15.000 đồng mỗi kg và có thể chạm mốc 25.000 đồng mỗi kg vào thời điểm cao điểm. Quy trình thu hoạch rau cũng được thực hiện rất tỉ mỉ khi người dân sử dụng lạt tre chẻ thủ công để bó rau nhằm đảm bảo độ bền và giữ cho rau không bị dập nát trước khi đưa ra thị trường tiêu thụ rộng rãi. Tuy nhiên, một trở ngại lớn đối với loại đặc sản này chính là đặc tính lá mỏng nhanh úa và rất khó bảo quản khi vận chuyển đi xa, khiến sản phẩm chủ yếu chỉ được tiêu thụ tại các chợ đầu mối lân cận trong tỉnh Quảng Trị và thành phố Huế trong suốt một thời gian dài.
Để giải quyết bài toán tiêu thụ và nâng tầm thương hiệu rau siêu sạch, chính quyền địa phương đã phối hợp cùng các doanh nghiệp triển khai mô hình liên kết sản xuất theo quy trình VietGAP. Bà Trần Thị Oanh, Chủ tịch UBND xã Cồn Tiên, cho biết địa phương đã hoàn thành các thủ tục chứng nhận VietGAP và tích hợp hệ thống QR Code để khách hàng dễ dàng truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Hiện tại, một hecta diện tích thử nghiệm tại thôn Hảo Sơn đang được kiểm soát chặt chẽ từ khâu nguồn nước, kỹ thuật canh tác đến khâu bảo quản sau thu hoạch để đảm bảo uy tín tuyệt đối cho thương hiệu trên thị trường.
Đặc biệt, công nghệ bảo quản rau bằng khí nitơ đang được doanh nghiệp liên kết đưa vào vận hành tại nhà xưởng trên địa bàn, giúp kéo dài độ tươi của rau lên đến 20 hoặc 25 ngày. Ông Lê Phước Hiếu, Phó Trưởng phòng Kinh tế xã Cồn Tiên, nhấn mạnh rằng việc chuyển đổi từ sản xuất nhỏ lẻ sang chuỗi liên kết giá trị kết hợp công nghệ hiện đại là tiền đề quan trọng để đưa rau liệt vươn tới thị trường Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam. Đây là bước đi chiến lược nhằm phá vỡ rào cản về khoảng cách địa lý, giúp loài rau đặc sản này có mặt trong hệ thống siêu thị và các nhà hàng cao cấp trên toàn quốc.
Sự kết hợp giữa bảo tồn di sản giếng cổ và phát triển thương hiệu rau sạch không chỉ giúp người dân làm giàu mà còn mở ra tiềm năng phát triển du lịch sinh thái cộng đồng bền vững. Du khách khi đến với mảnh đất Gio An cũ nay là xã Cồn Tiên sẽ có cơ hội trực tiếp trải nghiệm hái rau và thưởng thức những món ngon như rau liệt xào thịt bò, canh rau liệt nấu tôm ngay tại không gian cổ kính nghìn năm. Cảm nhận rõ nét sự tinh khiết của mạch nguồn lịch sử hòa quyện trong từng lá rau xanh mướt sẽ là một trải nghiệm khó quên, đồng thời góp phần lan tỏa giá trị của một sản phẩm thiên nhiên thuần túy từ đất và nước Quảng Trị.
