Giá trị và thách thức của bạch đậu khấu
 |
| Cây bạch đậu khấu. |
Bạch đậu khấu là loại gia vị đắt đỏ, quý hiếm, từng được mệnh danh là “bà hoàng của gia vị”. Trên thế giới, giá bán lẻ 1 kg có thể lên tới 90 USD (hơn 2 triệu đồng), thậm chí 2,3 triệu đồng, chỉ đứng sau nghệ tây và vani. Loại hạt này có tên khoa học Amomum cardamomum L hoặc Amomum repens Sonner, thuộc họ Gừng (Zingiberaceae). Quả chứa 20–30 hạt nhỏ, giàu tinh dầu, mùi thơm nồng, vị cay ấm và hậu ngọt nhẹ.
Tại Việt Nam, bạch đậu khấu phân bố nhiều ở các vùng núi cao như Lào Cai, Cao Bằng, Hà Giang (cũ), Sơn La, nơi có khí hậu mát mẻ, nhiệt độ dao động 18–35°C, độ ẩm trên 75% và đất giàu mùn, thoát nước tốt. Sự đắt giá của bạch đậu khấu không chỉ xuất phát từ chất lượng mà còn từ quy trình canh tác và thu hoạch kỳ công. Cây cần ít nhất 3 năm để cho thu hoạch ổn định, quả chỉ được hái khi chín khoảng 70% để giữ trọn tinh dầu.
Toàn bộ quá trình thu hoạch đều thực hiện thủ công, sau đó quả được phơi khô trong bóng râm. Ngoài ra, cây bạch đậu khấu rất dễ bị côn trùng và nấm tấn công, việc bảo quản và chế biến đòi hỏi sự tỉ mỉ, công sức và kỹ thuật chuyên môn cao. Về mặt xuất khẩu, bạch đậu khấu là nguồn thu quan trọng cho Việt Nam. Theo số liệu từ Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam (VPSA), 6 tháng đầu năm 2025, Việt Nam xuất khẩu 1.684 tấn bạch đậu khấu và nhục đậu khấu, trị giá 15,3 triệu USD.
 |
| Mặc dù bạch đậu khấu mang lại lợi ích kinh tế lớn, vẫn tồn tại những thách thức đan xen từ khâu trồng trọt, thu hoạch, bảo quản đến bảo vệ rừng và duy trì chất lượng xuất khẩu. |
Năm 2024, con số này đạt 3.402 tấn với kim ngạch 27,6 triệu USD; năm 2023 đạt 3.551 tấn, trị giá 27,4 triệu USD. Có khoảng 30–31 thị trường nhập khẩu, trong đó Hà Lan, Mỹ và Anh là ba thị trường lớn nhất. Công ty TNHH Chế biến gia vị Nedspice Việt Nam và Công ty TNHH Olam Việt Nam là hai doanh nghiệp xuất khẩu hàng đầu. Không chỉ là thách thức về công sức, bạch đậu khấu còn đối mặt với vấn đề sinh thái và bảo tồn.
Người dân cần khai thác hợp lý để không làm suy thoái đất, mất độ phì và phá vỡ hệ sinh thái rừng. Đặc biệt, loại cây này ưa bóng râm, nếu trồng không đúng phương pháp sẽ buộc phải phá cây rừng, gây mất cân bằng sinh thái. Trong khi đó, nhu cầu bạch đậu khấu trên thị trường quốc tế ngày càng tăng, đòi hỏi phải có nguồn nguyên liệu ổn định, chất lượng đồng đều, đồng thời vẫn phải bảo vệ môi trường và rừng tự nhiên.
Bên cạnh đó, việc khai thác bạch đậu khấu phải đảm bảo tính bền vững về kinh tế và xã hội. Người dân vùng núi thường thiếu kỹ thuật trồng và bảo quản, dẫn đến năng suất thấp, chi phí cao, trong khi giá trị thương mại lại rất cao. Nếu không có sự hướng dẫn và quản lý khoa học, nguồn lợi từ bạch đậu khấu dễ bị khai thác tràn lan, gây thất thoát kinh tế và rủi ro sinh thái. Như vậy, mặc dù bạch đậu khấu mang lại lợi ích kinh tế lớn, vẫn tồn tại những thách thức đan xen từ khâu trồng trọt, thu hoạch, bảo quản đến bảo vệ rừng và duy trì chất lượng xuất khẩu.
Giải pháp phát triển bền vững và sinh kế
 |
| Hiện Việt Nam có hơn 500.000 ha diện tích trồng cây gia vị. |
Để giải quyết các thách thức trên, nhiều địa phương tại Việt Nam đã triển khai mô hình trồng bạch đậu khấu dưới tán rừng, kết hợp lâm – nông, vừa tạo sinh kế vừa bảo vệ rừng. Loại cây này ưa bóng râm, không cần phá cây lớn để lấy ánh sáng, có thể trồng xen trong rừng phục hồi hoặc dưới tán rừng tự nhiên, giúp hạn chế xói mòn đất, giữ độ ẩm, tăng độ phì và hữu cơ cho đất. Nhờ đó, người dân có thu nhập ổn định từ cây gia vị đắt đỏ mà vẫn duy trì được hệ sinh thái rừng.
Bên cạnh đó, các vùng trồng bạch đậu khấu đang áp dụng tiêu chuẩn hữu cơ và quy chuẩn quốc tế, nhằm nâng cao chất lượng xuất khẩu. Hiện Việt Nam có hơn 500.000 ha diện tích trồng cây gia vị, với khoảng 400 doanh nghiệp cùng hàng trăm nghìn hộ nông dân tham gia sản xuất, chế biến, xuất khẩu. Nhờ áp dụng các kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch và bảo quản chuẩn mực, năng suất và chất lượng bạch đậu khấu tăng lên, đồng thời giảm thiểu rủi ro hư hỏng do côn trùng, nấm mốc hoặc bảo quản kém.
 |
| Bạch đậu khấu vẫn là “linh hồn” của nhiều món ăn và đồ uống, từ cà ri, bánh ngọt đến trà sữa gia vị, cà phê phong cách Ả Rập. |
Về giá trị sức khỏe, bạch đậu khấu vẫn giữ nguyên vai trò ẩm thực – dược liệu. Loại hạt này chứa tinh dầu (2,4%), chủ yếu là d-borneol và d-camphor, cùng các chất dinh dưỡng quan trọng khác, có tác dụng tăng nhu động ruột, hỗ trợ tiêu hóa, giảm nấc cụt, chống viêm, lợi tiểu, giảm huyết áp, chống ung thư. Sử dụng đúng liều lượng khuyến nghị (3–6 g/ngày) giúp đạt hiệu quả cao nhất.
Trên thị trường ẩm thực, bạch đậu khấu vẫn là “linh hồn” của nhiều món ăn và đồ uống, từ cà ri, bánh ngọt đến trà sữa gia vị, cà phê phong cách Ả Rập. Việc phát triển bạch đậu khấu tại Việt Nam theo hướng bền vững không chỉ tạo ra nguồn thu nhập ổn định mà còn thúc đẩy bảo vệ môi trường, tái sinh rừng và duy trì đa dạng sinh học.
Khi thị trường quốc tế ngày càng ưu tiên nguyên liệu tự nhiên, chất lượng cao, Việt Nam đang nắm giữ cơ hội trở thành quốc gia dẫn đầu về gia vị cao cấp, mang lại giá trị kinh tế và sinh thái lâu dài. Bạch đậu khấu trở thành minh chứng điển hình cho mô hình sản xuất nông nghiệp kết hợp bảo vệ rừng, nơi mà phát triển kinh tế và bảo tồn thiên nhiên song hành, hướng tới mục tiêu bền vững và thịnh vượng cho cộng đồng.
