Giá trị độc bản của loài cá quý hiếm tiến Vua
 |
| Cá dầm xanh. |
Cá dầm xanh có tên khoa học là Sinilabeo lemassoni thuộc họ cá chép và từ lâu đã được mệnh danh là một trong “ngũ quý hà thủy”, năm loài cá tiến vua nổi tiếng trong truyền thuyết. Theo dữ liệu từ Trung tâm Nguồn gen thủy sản thuộc Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I, trên phạm vi toàn cầu loài cá này hiện chỉ còn được ghi nhận tại ba quốc gia gồm Việt Nam, Trung Quốc và Lào.
Riêng tại Việt Nam cá phân bố chủ yếu ở khu vực thượng và trung lưu sông Đà đồng thời xuất hiện rải rác tại các sông Thao, sông Cầu, sông Chảy và sông Mã. Đặc điểm sinh học của cá dầm xanh rất thú vị với thân thon dài, dẹp bên, lưng có màu xám nâu và bụng trắng bạc cùng những đốm đen ở gốc vảy. Mõm cá nhô ra với môi trên có nếp nhăn ngang tròn mẩy cùng hai cặp râu ngắn giúp chúng dễ dàng thích nghi với môi trường nước chảy xiết tại vùng núi Tây Bắc.
Loài cá này có tập tính sinh sống rất khắt khe khi chỉ tồn tại ở những vùng nước trong có dòng chảy liên tục và đáy đầy sỏi đá rong rêu. Vào mùa nước trong cá thường bơi theo đàn để tận hưởng không khí nhưng khi mùa nước đục kéo về chúng lại rút sâu vào các hang đá ẩn mình dưới đáy sông. Chính vì sống trong môi trường khắc nghiệt và có tốc độ sinh trưởng rất chậm khi phải mất từ 3 đến 5 năm mới đạt trọng lượng khoảng 3 kg nên chất lượng thịt của cá dầm xanh đạt đến độ hoàn hảo.
 |
| Thực khách sành ăn sẵn sàng bỏ công sức lặn lội lên tận thượng nguồn hoặc chờ đợi dân chài cập bến bất kể ngày đêm để sở hữu bằng được loài cá này. |
Thịt cá chắc, thơm, ngọt tự nhiên và hầu như không có xương dăm. Điểm hiếm có nhất là cá ngon từ khi còn rất nhỏ cho tới khi đạt trọng lượng trung bình 6 đến 7 kg. Ngoài giá trị ẩm thực thịt cá còn giàu đạm, protein, canxi, chất béo cùng nhiều vitamin và khoáng chất thiết yếu rất tốt cho sức khỏe người dùng. Ngay cả các bộ phận như buồng trứng hay xương cá cũng được đánh giá cao nhờ vị bùi ngậy và khả năng bồi bổ cơ thể.
Tuy nhiên chính vì giá trị kinh tế cao và chất lượng tuyệt vời nên cá dầm xanh đã bị săn lùng ráo riết. Thực khách sành ăn sẵn sàng bỏ công sức lặn lội lên tận thượng nguồn hoặc chờ đợi dân chài cập bến bất kể ngày đêm để sở hữu bằng được loài cá này. Sự khan hiếm ngày càng tăng khi quần thể tự nhiên suy giảm mạnh do đánh bắt quá mức bằng các phương pháp thô sơ như điện giật hay lưới. Điều này khiến cá dầm xanh trở thành báu vật khó tìm và có mức giá vô cùng đắt đỏ trên thị trường.
Bảo tồn nguồn gen quý gắn với phát triển kinh tế
 |
| Cá dầm xanh ngày càng khan hiếm khi quần thể tự nhiên suy giảm mạnh do đánh bắt quá mức bằng các phương pháp thô sơ như điện giật hay lưới. |
Trước nguy cơ tuyệt chủng cục bộ và sự suy giảm nghiêm trọng của quần thể cá dầm xanh tự nhiên, công tác bảo tồn đã trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Từ năm 1996 loài cá này đã được đưa vào danh mục cần bảo vệ của ngành thủy sản. Đứng trước thách thức đó Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I đã tiên phong thực hiện các dự án nghiên cứu từ năm 2013 đến năm 2016 nhằm nhân giống nhân tạo và chuyển giao công nghệ sản xuất.
Những nỗ lực này không chỉ giúp giải quyết vấn đề khan hiếm con giống mà còn mở ra triển vọng nuôi thương mại bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc nơi có nguồn nước sạch dồi dào. Điển hình là tại xã Mai Hạ thuộc tỉnh Phú Thọ người dân đã từng bước nghiên cứu và nuôi trồng thành công loài cá quý hiếm này. Đây là bước đi quan trọng giúp gìn giữ nguồn gen quý của vùng Tây Bắc đồng thời tạo ra hướng phát triển kinh tế hiệu quả cho địa phương.
Khác với các loài cá thông thường cá dầm xanh nuôi vẫn giữ được chất lượng thịt thơm ngon nhờ chế độ chăm sóc đặc biệt. Chúng ưa môi trường tự nhiên nên người nuôi tuyệt đối không sử dụng cám công nghiệp mà chủ yếu cho ăn các loại thức ăn dân dã như cỏ, lá sắn, lá chuối hay gốc lúa. Quy trình nuôi dưỡng công phu này giúp bảo toàn trọn vẹn vị ngọt đậm đà và độ thơm béo đặc trưng vốn có của loài cá tiến vua.
 |
| Cá dầm xanh thịt cá chắc, thơm, ngọt tự nhiên và hầu như không có xương dăm. |
Nhờ chất lượng vượt trội cá dầm xanh nuôi hiện đã có mặt trong thực đơn của nhiều nhà hàng khách sạn lớn tại Phú Thọ hay Hà Nội. Hiện nay giá bán cá dầm xanh dao động khoảng 200.000 đồng đến 250.000 đồng/kg nhưng vào những thời điểm khan hiếm hoặc đối với những con cá có kích thước lớn giá trị có thể tăng vọt lên mức hơn 800.000 đồng/kg.
Sự thành công trong việc thuần hóa và nuôi trồng cá dầm xanh còn gắn liền với việc phân biệt rạch ròi với cá anh vũ để đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng. Dù có hình dáng tương đồng nhưng cá dầm xanh có sắc xanh nổi bật và môi dưới mỏng hơn so với cá anh vũ. Việc phát triển nuôi trồng không chỉ mang lại thu nhập cao cho nông dân mà còn góp phần quảng bá văn hóa ẩm thực độc đáo của vùng cao với các món ăn như cá nướng mắc khén hay gỏi cá lá rừng.
Ngoài ra các địa danh như hang Bó Mỳ tại Tuyên Quang hay Động Tiên Cá tại Ninh Bình cũng trở thành những điểm đến du lịch hấp dẫn gắn liền với câu chuyện về loài cá quý này. Với những bước tiến trong khoa học và ý thức bảo tồn của cộng đồng hy vọng rằng sản vật dầm xanh sẽ tiếp tục được phục hồi và phát triển mạnh mẽ hơn nữa trong tương lai.
