Biến số thuế quan đẩy doanh nghiệp vào thế khó
 |
| Doanh nghiệp đa dạng hóa thị trường để đẩy mạnh tăng trưởng xuất khẩu. |
Ghi nhận từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (Vasep), xuất khẩu thủy sản năm 2025 có bước khởi đầu tích cực, đặc biệt trong tháng 5 – thời điểm các doanh nghiệp tranh thủ chính sách thuế ưu đãi tạm thời từ Hoa Kỳ. Trong 5 tháng đầu năm, tổng kim ngạch đạt hơn 4,34 tỷ USD, tăng 22% so với cùng kỳ, riêng tháng 5 đạt gần 997 triệu USD, tăng 20%. Động lực chính đến từ thị trường Mỹ – nơi xuất khẩu thủy sản Việt Nam trong tháng 5 tăng tới 61%, đạt hơn 234 triệu USD, mức cao nhất trong nhóm thị trường chủ lực.
Tăng trưởng ấn tượng này phần lớn đến từ “khoảng trống” chính sách thuế. Từ ngày 9/4 đến 9/7, Mỹ áp dụng mức thuế tạm thời 10% đối với hàng thủy sản Việt Nam – thấp hơn nhiều so với mức 46% từng được cảnh báo. Đây là cơ hội ngắn hạn, nhưng mang lại tác động lớn khi các doanh nghiệp đẩy mạnh giao hàng, tối ưu chi phí và tranh thủ thị trường trọng điểm.
Theo bà Lê Hằng – Phó Tổng thư ký Vasep, đây là kết quả của chiến lược ứng phó linh hoạt, thể hiện rõ trong các nhóm sản phẩm chủ lực. Cụ thể, tôm tiếp tục giữ vai trò đầu tàu với kim ngạch hơn 1,71 tỷ USD trong 5 tháng, tăng 32%. Riêng tháng 5 đạt hơn 415 triệu USD – mức cao nhất từ đầu năm. Cá tra tăng 11% trong 5 tháng, với mức phục hồi ấn tượng 13% trong tháng 5 sau khi chững lại trong tháng 4.
Đáng chú ý, xuất khẩu cá tra sang Mỹ tăng vọt 35% trong tháng 5 – dấu hiệu rõ nét của việc điều chỉnh lịch giao hàng. Cá ngừ cũng phục hồi nhẹ, đạt tổng kim ngạch hơn 405 triệu USD, tăng 5% trong 5 tháng. Tuy nhiên, đằng sau con số tăng trưởng là mối lo dài hạn. Nếu sau ngày 9/7, Mỹ khôi phục mức thuế 46%, xuất khẩu thủy sản có thể chững lại mạnh, tổng kim ngạch cả năm khó đạt mục tiêu 10 tỷ USD.
Bà Lê Hằng dự báo, trong kịch bản xấu, tổng xuất khẩu chỉ đạt khoảng 9 tỷ USD – không chỉ ảnh hưởng doanh thu mà còn gây gián đoạn chuỗi cung ứng, đặc biệt tại các địa phương có ngành sản xuất thủy sản trọng điểm. Điều đáng lo ngại là mức thuế cao sẽ kéo theo tình trạng thuế chồng thuế, làm đội giá thành sản phẩm, đẩy nhiều doanh nghiệp – nhất là nhóm nhỏ và vừa – vào thế khó. Việc buộc phải ngừng giao hàng hoặc mất đơn hàng sẽ khiến sản xuất đình trệ, gia tăng nguy cơ thất nghiệp cục bộ. Trong bối cảnh đó, các đối thủ như Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan hay các nhà sản xuất cá hồi Nam Mỹ như Chile, Brazil được dự báo sẽ tận dụng cơ hội để chiếm thị phần tại Mỹ.
Đa dạng thị trường để giảm lệ thuộc Mỹ
 |
| Dây chuyền chế biến thủy sản tại nhà máy – bước chuẩn bị quan trọng để chinh phục các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản và Trung Đông. |
Trước những biến động khó lường từ chính sách thuế của Mỹ, các chuyên gia nhấn mạnh sự cần thiết của chiến lược tái định vị thị trường xuất khẩu. Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến, đa dạng hóa thị trường không chỉ là giải pháp ngắn hạn ứng phó với rủi ro trước mắt mà còn là định hướng phát triển dài hạn cho toàn ngành.
Việc tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA) đang mở ra nhiều cơ hội mới cho ngành thủy sản. Trong đó, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc tiếp tục là các thị trường tiềm năng nhờ ưu đãi thuế quan và sức tiêu thụ ổn định. 5 tháng đầu năm, xuất khẩu sang EU tăng 14%, Nhật Bản tăng 18%. Đặc biệt, tôm Việt Nam vào EU được miễn thuế, trong khi tôm Trung Quốc vẫn chịu mức thuế từ 12-20%, giúp sản phẩm Việt Nam có lợi thế cạnh tranh rõ rệt.
Ngoài ra, Trung Quốc và Hồng Kông đang nổi lên như điểm tựa quan trọng. Xuất khẩu sang hai thị trường này tăng tới 50% trong 5 tháng, trong đó tôm tăng 90% và nhóm nhuyễn thể có vỏ tăng vượt trội 285%. Đây là minh chứng cho tiềm năng lớn khi doanh nghiệp Việt chủ động tìm kiếm và khai thác thị trường thay thế.
Cùng với đó, giới chuyên gia đề xuất cần mở rộng sang các khu vực mới như Trung Đông và Nam Mỹ – nơi nhu cầu thủy sản cao và có nhiều dư địa phát triển. Bên cạnh các lợi thế thuế quan, doanh nghiệp cần thích ứng với tiêu chuẩn chất lượng khắt khe hơn, như Halal tại Trung Đông, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh.
Về phía chính sách, Việt Nam đang có những tín hiệu tích cực. Mới đây, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) đã công bố kết quả kỳ rà soát hành chính lần thứ 20 (POR20) đối với thuế chống bán phá giá (CBPG) áp dụng cho sản phẩm phile cá tra đông lạnh từ Việt Nam. Theo đó, 7 doanh nghiệp Việt Nam được hưởng mức thuế CBPG 0%, tăng thêm 6 đơn vị so với kỳ rà soát trước. Đây là động lực quan trọng, cho thấy sự cải thiện về minh bạch, tuân thủ tiêu chuẩn xuất khẩu và nỗ lực xây dựng uy tín quốc tế.
Trong bối cảnh áp lực cạnh tranh ngày càng lớn, chuyên gia khuyến cáo các doanh nghiệp cần tiếp tục đầu tư vào công nghệ chế biến sâu, quản trị chuỗi cung ứng và nâng cao chất lượng sản phẩm. Bên cạnh đó là sự phối hợp chặt chẽ giữa các hiệp hội ngành hàng, cơ quan nhà nước và doanh nghiệp để phản ứng kịp thời trước biến động thị trường toàn cầu.
