| Loại củ mọc đầy vườn không ai ngó, bất ngờ có công dụng phòng tránh đột quỵ cực tốt Củ trồng bạt ngàn trên rừng được đào lên khi cây héo rũ, là thần dược cho người bị tim mạch |
 |
| Cây dong riềng giúp phát triển kinh tế cho đồng bào người dân tộc thiểu số ở Thái Nguyên. |
Thách thức của nông nghiệp miền núi
Trước đây, cây dong riềng chỉ được trồng xen kẽ trong nương rẫy để làm thực phẩm gia đình, với giá trị thấp và đầu ra bấp bênh, nên ít được chú trọng. Xã Côn Minh, được thành lập từ việc hợp nhất ba xã Quang Phong, Dương Sơn và Côn Minh, có diện tích gần 146,26 km², địa hình đồi núi thấp xen thung lũng, là nơi sinh sống của 6.635 nhân khẩu, chủ yếu là đồng bào Tày, Nùng, Dao. Người dân chủ yếu dựa vào nông – lâm nghiệp, chăn nuôi và trồng rừng, nhưng thu nhập từ các cây trồng truyền thống như lúa nương, ngô thường bấp bênh, dễ bị rủi ro “được mùa mất giá”.
Gia đình bà Triệu Thị Hương cũng từng gặp khó khăn tương tự. Bà kể: “Bình quân 1 ha dong riềng thu được từ 80 đến 100 triệu đồng, cao hơn nhiều lần so với thu nhập từ việc trồng lúa trên cùng diện tích, giúp gia đình tôi có nguồn tiền mặt đáng kể để tái đầu tư và chi tiêu.” Trước khi có mô hình liên kết sản xuất, bà Hương cùng nhiều hộ dân khác phải chấp nhận rủi ro về đầu ra và giá cả thất thường, khó cải thiện đời sống.
Ngoài khó khăn kinh tế, thanh niên trong xã thường rời quê đi làm ăn xa, dẫn đến thiếu hụt lao động tại chỗ. Việc thiếu lực lượng lao động khiến các hộ gia đình gặp khó khăn trong duy trì sản xuất ổn định, đồng thời làm giảm sức sống của làng nghề truyền thống. Nhiều gia đình vẫn dựa vào lao động thủ công và nông sản tự cung tự cấp, trong khi nhu cầu về thu nhập ổn định và cơ hội giáo dục cho con cái ngày càng cấp thiết.
Trong bối cảnh đó, cây dong riềng gắn liền với sản phẩm miến dong truyền thống được xác định là “chìa khóa” nâng cao đời sống người dân, đồng thời giữ gìn bản sắc văn hóa và tập quán sinh hoạt truyền thống của đồng bào Tày, Nùng, Dao. Kinh nghiệm canh tác và chế biến dong riềng đã được tích lũy qua hàng trăm năm, giúp người dân khai thác tối đa tiềm năng từ địa hình đồi núi. Sự gắn bó này không chỉ tạo nên giá trị kinh tế mà còn làm giàu đời sống tinh thần, kết nối cộng đồng và duy trì nét đẹp văn hóa truyền thống.
Thách thức đặt ra là biến lợi thế truyền thống này thành kinh tế hiệu quả, ổn định, giữ chân lao động địa phương và giảm nghèo bền vững. Đồng thời, cần phát triển sinh kế bền vững, tạo cơ hội nâng cao kỹ năng, mở mang tầm nhìn, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho cộng đồng, đảm bảo giá trị văn hóa truyền thống được duy trì qua các thế hệ. Vai trò của HTX Tài Hoan trong việc hướng dẫn, hỗ trợ kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm trở thành bước ngoặt quan trọng, mở ra cơ hội thực sự để cây dong riềng trở thành trụ cột kinh tế của Côn Minh.
HTX Tài Hoan – Liên kết sản xuất, giải quyết đầu ra
 |
| Quy trình đóng gói sản phẩm miến dong tại Hợp tác xã Miến dong Tài Hoan. |
Kể từ khi Hợp tác xã (HTX) Tài Hoan được thành lập, cây dong riềng đã được “đánh thức”, trở thành cây trồng chủ lực giúp nhiều hộ dân thoát nghèo, vươn lên làm giàu. Bà Nguyễn Thị Hoan, Giám đốc HTX Tài Hoan, chia sẻ: “Ban đầu, chúng tôi chỉ có vài hộ tham gia, sản xuất nhỏ lẻ. Nhưng khi thấy hiệu quả rõ rệt, người dân bắt đầu tin tưởng, mạnh dạn đầu tư trồng dong riềng theo hướng hàng hóa. Từ đó, HTX có điều kiện mở rộng quy mô, bao tiêu sản phẩm và tạo việc làm thường xuyên cho lao động địa phương.”
Hiện nay, HTX quản lý gần 60 ha vùng nguyên liệu dong riềng, tạo việc làm ổn định cho lao động thường xuyên và hàng trăm lao động thời vụ. Người dân trồng dong riềng có thu nhập bình quân 40-50 triệu đồng/năm, cao gấp nhiều lần so với trồng ngô, sắn trước đây. Chị Lộc Thị Quế, ở thôn Bản Cào, cho biết: “Từ ngày có HTX bao tiêu sản phẩm, người dân chúng tôi yên tâm sản xuất. Mùa nào cũng có việc, không phải đi làm thuê xa nhà nữa. Nhà tôi trồng hơn 2 sào dong riềng, mỗi năm thu hơn 30 triệu đồng, lại còn có người thân làm việc tại xưởng miến, thu nhập ổn định.”
Một bước ngoặt quan trọng là sản phẩm miến dong Tài Hoan được công nhận OCOP 5 sao cấp quốc gia năm 2021 và duy trì thành công đến năm 2024. HTX đã đầu tư dây chuyền hiện đại, xây dựng nhà xưởng đạt chuẩn, đồng thời đào tạo kỹ thuật, nâng cao tay nghề cho người lao động. Mỗi công đoạn từ chọn củ, lọc bột, ép sợi, phơi khô đến đóng gói đều được kiểm soát chặt chẽ, không sử dụng hóa chất hay phụ gia độc hại.
Nhờ quy trình khép kín và tuân thủ tiêu chuẩn an toàn, miến dong Tài Hoan không chỉ chiếm lĩnh thị trường trong nước mà còn xuất khẩu sang Cộng hòa Séc từ năm 2022. Mô hình này còn giúp giữ chân lao động địa phương, giảm tỷ lệ hộ nghèo và tạo cơ hội việc làm cho các nhóm lao động khác như vận chuyển nguyên liệu, thu gom củ dong, phơi miến và đóng gói.
Hiện Côn Minh đã xây dựng vùng nguyên liệu tập trung trên 120 ha với 2 HTX và 49 hộ gia đình, tạo chuỗi giá trị khép kín từ trồng củ, thu hoạch, chế biến tinh bột đến kéo sợi miến. Ông Nguyễn Ngọc Cương, Bí thư Đảng ủy xã, nhấn mạnh: “Chính quyền xã xác định, mục tiêu cốt lõi của phát triển kinh tế là tạo ra sinh kế vững chắc, nâng cao chất lượng sống cho cộng đồng. Mục tiêu này được hiện thực hóa thông qua việc khai thác tối đa tiềm năng từ cây dong riềng.”
Nhờ mô hình này, tỷ lệ hộ nghèo của xã giảm mạnh từ trên 30% năm 2020 xuống còn khoảng 12% năm 2025. Thu nhập ổn định cho phép các gia đình cải tạo nhà cửa, đầu tư giáo dục cho con cái và nâng cao chất lượng cuộc sống toàn diện, cả về vật chất lẫn tinh thần. Cây dong riềng đã vượt vai trò cây trồng đơn thuần, trở thành nền tảng sinh kế bền vững, là điểm tựa kinh tế vững chắc giúp đồng bào dân tộc thiểu số Côn Minh không chỉ thoát nghèo mà còn vươn lên làm giàu, đồng thời gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.
