 |
Thiên môn đông là một loại dây leo, sống lâu năm. Thân mang nhiều cành, 3 cạnh, đầu nhọn, biến dạng trông như lá, còn lá thì rất nhỏ trông như vẩy. Hoa nhỏ màu trắng mọc vào mùa hạ. Quả mọng màu đỏ khi chín.
Thiện môn được coi là một dược liệu khó tìm kiếm, trước kia đây là giống cây phổ biến ở nước ta đặc biệt là các tỉnh miền núi Tây Bắc, do việc có hái không có trồng mà giống cây này ngày một ít đi, đặc biệt việc hủy hoại các ngôi rừng nguyên sinh dẫn đến môi trường sống của loài cây này cũng không còn.
Hiện nay để có được dược liệu này người ta thường phải nhập khẩu từ các nước láng giềng qua, có thể kể đến như Trung Quốc.
Phần cây thiên môn đông dùng làm dược liệu là phần rễ củ của cây. Phần này thường được thu hái vào mùa thu đông ở những cây 2 năm trở lên. Sau khi rửa sạch, cắt bỏ gốc thân và rễ con, luộc hoặc đổ đến khi mềm, trong lúc nóng, loại bỏ vỏ ngoài, rút lõi, phơi hay sấy khô.
Thiên môn có vị đắng, tính bình, có tác dụng Bảo định Phế khí,, khu hàn nhiệt, dưỡng cơ bì, ích khí lực, lợi tiểu, thông Thận khí, trừ nhiệt, chỉ tiêu khát, khử nhiệt trúng phong, trấn tâm, nhuận ngũ tạng, ích bì phu, bổ ngũ lao, thất thương. Chủ trị hư lao,người già suy nhược gầy ốm, âm nuy, điếc, mắt mờ; trị phế khi ho nghịch, suyễn, ho lao, ho ra máu,… .
 |
Một số bài thuốc có cây Thiên môn đông:
Trị da mặt nám đen: Thiên môn, phơi khô, gĩa nát, têm vào lượng mật ong vừa đủ làm thành viên. Hằng ngày, dùng thuốc viên pha với nước để rửa mặt. Dùng thuốc xát vào da cũng sẽ làm cho da dần dần tươi sáng, xinh tươi (Thánh Tế Tổng Lục).
Chữa tiểu tiện ra huyết: Mộc thông, Ngưu tất, Sinh địa, Thiên môn, Hoàng bá, Cam thảo mỗi vị cân lấy lượng bằng nhau. Cho tất cả vào sắc lấy nước uống.
Trị cơ thể đau nhức do hư lao: Thiên môn rửa sạch phơi khô, tán thành bột mịn. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 thìa với rượu (Thiên Kim phương).
Trị phế nuy, ho, khạc nhiều đờm, trong tim nóng, miệng khô, khát nhiều: Thiên môn để sống, gĩa vắt lấy nước cốt, vắt đến khi nào được 7 chén, rượu 7 chén, Mạch nha 1 chén, Tử uyển 160g. cho vào bình bằng đồng hoặc nồi bằng sành, nấu đặc thành cao hoặc làm thành viên hoàn. Mỗi lần uống to bằng qủa Táo, ngày 3 lần (Trửu Hậu phườn).
Trị tiêu khát: Thiên môn, Mạch môn, Ngũ vị tử cân với lượng bằng nhau nấu đặc thành cao, thêm ít Mật ong để dùng dần (Giản Tiện phương).
Tư âm, dưỡng huyết, ôn bổ hạ nguyên: Thiên môn bỏ lõi, Sinh địa đều 80g. cho vào bình bằng gỗ cây Liễu, cho rượu vào rửa. Chưng chín rồi phơi 9 lần, đến lúc đã thật khô. Thêm Nhân sâm 40g, đem đi tán thành bột mịn. Lấy 9 quả Táo tầu, bỏ hột, gĩa nát, trộn thuốc bột làm viên, to bằng hạt Ngô đồng. Mỗi lần uống 30 viên, với rượu nóng, trước bữa ăn, ngày 3 lần (Tam Tài Hoàn – Hoạt Pháp Cơ Yếu).
 |
Trị âm hư hỏa vượng, có đờm mà không dùng được thuốc táo: Thiên môn 1 cân, rửa nước, bỏ đi phần lõi, lấy nguyên nhục khoảng 480g. cho vào cối đá gĩa nát. Lấy Ngũ vị tử, rửa sơ qua, bỏ hột, chỉ lấy thịt 160g. phơi khô (đừng cho vào lửa). Cả hai thức cùng nghiền nát, trộn với hồ làm thành viên, to bằng hạt Ngô đồng. Mỗi klần uống 20 viên với nước trà nóng, ngày 3 lần (Giản Tiện phương).
Trị tiêu khát: Thiên môn, Mạch môn, Ngũ vị tử cân với lượng bằng nhau nấu đặc thành cao, thêm ít Mật ong để dùng dần (Giản Tiện phương).
Trị phế nuy, hư lao, phong nhiệt, trị chứng nóng, khát: Thiên môn, bỏ vỏ, bỏ lõi, nấu chín, ăn. hoặc phơi khô, tán bột, luyện với mật làm thành viên, to bằng hạt Ngoốnnng. Mỗi lần uống 20 viên với nước trà. Cũng có thể nấu lấy nước để rửa mặt (Thực Liệu Bản Thảo).
Trị phong, điên, mỗi khi lên cơn thì nôn mửa, tai ù như ve kêu, đau lan xuống cạnh sườn: Thiên môn, bỏ lõi, phơi khô, gĩa nát vắt lấy nước. Mỗi lần dùng 1 thìa với rượu, ngày 3 lần (Ngoại Đài Bí Yếu).
Trị miệng lở lâu ngày không khỏi: Thiên môn , Mạch môn cả hai dược liệu đều bỏ đi phần lõi, Huyền sâm. Lấy với bằng nhau, tán bột, thêm vào một lượng mật vừa đủ làm thành viên, to bằng hạt Long nhãn. Mỗi lần ngậm 1 viên [Bài này do nhà sư Liêu Sở truyền cho] (Ngoại Khoa Tinh Nghĩa).
Trị thiên trụy (sán khí): Thiên môn 12g + Ô mai 20g, bắc bếp nấu cho kỹ gạn lấy nước uống (Hoạt Nhân Tâm Kính phương).
Lưu ý: Chỉ nên dùng khi có chỉ dẫn của bác sĩ.
