Từ trung tâm Thanh Hóa, theo quốc lộ 10 khoảng hơn 40km thì đến xã Nga Thiện, huyện Nga Sơn. Động Từ Thức nằm trên dãy núi Tam Điệp hùng vĩ, tiếp giáp với huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình. Đây được coi là một trong những hang động đẹp của xứ Thanh và gắn liền với truyền thuyết về người trần gặp Tiên.
 |
| Vẻ đẹp huyền ảo bên trong Động Từ Thức |
Vẻ đẹp tâm linh “mối tình đẹp lưu truyền dân gian”
Hang động này gắn liền với nhân vật Từ Thức được hư cấu gặp được tiên trong truyện dã sử Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ. Theo sử cũ chép, Từ Thức là một nhân vật lịch sử có thật sinh sống dưới thời đại Trần, niên hiệu Quang Thái (1388-1398) dưới triều vua Trần Thuận Tông, thế kỷ XIV, ông quê ở Hòa Châu (tức Thanh Hóa bây giờ). Ông xuất thân từ con quan nên được bổ nhiệm làm một chức quan nhỏ ở một địa hạt thuộc xứ Kinh Bắc (nay thuộc huyện Tiên Du, Bắc Ninh). Ông nổi danh là người thông minh, hạm học, làm quan song luôn có lòng thương dân. Ông thường dành lương bỗng của mình mua thóc gạo phát chẩn cho dân những năm đói kém nhất mùa.
Từ Thức vốn thích ngao du sơn thủy, thưởng ngoạn phong cảnh và làm thơ. Tháng 2 năm Bính Tỵ (1396), một hôm khi Từ Thức đến vãn cảnh chùa dự hội xem hoa, Từ thức thấy một thiếu nữ tuổi chừng mười sáu, mười bảy, nhan sắc xinh đẹp, nhỡ tay vịn gãy một cành hoa mẫu đơn, nên bị các chú tiểu nhà chùa giữ lại để phạt vạ, trông thấy cảnh đó với tấm lòng nhân hậu, hiệp nghĩa, chàng liền cởi áo gấm mặc ngoài, chuộc cho thiếu nữ. Sau đó, Từ Thức từ quan về quê để vui thú non nước.
Một hôm, trông ra cửa biển Thần Phù, chàng thấy có áng mây ngũ sắc kết thành hình hoa sen. Từ Thức một mình chèo thuyền ra phía ấy. Ðến chân một dãy núi cao ngất, chạy sát mặt biển, Từ Thức buộc thuyền lên bờ và trèo lên một mỏm đá cao, trông thấy một cái hang bên sườn núi và bước vào bên trong một hang động đây chính là hang thứ sáu trong ba mươi sáu động núi Phi Lai. Khi bước vào, chàng say đắm trước cảnh tiên bồng và biết được đây chính là nơi ở của nàng Giáng Hương- người con gái đánh gãy cành hoa mẫu đơn trong chùa ngày nọ. Nàng Giáng Hương mang ơn của Từ Thức nên đem lòng cảm kích, từ đó, chàng Từ Thức sánh duyên cùng nàng Giáng Hương.
Từ Thức ở được chừng một năm, có ý nhớ nhà, nói với Giáng Hương rằng: "Tôi đi xa nhà đã lâu, lắm lúc nhớ quê cũ, muốn về thăm một chút". Giáng Hương khuyên rằng: "Thiếp không phải vì tình lưu luyến hẹp hòi mà ngăn trở ý định của chàng, chỉ vì ở trần gian tháng ngày ngắn ngủi, sợ chàng có về đến nhà, cũng không thấy còn như trước nữa". Sau đó, sai người lấy một cỗ xe để tiễn đưa chàng. Giáng Hương viết một phong thư dán kín đưa cho chồng, dặn đến nhà hãy mở ra xem. Từ Thức tạm biệt Giáng Hương, rồi lên xe, chỉ chớp mắt đã về đến làng cũ. Phong cảnh khác hẳn xưa, chỉ còn hai bên khe núi là vẫn nguyên như trước. Chàng đem họ tên mình hỏi thăm các cụ già trong làng thì có một cụ trả lời: "Hồi nhỏ, tôi cũng có nghe nói hình như cụ tổ bốn đời nhà tôi họ tên cũng như thế, nhưng lạc vào hang núi cách đây đã ngót hai trăm năm rồi". Từ Thức buồn rầu, muốn lại ngồi lên xe tiên để đi, thì xe đã hóa thành chim loan bay đi mất rồi. Mở bức thư của Giáng Hương ra xem, chàng chỉ thấy có dòng chữ: "Ở nơi tiên cảnh, cùng nhau kết bạn, nay duyên xưa đã hết, không còn mong hội ngộ". Chàng Từ Thức nhớ thương mối tình chốn tiên cảnh, đau lòng, rồi khoác áo lông, đội nón nhẹ, một mình đi vào núi Hoành Sơn, không thấy trở về nữa.
Vẻ đẹp huyền ảo thiên nhiên ban tặng
Động Từ Thức dài hơn 200 m, rộng cả nghìn m2, bên trong có vô số thạch nhũ hình thù lạ mắt và rất đẹp. Bên trong hang động chia thành 2 ngăn động, với vô số các hình thù nhũ đá đẹp mắt. Nền đá bên dưới khá phẳng và nhẵn, đặc biệt vẫn còn lưu lại vết tích của đền thờ Từ Thức. Gần đó, những đụn nhũ thạch lấp lánh nhiều màu sắc: Nhũ thạch màu xanh chảy từ trên xuống với những hình tròn xếp chồng lên nhau được gọi là “kho tiền”; Nhũ thạch màu vàng giống như từng thỏi đá óng ánh màu hoàng kim được gọi là “kho vàng”; Nhũ thạch nhỏ hơn và có màu trắng toát được gọi là “kho muối”; còn nhũ thạch màu nâu bạc với những hòn đá mịn và gắn chặt vào nhau được gọi là “kho gạo”. Các hình ảnh bằng đá thiên tạo như "mâm xôi", "thủ lợn", "bàn cờ tiên" giống một bàn đá bằng phẳng có đầy đủ các quân cờ, đường kẻ, "phường bát âm" là những nhũ đá, vách đá nhô ra, gõ vào tạo nên thứ âm thanh thú vị
 |
| Theo người dân, nhũ đá tựa như một núi bạc và khi chạm vào sẽ gặp nhiều may mắn. |
Sâu hơn bên trong động là một ngã rẽ, tương truyền đó là đường lên cõi tiên của Từ Thức. Ở đây, ta sẽ thấy hình ảnh chàng Từ Thức đang nằm vắt tay suy ngẫm, bên cạnh đó là cảnh chàng bay lên trời. Trên đường là quán nghỉ chân bằng đá và những mắc treo áo và mũ – tất nhiên đều bằng đá. Cạnh đó là một ngã rẽ bí ẩn khác, theo hình xoáy ốc, được cho là “đường xuống Âm Phủ”. Năm 1960, một đoàn thám hiểm ngoại quốc đã xuống thăm khu vực “Âm Phủ” này đã phát hiện một dòng nước chảy xiết thông ra cửa Thần Phù. Điều thú vị là nếu ai thả một quả bưởi xuống ngách hang này, hôm sau sẽ thấy quả bưởi ấy lững lờ trôi ra cửa Thần Phù, ra sông Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình.
Nhiều tảng đá có hình thù như những linh vật: con rồng biểu tượng cho “con lạc cháu rồng”, “trứng rồng lại nở ra rồng”; con rùa, con cóc, con voi,… Nhiều nhũ đá lại tựa như những bông hoa mẫu đơn, bông hoa quỳnh. Đặc biệt hoa mẫu đơn thì nhiều hơn cả vì trong truyền thuyết đây cũng là loài hoa làm nên cơ duyên chàng Từ Thức gặp Tiên.
 |
| Dưới ánh điện, những nhũ đá với đủ các hình thù khiên hang động trở nên kỳ bí |
Theo thống kê từ Phòng văn hóa huyện Nga Sơn, mỗi năm có hàng vạn du khách về với Động Từ Thức. Thời điểm du khách đến với động đông nhất là vào dịp đầu xuân.
Hầu hết khách đến đây để thưởng ngoạm, tận mắt chứng kiến sự kỳ vĩ của tự nhiên, được chạm vào những núi vàng, kho bạc để cầu cho một năm mới gặp nhiều may mắn.
Cảnh động huyền ảo, vừa phảng phất ý vị của chốn bồng lai tiên cảnh, vừa thấm đẫm cái tình của mối nhân duyên thơ mộng. Động Từ Thức là một trong số rất ít những chứng tích còn lại về cõi thần tiên trên nhân thế. Du khách đến “chốn tiên cảnh” trong truyền thuyết sẽ có những trải nghiệm thú vị.
