Kỳ lạ cứ gần Tết lại vào rừng hái lá lộc trời, người miền núi mỗi ngày thu tiền triệu

Người dân lên rừng hái lá dong chuẩn bị phục vụ thị trường Tết Quý Mão.

Thu tiền triệu mỗi ngày từ hái lá dong rừng

Gần Tết, lá dong được bày bán ở các chợ quê. Để có được những bó lá dong đẹp phục vụ mọi người trong mỗi dịp Tết đến, xuân về thì từ khoảng đầu tháng 12 âm lịch, người dân vùng cao đã lên rừng hái lá dong nhập cho thương lái, mọi người vẫn nói vui với nhau đây là “lộc trời” mang lại mỗi khi mùa xuân về nên đến hẹn lại lên rừng hái lá bán, có thêm thu nhập để sắm sửa đón Tết.

Với những người gói bánh chưng phục vụ nhu cầu gia đình thì trước Tết vào ngày mới đi mua lá dong. Nhưng ở những làng nghề hay cơ sở gói bánh chưng thì nhu cầu mua lá dong tăng cao từ trước Tết hàng tháng. Bởi vậy, loại lá cây lộc trời này nhu cầu tăng cao.

Là người có thâm niên đi hái lá dong rừng, năm nay anh Nguyễn Anh Tuấn ở huyện Trấn Yên (Yên Bái) phải mất hơn 1 giờ đồng hồ đi xe máy vào sâu trong rừng mới tìm thấy khu vực có lá dong. Anh Tuấn cho biết, mọi năm đi hái ở khu này nên quen đường rồi, khu nào có lá dong, khu nào không anh đều biết cả. Giờ đến mùa, chỉ cần đi đến để hái thôi, không phải đi tìm nữa.

Anh cho biết, trước đây lá dong nhiều lắm, không phải đi xa thế này. Ngày trước chỉ cần vào khu vực rừng keo đó là thoải mái hái lá dong rồi. Bây giờ rừng có giá trị kinh tế cao, người dân chú trọng vào chăm sóc, phát dọn nên phải đi vào khu rừng tự nhiên mới có lá dong để hái.

Thứ lá mọc hoang trong rừng được bà con ở vùng núi Yên Bái, Bắc Kạn ví như lộc trời. Ảnh: Tuấn Anh.

Lá dong thì nhiều nhưng để tìm được lá to, đẹp phục vụ nhu cầu làm bánh Tết của mọi người thì phải lựa chọn cẩn thận. Hôm nào đi may mắn, vào khu vực chưa bị người đi trước hái sẽ tìm được nhiều, đi hái lại sẽ ít, khó hái hơn.

"Trước đây lá dong nhiều, dễ hái, chỉ khoảng 20.000 đồng là có thể mua được 100 lá, giờ lá ít, đi hái vất vả nên giá bán cũng đẩy lên cao. Bây giờ đi hái đem lá về đến nhà là đã có thương lái chờ mua, với mức giá 60.000 – 70.000 đồng/100 lá dong. Giờ tôi đi hái lá dong về là bán luôn cho thương lái, gần đến Tết thì để lại mang bán lẻ cho mọi người để được giá cao hơn", anh Tuấn cho biết.

Tại tỉnh miền núi Bắc Kạn nghề hái lá rong rừng cũng khá phổ biến mỗi dịp cận Tết. Theo chị Hoàng Thị Yến (xã Yên Phong, Chợ Đồn) cho biết: “Kinh nghiệm đồng bào cho thấy, cây lá dong chỉ mọc ở những vùng ẩm ướt dưới tán rừng, nhất là ven những dòng suối nhỏ. Nắm bắt được điều này, dịp gần Tết bà con cứ men theo suối, khe nước ngược lên rừng là kiểu gì cũng thấy lá dong”.

Dưới tán rừng, bãi dong xanh hiện ra, lá to bản, xanh mướt. Thoăn thoắt dùng dao cắt, hái, chỉ một lát chị Yến đã thu về hai bó to. Lá dong giờ đang có giá, với lá đẹp chọn cứ 1.000 lá sẽ thu về từ 300 nghìn đến 400 nghìn đồng. “Cây mọc tự nhiên nhiều nên mang lại thu nhập khá ổn định. Dịp cuối năm, chịu khó thu hái cũng đủ trang trải tiền mua sắm”, chị Yến vui vẻ.

Những bó lá dong được buộc cẩn thận để chuyển cho thương lái. Ảnh: Tuấn Anh.

Khoảng nửa tháng trước Tết, những người đi rừng trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn bắt đầu “chiến dịch” lấy lá dong về để bán. Để có được “mẻ” lá đẹp, các thợ lấy lá dong phải cố gắng trèo đèo lội suối, băng rừng sâu. Với độ che phủ rừng cao nhất cả nước thì Bắc Kạn thật sự là “vựa” lá dong. Thường để vào vùng “lõi” có nhiều lá dong đẹp, người đi cắt lá phải dậy từ sớm, chuẩn bị cơm nước mang theo. Với quãng đường đi bộ từ 10-15km, họ phải cuốc bộ tầm hơn tiếng mới tới nơi.

Sau khi được tập kết về nhà, lá dong được ngâm phần cuống vào chậu nước sạch thay mới thường xuyên nên giữ được mầu xanh lâu. Nếu làm đúng kỹ thuật, lá dong có thể để được hơn một tháng mà vẫn xanh tươi. Hiện nay, phần nhiều khách buôn đến tận nhà lấy cả mẻ bằng ô-tô hoặc gia chủ chở đến các chợ đầu mối để giao cho lái buôn.

Nghề mới: Thuần hóa dong rừng

Huyện Chợ Đồn là “thiên đường” của loài cây lá dong rừng vì nhiều đồi, núi đất không quá cao, lại có nhiều khe, lạch, suối nước. Tuy nhiên do khai thác tự nhiên nên lá dong cũng cạn dần. Xuất phát từ nhu cầu thị trường và giá trị kinh tế của loại cây rừng này, nhiều hộ gia đình đã nảy ra ý tưởng thuần hóa, trồng cây dong rừng. Tới nay, nhà nào cũng có vài ha rừng, trong đó có trồng thêm cây lá dong.

Theo chị Dương Thị Oanh (bản Pác Khoang, xã Yên Mỹ) cho biết: “Ngày trước ở thôn chưa nhiều người trồng cây lá dong. Từ khi có phong trào trồng rừng, nhận thấy dưới tán rừng cây lá dong phát triển rất tốt, khóm nào cũng to, lá đồng đều, xanh mướt nên tôi nảy ra ý tưởng trồng cây lá dong, vừa thu hoạch dễ, bán lại được giá. Cứ thế, dần dần gia đình tôi tự nhân rộng, đến nay diện tích khoảng 1ha, mỗi năm khai thác hai lần”.

Người dân Xã Yên Mỹ (Chợ Đồn) trồng xen kẽ cây lá dong dưới tán rừng.

Là một trong những người sớm đánh thức tiềm năng từ việc trồng cây dong rừng dưới tán rừng nên chị Oanh đã khá thành thạo. Chị chia sẻ: “Cây lá dong chỉ phù hợp nơi có bóng râm mát, khe nước. Cây rất dễ trồng, không phải mất nhiều công chăm sóc, ít sâu bệnh, mỗi năm chỉ hai lần làm cỏ. Cây giống thì chỉ việc vào rừng đào lấy từng khóm cây nhỏ mang về trồng. Sau ba năm khóm tự nhân ra nhiều nhánh, một khóm có thể cho thu hoạch liên tục nhiều năm. Ưu điểm khi trồng cây không mất chi phí đầu tư phân bón, vì loài cây này sinh trưởng tốt trong điều kiện tự nhiên, ở địa hình đất ẩm, râm mát, cây càng phát triển”.

Lá dong Bắc Kạn có nhiều ở các huyện trong tỉnh như Ba Bể, Chợ Đồn, Bạch Thông, Na Rì, ngoài các diện tích tự nhiên, nhiều hộ đã bắt đầu trồng cây dong để bán. Đến nay, lá dong Bắc Kạn được lái buôn chở đi bán khắp các tỉnh lân cận với số lượng lớn. Năm nào thương lái cũng thu gom lá ở tất cả các huyện rồi chở bán về các tỉnh, thành phố Thái Nguyên, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Phòng. Ngày cao điểm tiêu thụ đến hàng vạn lá. Lá dong to và lá dong nhỏ đều được phân loại và có giá khác nhau.

Lá dong rừng thứ lộc trời ban mỗi dịp Tết đến lại tạo sinh kế, tăng thu nhập cho bà con các tỉnh miền núi. Thứ lá to, đẹp, xanh mướt là yếu tố quyết định để cho ra những chiếc bánh chưng xanh dẻo thơm trong ngày Tết. Để nguồn lá dong dừng không bị cạn kiệt, nhiều địa phương bà con đã thuần hóa dong rừng thành cây trồng cho hiệu quả kinh tế cao. Trồng cây lá don đem lại lợi ích kép vừa bảo vệ rừng vừa tạo nguồn nguyên liệu lớn đáp ứng nhu cầu thị trường và bà con có thu nhập bền vững hơn./.