 |
Hoài sơn hay còn được gọi với những cái tên khác là chính hoài, sơn dược, củ mài, củ khoai mài, củ lỗ. Tên khoa học của dược liệu này Dioscorea persimilis Prain et Burk. Thuộc họ củ nâu.
Củ mài là một loại thực phẩm rất giàu dinh dưỡng được người dân sử dụng từ hàng trăm năm đến bây giờ. Không chỉ là một thực phẩm với nhiều chất dinh dưỡng, hoài sơn còn là một vị thuốc, sử dụng nhiều trong các bài thuốc chữa bệnh.
Củ mài mọc tự nhiên ở nhiều tỉnh miền núi phía Bắc của nước ta từ Hòa Bình, Lai Châu, Hà Giang, tới Bình Bước, Quảng Trị… Hiện nay, các tỉnh đồng bằng cũng trồng hoài sơn để làm bóng mát cũng như lấy củ để chế biến thành dược liệu, món ăn ngon.
Hoài sơn được biết đến là một loại cây dây leo quấn, thân nhẵn có màu đỏ hồng, rễ củ. Rễ của cây ăn sâu vào lòng đất đến hàng mét rồi sẽ phình to ra, vỏ màu nâu xám, ruột mềm có màu trắng.
 |
Mùa đào hoài sơn tốt nhất sẽ vào mùa thu đông và đầu mùa xuân, cụ thể từ tháng 10-11 đến tháng 3-4 năm sao. Bộ phận dùng của hoài sơn là củ – củ mài. Củ thường được dùng làm thuốc hoặc chế biến món ăn.
Hoài sơn đào về, rửa sạch đất, gọt vỏ rồi cho vào lò sấy diêm sinh trong 2 ngày hai đêm, lấy ra phơi khô là được. Nhưng nếu muốn có hình dáng đẹp dùng cho xuất khẩu cần chế biến phức tạp hơn.
Hoài sơn sau khi đào về phải chế biến ngay trong vòng 3 ngày nếu không sẽ hỏng. Việc chế biến gồm có 3 giai đoạn:
Sấy diêm sinh lần thứ nhất: Sau khi gọt vỏ đem xông diêm sinh (110kg củ mài phải dùng 2kg diêm sinh). Trong lò sấy xếp củ mài thành hình cũi lợn để cho các củ đều hưởng được hơi diêm sinh. Sau khi sấy 2 ngày 2 đêm, cần ủ lại một đêm, rồi phơi nắng nhỏ hoặc sấy nhẹ cho khô. Đem ngâm nước lã 2 ngày 2 đêm rồi rửa sạch và phơi nắng cho khô.
Sấy diêm sinh lần thứ hai: Lại xếp hoài sơn vào lò như lần trước rồi đốt diêm sinh trong 1 ngày 1 đêm (100kg củ mài phải dùng 1kg diêm sinh). Khi nào củ mài mềm như chuối là được. Nếu chưa mềm cần sấy diêm sinh lại. Sấy xong ủ trong vại, đậy vại bằng bao tải có nhúng nước.
Đợi một ngày 1 đêm, đem ra sửa chữa củ mài cho đều đặn rồì đặt lên ván mà lăn. Lăn đến khi hai đầu củ mài lõm vào. Đem phơi nắng nhỏ hoặc sấy nhẹ cho hơi khô, sửa lại lần nữa cho miếng củ mài thật đẹp rổi lại lăn lần nữa cho nhẵn bóng và phơi thật khô. Nhúng nhanh vào nuớc lấy ra dùng giấy ráp đánh cho bóng.
Sấy diêm sinh lần thứ ba: Trước khi đóng hòm lại sấy diêm sinh lần nữa. Cứ 100kg củ mài lần này chỉ dùng 200g diêm sinh. Sấy trong 1 ngày 1 đêm. Khi đóng hòm cần phải phân loại ra nhiều hạng. Hạng nhất: 4 khúc hoài sơn nặng 0,500kg. Hạng hai phải 6 khúc. Hạng ba tám khúc, hạng bốn 10 khúc, hạng năm 12 khúc và hạng sáu 14 khúc nặng nửa kilôgam.
 |
Theo Đông y, hoài sơn có vị ngọt, tính bình, vào 4 kinh tỳ, vị, phế và thận. Từ đó giúp bổ tỳ vị, phế và thận. Chính vì vậy, hoài sơn được dùng nhiều trong bài thuốc chữa bệnh. Cụ thể công dụng của hoài sơn như sau:
Hoài sơn giúp tăng cường sức khỏe cho những người đang bị suy nhược cơ thể;
Hỗ trợ điều trị các chứng bệnh liên quan đến đường ruột, tiêu chảy, kiết lỵ, lâu ngày không khỏi;
Hỗ trợ điều trị các vấn đề sinh lý ở nam giới như chứng di tinh, mộng tinh và hoạt tinh;
Hoài sơn hỗ trợ chữa trị bệnh viêm tử cung hay còn được gọi là bạch đới;
Hỗ trợ điều trị bệnh đái tháo đường, trị thận suy, đi tiểu liên tục, thận yếu, hoa mắt, chóng mặt…;
Điều trị chứng ra mồ hôi trộm ở trẻ em và người lớn;
Hỗ trợ giảm béo.
 |
Đối tượng sử dụng hoài sơn
Cũng giống như các dược liệu khác, tuy là một loại thảo dược có nhiều dinh dưỡng, có công dụng chữa bệnh nhưng không phải ai cũng có thể sử dụng. Theo đó, hoài sơn sẽ được sử dụng cho những đối tượng sau đây:
Những người bị suy nhược cơ thể do hao tổn nguyên khí, suy giảm các chức năng như thận, phổi, tiêu hóa…
Những người bị suy giảm chức năng thận với các biểu hiện như đau lưng, gối mỏi, tiểu nhiều lần, nước tiểu màu vàng, chóng mặt, hoa mắt, chân tay lạnh, ù tai…)
Người bị ho thường xuyên, khó thở nhất là những ngày thay đổi thời tiết.
Hoài sơn dùng cho những người bị mắc khí huyết hư hàn với các triệu chứng như sợ lạnh, gầy yếu…
Nam giới bị rối loạn chức năng sinh lý như xuất tinh sớm, mộng tinh, di tinh,…
Những bệnh nhân tiểu đường tuýp 2.
 |
Cách sử dụng hoài sơn chữa bệnh
Hoài sơn với nhiều công dụng trong điều trị bệnh lý. Chính vì vậy có rất nhiều bài thuốc được được kê đơn, trong đó phải kể đến các bài thuốc sau:
Đơn thuốc trẻ con đi đái nhiều: Hoài sơn, bạch phục linh tán nhỏ, trộn đều. Mỗi lần cho uống 8g.
Chữa mụn nhọt: Hoài sơn tươi giã nhỏ đắp lên chỗ mụn nhọt.
Thuốc bổ dùng trong những bệnh về dạ dày và ruột: Hoài sơn 10g, bạch truật 8g, phục linh 6g, trần bì 5g, nước 400ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày.
Chữa tỳ vị hư nhược, ăn ít, đái nhiều, tiêu chảy lâu không khỏi: Hoài sơn, đảng sâm, bạch truật (sao), mỗi vị 10g. Sắc nước uống, hoặc dùng hoài sơn nấu cháo với gạo ăn vào mỗi buổi sáng
Trẻ em gầy yếu: Hoài sơn (sao) 60g, phục linh 45g, bạch biến đậu (sao) 45g, sơn tra 45g, mạch nha 45g, thần khúc 45g, đương quy 45g, bạch truật (sao) 30g, trần bì 30g, sử quân tử 30g, hoàng liên 20g, cam thảo 20g. Tán bột rây mịn, trộn với mật làm thành viên bằng hạt đậu xanh. Mỗi ngày uống 3g, ngày 2-3 lần
Chữa di mộng tinh: Hoài sơn, quả chốc xôi (sao vàng) sắc uống
Chữa bệnh tiểu đường: Hoài sơn 180g, liên tử 90g, phục linh 40g, ngũ vị tử 350g, thỏ ty tử 300g. Nghiền thành bột rây mịn thêm rượu viên trộn với hồ làm thành hạt đậu xanh. Mỗi lần uống 50 viên với nước cơm
Chữa suy dinh dưỡng trẻ em: Hoài sơn 100g, bố chính sâm 50g, ý dĩ 100g, bạch truật 50g, mạch nha 100g, hạt cau 25g, vỏ quýt 25g. Tất cả sao vàng, tán thành bột mịn trộn đều, mỗi ngày ăn 16-20g bột
 |
Công dụng hỗ trợ giảm béo của hoài sơn
Người ta thường biết đến hoài sơn với công dụng giúp hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường, cải thiện chức năng nam giới, nhưng ít ai biết đến công dụng giảm béo của loại thảo dược này.
Trong hoài sơn có chứa men tiêu hóa mantoza, men này có công dụng giúp tăng cường chức năng tiêu hóa, thúc đẩy quá trình tiêu hóa thức ăn nhanh hơn, nhờ đó ngăn ngừa tích tụ lượng mỡ thừa, giúp giảm béo, giảm béo và phòng chống béo phì rất hiệu quả.
Củ hoài sơn còn chứa hoạt chất 7-keto DHEA, đây được biết là một dẫn xuất khác của DHEA – một loại hoocmon được hình thành bên trong cơ thể, có công dụng giảm béo. Tuy nhiên, hoạt chất này còn có tác dụng mạnh hơn cả DHEA trong việc kích thích men gan hoạt động, giúp tăng cường chuyển hóa năng lượng từ các tế bào mỡ, hỗ trợ giảm béo.
Mặt khác, hoạt chất 7-keto DHEA còn làm tăng quá trình trao đổi chất, tăng sinh năng lượng, giúp giảm béo nhanh hơn và hiệu quả hơn mà không gây ra các phản ứng phụ.
Những lưu ý khi sử dụng hoài sơn
Cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng. Khi sử dụng, nếu thấy có dấu hiệu bất thường về sức khỏe nên dừng lại và liên hệ bác sĩ để đảm bảo an toàn sức khỏe.
Bảo quản hoài sơn khô kỹ lưỡng, đóng gói kín, để ở nơi khô ráo vì hoài sơn rất dễ bị mọt và ẩm mốc. Khi mọt và ẩm mốc sẽ làm tác dụng của hoài sơn bị giảm.
